Sagan af Haraldi konungi gráfeld ok Hákoni jarli
1. Upphaf Eiríks sona.
Eiríks synir tóku þá konungdóm yfir Noregi, síðan er Hákon konungr
var fallinn. Var Haraldr mest fyrir þeim brœðrum at virðingu, ok hann
var elztr þeirra er þá lifðu. Gunnhildr, móðir þeirra, hafði mjök
landráð með þeim; hon var kölluð konungamóðir. Þá váru höfðingjar í
landinu; Tryggvi Ólafsson austr í landi ok Guðröðr Bjarnarson á
Vestfold, Sigurðr Hlaðajarl í Þrándheimi, en Gunnhildar synir höfðu mitt
land hinn fyrsta vetr. Þá fóru orð ok sendimenn milli þeirra Gunnhildar
sona ok Tryggva ok Guðröðar, ok var þar alt mælt til sætta, at þeir
skyldi hafa þvílíkan hlut ríkis af Gunnhildar sonum, sem þeir höfðu áðr
haft af Hákoni konungi. Glúmr Geirason er maðr nefndr, hann var skáld
Haralds konungs ok hreystimaðr mikill; hann orti vísu þessa eptir fall
Hákonar konungs:
Vel hefir hefnt, en hafna
hjörs berdraugar fjörvi,
fólkrakkr um vann fylkir
framligt, Haraldr Gamla;
er dökkvalir drekka
dólgbands, fyrir ver handan
roðin frá ek rauðra benja
reyr, Hákonar dreyra.
Þessi vísa varð allkær. Ok er þetta spyrr Eyvindr Finnsson, kvað hann vísu er fyrr er ritin:
Fyrr rauð Fenris varra
flugvarr konungr sparra,
málmhríðar svall meiðum
móðr, í Gamla blóði,
þá er ústirfinn arfa
Eiríks of rak, geira
nú tregr gætigauta
grams fall, á sjá alla.
Var sú vísa ok mjök flutt. En er þat spyrr Haraldr konungr, þá gaf
hann Eyvindi þar fyrir dauðasök, alt til þess er vinir þeirra sættu þá
með því, at Eyvindr skyldi gerast skáld hans, svá sem hann hafði áðr
verit skáld Hákonar konungs. Var frændsemi þeirra mikil, svá at
Gunnhildr var móðir Eyvindar, dóttir Hálfdanar jarls, en móðir hennar
var Ingibjörg, dóttir Haralds konungs hins hárfagra. Þá orti Eyvindr
vísu um Harald konung:
Lítt kváðu þik láta,
landvörðr! er brast, Hörða,
benja hagl á brynjum,
bugust álmar, geð fálma:
þá er úfólgin ylgjar
endr or þinni hendi
fetla svell til fyllar
fullegg, Haraldr, gullu.
Gunnhildar synir sátu mest um mitt land, því at bæði þótti þeim ekki
trúligt at sitja undir hendi Þrœndum eða Víkverjum, er mestir höfðu
verit vinir Hákonar konungs, en stórmenni mart í hvárumtveggja stað. Þá
fóru menn at bera sættarboð í milli þeirra Gunnhildar sona ok Sigurðar
jarls, því at þeir féngu engar skyldir áðr or Þrándheimi, ok varð þat at
lyktum, at þeir gerðu sætt sína, konungar ok jarl, ok bundu svardögum.
Skyldi Sigurðr jarl hafa slíkt ríki af þeim í Þrándheimi, sem hann hafði
fyrr af Hákoni konungi; váru þeir þá sáttir kallaðir. Allir synir
Gunnhildar váru sínkir kallaðir, ok var þat mælt, at þeir fæli lausafé í
jörðu. Um þat orti Eyvindr skáldaspillir vísu:
Bárum, ullr! um alla,
ímunlauks, á hauka
fjöllum Fyrisvalla
fræ Hákonar ævi.
Nú hefir fólkstríðir Fróða
fáglýjaðra þýja
meldr í móður holdi
mellu dólgs um fólginn.
Ok enn:
Fullar skein á fjöllum
fallsól brá vallar
Ullar kjóls um allan
aldr Hákonar skáldum.
Nú er álfröðull elfar
jötna dólgs um fólginn,
ráð eru rammrar þjóðar
rík, í móður líki.
Þá er Haraldr konungr spurði um vísur þessar, þá sendi hann orð
Eyvindi, at hann skyldi koma á fund hans. En er Eyvindr kom á konungs
fund, þá bar konungr sakar á hann ok kallaði hann úvin sinn: ok samir
þér þat illa, segir hann, at veita mér útrúnað, því at þú hefir áðr
gerzt minn maðr. Þá kvað Eyvindr vísu:
Einn dróttin hefik áttan,
jöfur dýrr! en þik fyrri,
bellir, bragningr, elli,
bið ek eigi mér hins þriðja;
trúr var ek tiggja dýrum,
tveim skjöldum lék ek aldrei,
fylli ek flokk þinn, stillir,
fellr á hendr mér elli.
Haraldr konungr lét Eyvind festa sér fyrir þetta mál sinn dóm.
Eyvindr átti gullhring mikinn ok góðan, er kallaðr var Moldi; hann hafði
verit tekinn löngu áðr or jörðu; hring þann segir konungr at hann vill
hafa; ok var þá eigi annarr kostr á. Þá kvað Eyvindr:
Skylda ek, skerja foldar
Skíðrennandi! síðan
þursa tœs frá þvísa
þinn góðan byr finna;
er, valjarðar, verðum,
veljandi! þér selja
lyngva, mens, þat er lengi,
látr minn faðir átti.
Fór Eyvindr þá heim, ok er ekki þess getit at hann fyndi síðan Harald konung.
2. Frá Gunnhildar sonum ok kristnihaldi þeirra.
Gunnhildar synir tóku kristni á Englandi, sem fyrr var ritat. En er
þeir kómu til forráða í Noregi, þá féngu þeir ekki áleiðis komit at
kristna menn í landi; en alt þar er þeir kómu því við, þá brutu þeir
niðr hof ok spiltu blótum, ok féngu af því mikla úvináttu. Var þat brátt
á þeirra dögum, at árferð spiltist í landi, því at konungar váru
margir, ok hafði hverr hirð um sik; þurftu þeir mikils við ok um
kostnað, ok váru þeir hinir fégjörnustu. En ekki héldu þeir mjök lög,
þau er Hákon konungr hafði sett, nema þat er þeim þótti fellt. Þeir váru
allir hinir fríðustu menn, sterkir ok stórir, íþróttamenn miklir. Svá
segir Glúmr Geirason í drápu þeirri, er hann orti um Harald
Gunnhildarson:
Kunni tólf sá er tanna
tíðum, Hallinskíða
ógnarstafr um jöfra
íþróttir fram sótti.
Optliga fóru þeir brœðr allir saman, en stundum sér hverr; þeir váru
menn grimmir ok hraustir, orrustumenn miklir ok mjök sigrsælir.
3. Ráðagerð Gunnhildar ok sona hennar.
Gunnhildr konungamóðir ok synir hennar váru opt á tali ok málstefnum
ok réðu landráðum. Ok eitt sinn spyrr Gunnhildr sonu sína: hvernug ætli
þér at láta fara um ríki í Þrándheimi? þér berit konunga nöfn, svá sem
fyrr hafa haft langfeðgar yðrir, en þér hafit lítit land ok lið ok erut
margir til skiptis. Víkina austr hafa þeir Tryggvi ok Guðröðr ok hafa
þeir þar nokkura tiltölu fyrir ættar sakir; en Sigurðr jarl ræðr einn
öllum Þrœndalögum, ok veit ek þat eigi, hver skylda yðr berr til þess at
láta jarl einn ráða ríki svá mikit undan yðr; þykki mér þat undarligt,
ef þér farit hvert sumar í víking á önnur lönd, en látit jarl innanlands
taka af yðr föðurleifð yðra. Lítit mundi Haraldi þykkja, er þú ert
eptir heitinn, föðurfeðr þínum, at setja jarl einn af ríki ok lífi, er
hann vann allan Noreg undir sik ok réð síðan til elli. Haraldr svarar:
þat er eigi svá, segir hann, at taka Sigurð jarl af lífdögum, sem at
skera kið eða kálf; Sigurðr jarl er ættstórr ok frændmargr, vinsæll ok
vitr; vætti ek, ef hann spyrr með sönnu, at hann á úfriðar ván af oss,
þá eru þar allir Þrœndir sem hann er; eigum vér þar þá ekki erendi nema
ilt eitt; lízt mér svá, sem engum várum brœðra þykki trygt at sitja
undir hendi þeim Þrœndum. Þá segði Gunnhildr: vér skulum þá fara alt
annan veg með váru ráði, gera oss minna fyrir; Haraldr ok Erlingr skulu
sitja í haust á Norðmœri, má ek ok fara með yðr, skulum vér þá öll saman
freista, hvat af sýslist. Gera þau á þessa leið.
4. Ráðagerð Gunnhildar sona ok Grjótgarðs.
Bróðir Sigurðar jarls hét Grjótgarðr; hann var yngri miklu þeirra ok
virðr minna, hafði hann ok ekki tignarnafn, en hann hélt þó sveit ok var
í víking á sumrum ok fékk sér fjár. Haraldr konungr sendir menn inn í
Þrándheim á fund Sigurðar jarls með vingjöfum ok vinmælum, segir at
Haraldr konungr vill leggja við hann þvílíka vináttu, sem áðr hafði
Hákon konungr við Sigurð jarl; þat fylgði ok orðsending, at jarl skyldi
koma á fund Haralds konungs, skyldu þeir þá binda at fullu vináttu sína.
Sigurðr jarl tók vel sendimönnum ok vináttu konungs, en sagði þat, at
hann mátti ekki fara á fund konungs fyrir fjölskyldum sínum, en sendi
konungi vingjafir ok orð góð ok blíð í móti vináttu hans. Fóru sendimenn
í brott. Þeir fóru á fund Grjótgarðs ok fluttu til hans hit sama
erendi, vináttu Haralds konungs ok heimboð, ok þarmeð góðar gjafir. En
er sendimenn fóru heim, þá hét Grjótgarðr ferð sinni. Ok at ákveðnum
degi kemr Grjótgarðr á fund Haralds konungs ok Gunnhildar; var við honum
tekit allfeginsamliga, var hann þar hafðr í hinum mestum kærleikum, svá
at Grjótgarðr var hafðr við einkamál ok marga leynda hluti; kemr þar
niðr, at sú rœða var uppi höfð til Sigurðar jarls, sem þau höfðu áðr
samit, konungr ok dróttning, töldu þá fyrir Grjótgarði, hversu jarl
hafði hann lengi lítinn mann gert; en ef hann vildi vera í þessu ráði
með þeim, þá segir konungr, at Grjótgarðr skyldi vera jarl hans ok hafa
ríki þat alt er áðr hafði Sigurðr jarl; kom svá, at þau sömdu þetta með
einkamálum, at Grjótgarðr skyldi halda njósn til, nær líkast væri at
veita atferð jarli, ok gera þá orð Haraldi konungi. Fór þá Grjótgarðr
heim við svá búit, ok þá gjafir góðar af konungi.
5. Brenna Sigurðar jarls .
Sigurðr jarl fór um haustit inn í Stjóradal ok var þar á veizlum;
þaðan fór hann út á Ögló, ok skyldi þar taka veizlur. Jarlinn hafði
jafnan mikit fjölmenni um sik, meðan hann trúði illa konungum, en með
því at þá höfðu farit vináttumál með þeim Haraldi konungi, þá hafði hann
nú ekki mikla sveit manna. Grjótgarðr gerði þá njósn til Haralds
konungs, at eigi mundi í annat sinn vænna at fara at jarli. Ok þegar á
sömu nótt fóru konungar Haraldr ok Erlingr inn eptir Þrándheimi, ok
höfðu skip 4 ok lið mikit, sigla um nóttina við stjörnuljós; kom þá
Grjótgarðr til móts við þá; kómu þeir ofanverða nótt á Ögló, þar sem
Sigurðr jarl var á veizlu, lögðu þar eld í hús, ok brendu bœinn ok jarl
inni með öllu liði sínu, fóru í brott árdegis um morgininn út eptir
firði, ok svá suðr á Mœri, ok dvöldust þar langa hríð.
6. Upphaf Hákonar jarls Sigurðarsonar.
Hákon, son Sigurðar jarls, var þá inn í Þrándheimi, er hann spurði
þessi tíðindi. Var þegar herhlaup mikit um allan Þrándheim; var þar á
vatn dregit hvert skip er herfœrt var. En er herr sá kom saman, þá tóku
þeir til jarls ok höfðingja yfir liðit Hákon, son Sigurðar jarls; héldu
þeir liði því út eptir Þrándheimi. En er þetta spyrja Gunnhildar synir,
þá fara þeir suðr í Raumsdal ok á Sunnmœri; halda þá hvárir njósnum til
annarrra. Sigurðr jarl var drepinn 2 vetrum eptir fall Hákonar konungs.
Eyvindr skáldaspillir segir svá í Háleygjatali:
Ok Sigurð, hinn
er svönum veitti
hróka bjór
Haddingja vals
farmatýs,
fjörvi næmdu
jarðráðendr
á Öglói.
Ok öðlingr
í ölun jarðar
alnar orms
úfælinn varð
lífs um lattr,
þar er landrekar
Týs áttung
í trygð sviku.
Hákon jarl hélt Þrándheimi með styrk frænda sinna 3 vetr, svá at
Gunnhildar synir féngu engar tekjur í Þrándheimi; hann átti margar
orrostur við Gunnhildar sonu, ok drápust marga menn fyrir. Þess getr
Einarr skálaglam í Velleklu, er hann orti um Hákon jarl:
Ok oddneytir úti
eiðvandr flota breiðan,
glaðr í Göndlar veðrum
gramr svafði bil, hafði;
ok rauðmána reynir
rógsegl Heðins bóga
upp hóf jöfra kappi
etjulund at setja.
Varat ofbyrjar örva
oddavífs né drífu
sverða sverrifjarðar
svanglýjaði at frýja;
brakrögnir skók bogna,
barg úþyrmir varga,
hagl or Hlakkar seglum,
hjörs, rakkliga fjörvi.
Mart varð él, áðr ála,
austrlönd at mun banda
randarlauks af ríki
rœkilundr um tœki.
Enn getr Einarr hvernug Hákon jarl hefndi föður síns:
Ber ek fyrir hefnd þá er hrafna
hljóms lof, toginn skjóma
þat nam, vörðr, at vinna,
vann síns föður hranna.
Rigndi hjörs á hersa
hríðremmis fjör víða,
þrimlundr um jók þundi
þegns gnótt, mélregni;
ok haldviðurr hölda
haffaxa lét vaxa
laufa veðr at lífum
lífköld Hárs drífu.
Eptir þat fóru milli beggja vinir ok báru sættarorð millum þeirra,
því at bóndum leiddist hernaðr ok úfriðr innanlands; ok kemr svá með
ráði ríkra manna, at sætt var ger milli þeirra, svá at Hákon jarl skyldi
hafa þvílíkt ríki í Þrándheimi, sem hafði Sigurðr jarl, faðir hans, en
konungar skyldu hafa þvílíkt ríki, sem Hákon konungr hafði haft fyrir
þeim; var þat þá bundit fullum trúnaði. Þá gerðist kærleikr mikill með
þeim Hákoni jarli ok Gunnhildi, en stundum beittust þau vélræðum. Leið
svá fram aðra 3 vetr; sat þá Hákon jarl um kyrt í ríki sínu.
7. Frá Gráfeld.
Haraldr konungr sat optast á Hörðalandi ok Rogalandi, ok svá þeir
fleiri brœðr; þeir sátu optliga í Harðangri. Þat var á einu sumri, at
hafskip kom af Íslandi er áttu íslenzkir menn; þat var hlaðit af
vararfeldum, ok héldu þeir skipinu til Harðangrs, því at þeir spurðu, at
þar var fjölmenni mest fyrir. En er menn kómu til kaupa við þá, þá
vildi engi kaupa vararfeldina. Þá ferr stýrimaðr á fund Haralds konungs,
því at honum var hann áðr málkunnigr, ok segir honum til þessa
vandræða. Konungr segir, at hann mun koma til þeirra, ok hann gerir svá.
Haraldr konungr var maðr lítillátr ok gleðimaðr mikill. Hann var þar
kominn með skútu alskipaða. Hann leit á varning þeirra ok mælti við
stýrimann: viltu gefa mér einn gráfeldinn? Gjarna, segir stýrimaðr, þótt
fleiri sé. Þá tók konungr einn feldinn ok skikti, síðan gékk hann ofan í
skútuna. En áðr þeir reri í brott, hafði hverr hans manna feld keypt.
Fám dögum síðar kom þar svá mart manna, þeirra er hverr vildi feld
kaupa, at eigi féngu hálfir, þeir er hafa vildu. Síðan var hann kallaðr
Haraldr gráfeldr.
8. Fœddr Eiríkr jarl.
Hákon jarl fór einn vetr til Upplanda ok á nökkura gisting, ok
lagðist með konu einni, ok var sú lítillar ættar. En þá er þaðan liðu
stundir, gékk sú kona með barni; en er barn þat var alit, var þat
sveinn, ok var vatni ausinn ok kallaðr Eiríkr. Móðirin flutti sveininn
til Hákonar jarls, ok sagði at hann var faðirinn. Jarl lét sveininn
uppfœðast með manni þeim er kallaðr var Þorleifr hinn spaki; hann bjó
uppi í Meðaldal, hann var vitr maðr ok auðigr ok vin mikill jarls. Var
Eiríkr brátt mannvænn, hinn fríðasti sýnum, mikill ok sterkr snimma.
Jarl lét fátt um til hans. Hákon jarl var ok allra manna fríðastr sýnum,
ekki hár maðr, vel sterkr ok íþróttamaðr mikill, spakr at viti ok
hermaðr hinn mesti.
9. Dráp Tryggva konungs.
Þat var á einu hausti, at Hákon jarl fór til Upplanda; en er hann kom
út á Heiðmörk, þá kemr þar í móti honum Tryggvi konungr Ólafsson, ok
Guðröðr konungr Bjarnarson; þar kom ok Dala-Guðbrandr. Þeir áttu
stefnulag með sér ok sátu lengi á einmæli, en þat kom upp, at hverr
þeirra skyldi vera vin annars; ok skiljast þeir síðan, fór hverr heim
til síns ríkis. Þetta spyrr Gunnhildr ok synir hennar, ok er þeim grunr
á, at þeir muni hafa gert landráð nökkur við konungana; tala þau optliga
þetta sín á milli. En er váraði, þá lýsa þeir Haraldr konungr ok
Guðröðr konungr, bróðir hans, at þeir munu fara um sumarit í víking
vestr um haf, eða í Austrveg, sem þeir váru vanir. Þá draga þeir lið at
sér ok hrinda skipum á vatn ok búast. En er þeir drukku brottferðaröl
sitt, þá váru drykkjur miklar, ok mart mælt við drykkinn. Þá kom þar er
mannjafnaðr varð, ok þá var rœtt um konunga sjálfa; mælti maðr, at
Haraldr konungr væri framastr þeirra brœðra at öllum hlutum. Því
reiddist Guðröðr mjök, segir svá at hann skal í engu hafa minna hlut en
Haraldr, segir ok at hann er búinn, at þeir reyni þat; var þá brátt
hvárrtveggi reiðr, svá at hvárr bauð öðrum til vígs, ok hljópu til
vápna. En þeir er vitrir váru ok miðr drukknir, stöðvaðu þá ok hljópu í
milli, fóru þá hvárir til skipa sinna, en engi var ván þá, at þeir mætti
allir saman fara. Sigldi þá Guðröðr austr með landi, en Haraldr stefndi
til hafs út, ok sagði, at hann mundi sigla vestr um haf. En er hann kom
út um eyjar, þá stefndi hann austr hafleið með landi. Guðröðr konungr
sigldi þjóðleið austr til Víkr ok svá austr yfir Foldina. Þá sendi hann
Tryggva konungi orð, at hann skyldi koma til móts við hann, ok fœri þeir
báðir um sumarit í Austrveg at herja. Tryggvi konungr tók því vel ok
líkliga; hann spurði at Guðröðr hafði lítit lið; fór þá Tryggvi konungr á
fund hans með eina skútu. Þeir funnust fyrir austan Sótanes við
Veggina. En er þeir géngu á málstefnu, þá hljópu at menn Guðröðar ok
drápu Tryggva konung ok 12 menn með honum, ok liggr hann þar sem nú er
kallat Tryggvahreyr.
10. Fall Guðröðar konungs.
Haraldr konungr sigldi mjök útleið; hann stefndi inn í Víkina, ok kom
um nótt til Túnsbergs; þá spurði hann at Guðröðr konungr var á veizlu
þar skamt upp á land. Fóru þeir Haraldr konungr upp þannug, koma þar um
nóttina ok taka hús á þeim. Þeir Guðröðr konungr ganga út, varð þar
skömm viðrtaka, áðr Guðröðr konungr féll ok mart manna með honum; ferr
þá Haraldr konungr til fundar við Guðröð konung, bróður sinn; leggja
þeir þá undir sik Víkina alla.
11. Frá Haraldi grenska.
Guðröðr konungr Bjarnarson hafði sér fengit gott kvánfang ok makligt.
Þau áttu son, er Haraldr hét; hann var sendr til fóstrs upp á Grenland
til Hróa hins hvíta, lends manns. Sonr Hróa var Hrani hinn víðförli;
váru þeir Haraldr mjök jafnaldrar ok fóstbrœðr. Eptir fall Guðröðar,
föður síns, flýði Haraldr er kallaðr var hinn grenski, fyrst til
Upplanda, ok með honum Hrani, fóstri hans, ok fáir menn með þeim;
dvaldist Haraldr þar um hríð með frændum sínum. Eiríks synir leituðu
mjök eptir þeim mönnum, er í sökum váru bundnir við þá, ok þeim öllum
mest, er þeim var uppreistar af ván. Þat réðu Haraldi frændr hans ok
vinir, at hann fœri or landi í brott. Haraldr grenski fór þá austr til
Svíþjóðar, ok leitaði sér skipanar at koma sér í sveit með þeim mönnum,
er í hernað fóru, ok fá sér fjár. Haraldr var hinn gerviligsti maðr.
Tosti hét maðr í Svíþjóð, er einn var ríkastr ok göfgastr í því landi,
þeirra er eigi bæri tignarnafn; hann var hinn mesti hermaðr ok var
löngum í hernaði; hann var kallaðr Sköglar-Tosti. Haraldr grenski kom
sér þar í sveit ok var með Tosta um sumarit í víkingu, ok virðist
Haraldr hverjum manni vel. Haraldr var eptir um vetrinn með Tosta.
Sigríðr hét dóttir Tosta, ung ok fríð ok svarkr mikill; hon var síðan
gipt Eiríki Svíakonungi hinum sigrsæla, ok var þeirra son Ólafr sœnski,
er síðan var konungr í Svíþjóð. Eiríkr varð sóttdauðr at Uppsölum 10
vetrum síðar en Styrbjörn féll.
12. Hernaðr Hákonar jarls.
Gunnhildar synir buðu út liði miklu or Víkinni, fara svá norðr með
landi ok hafa lið ok skip or hverju fylki, gera þat bert, at þeir munu
her þeim stefna norðr til Þrándheims á hendr Hákoni jarli. Þessi tíðindi
spyrr jarl, ok samnar her saman ok ræðr til skipa. En er hann spyrr til
hers Gunnhildar sona, hversu mikinn þeir hafa, þá heldr hann liði sínu
suðr á Mœri, ok herjar alt þar er hann fór, ok drap mikinn mannfjölda.
Síðan sendi hann aptr Þrœndaher ok búandalið alt, en hann fór herskildi
um Mœri hváratveggju ok Raumsdal, ok hafði njósnir alt fyrir sunnan Stað
um her Gunnhildar sona; ok er hann spurði, at þeir váru komnir í Fjörðu
ok biðu byrjar at sigla norðr um Stað, þá sigldi Hákon jarl norðan
fyrir Stað ok útleið, svá at ekki sá af landi segl hans; lét svá ganga
hafleiðis austr með landi ok kom fram í Danmörk, sigldi þá í Austrveg ok
herjaði þar um sumarit. Gunnhildar synir héldu liði sínu norðr til
Þrándheims ok dvöldust þar mjök lengi, tóku þar skatta alla ok skyldir.
En er áleið sumarit, þá settust þar eptir Sigurðr slefa ok Guðröðr, en
Haraldr ok aðrir þeir brœðr fóru þá austr í land, ok leiðangrslið þat er
farit hafði með þeim um sumarit.
13. Frá Hákoni jarli ok Gunnhildar sonum.
Hákon jarl fór um haustit til Helsingjalands ok setti þar upp skip
sín, fór síðan landveg um Helsingjaland ok Jamtaland ok svá austan um
Kjöl, kómu ofan í Þrándheim; dreif þegar lið til hans, ok réð hann til
skipa. En er þat spyrja Gunnhildar synir, þá stíga þeir á skip sín ok
halda út eptir firði. En Hákon jarl ferr út á Hlaðir ok sat þar um
vetrinn. En Gunnhildar synir sátu á Mœri ok veittu hvárir öðrum árásir
ok drápust menn fyrir. Hákon jarl hélt ríki sínu í Þrándheimi ok var þar
optast á vetrum, en fór á sumrum stundum austr á Helsingjaland ok tók
þar skip sín ok fór í Austrveg ok herjaði þar á sumrum, en stundum sat
hann í Þrándheimi ok hafði her úti ,ok héldust þá Gunnhildar synir ekki
fyrir norðan Stað.
14. Dráp Sigurðar slefu.
Haraldr gráfeldr fór á einu sumri með her sinn norðr til Bjarmalands
ok herjaði þar; hann átti orrustu mikla við Bjarma á Vínubakka; þar
hafði Haraldr konungr sigr ok drap mart fólk; herjaði þá víða um landit
ok fékk ofa mikit fé. Þess getr Glúmr Geirason:
Austr rauð jöfra þrýstir
orðrakkr fyrir bý norðan
brand, þar er bjarmskar kindir,
brennanda, sá ek renna;
gott hlaut gumna sættir,
geirveðr, í för þeirri
öðlingi fékksk ungum,
orð á Vínu borði.
Sigurðr konungr slefa kom til bús Klypps hersis; hann var son Þórðar
Hörðakárasonar; hann var ríkr maðr ok kynstórr. Klyppr var þá eigi
heima, en Álof, kona hans, tók vel við konungi; ok var þar veizla góð ok
drykkjur miklar. Álof var Ásbjarnar dóttir, systir Járnskeggja norðan
af Yrjum. Hreiðarr var bróðir Ásbjarnar, faðir Styrkárs, föður Eindriða,
föður Einars þambaskelfis. Konungr gékk um nóttina til hvílu Álofar ok
lá þar at úvilja hennar. Síðan fór konungr í brott. Eptir um haustit
fóru þeir Haraldr konungr ok Sigurðr, bróðir hans, upp á Vörs ok stefndu
þar þing við bœndr. En á þinginu veittu bœndr þeim atför ok vildu drepa
þá, en þeir kómust undan ok fóru í brott síðan; fór Haraldr konungr í
Harðangr, en Sigurðr konungr fór á Álreksstaði. En er þat spyrr Klyppr
hersir, þá heimtast þeir saman frændr ok veita atferð konungi; var
höfðingi fyrir ferðinni Vemundr völubrjótr. En er þeir koma á bœinn, þá
ganga þeir at konungi; Klyppr lagði hann með sverði í gegnum, ok varð
þat bani hans, en þegar í stað drap Erlingr gamli Klypp.
15. Fall Grjótgarðs.
Haraldr konungr gráfeldr ok Guðröðr konungr, bróðir hans, draga saman
her mikinn austan or landi, ok héldu liði því norðr til Þrándheims. En
er þat spyrr Hákon jarl, þá samnar hann liði at sér, ok hélt suðr á Mœri
ok herjar þar. Þá var Grjótgarðr, föðurbróðir hans, þar ok skyldi hafa
landvörn af Gunnhildar sonum. Hann bauð her út, svá sem konungar höfðu
orð til sent. Hákon jarl hélt til fundar við hann ok til bardaga; þar
féll Grjótgarðr ok 2 jarlar með honum ok mart lið annat. Þessa getr
Einarr skálaglam:
Hjálmgrápi vann hilmir
harðr, Lopts vinar, barða,
því kom vöxtr í Vínu
vínheims, fjándr sína;
at forsnjallir féllu
fúrs í Þróttar skúrum,
þat fær þjóðar snytri,
þrír jarlssynir, tírar.
Síðan sigldi Hákon jarl út til hafs, ok svá útleið suðr með landi;
hann kom fram suðr í Danmörk, fór þá á fund Haralds Gormssonar
Danakonungs, fær þar góðar viðtökur, dvaldist með honum um vetrinn. Þar
var ok með Danakonungi maðr sá er Haraldr hét; hann var son Knúts
Gormssonar, bróðurson Haralds konungs; hann var kominn or víking, hafði
lengi herjat ok fengit þar of lausafjár; hann var kallaðr Gullharaldr.
Hann þótti vel tilkominn at vera konungr í Danmörk.
16. Fall Erlings konungs.
Haraldr konungr gráfeldr ok þeir brœðr héldu liði sínu norðr til
Þrándheims ok féngu þar enga mótstöðu; tóku þar skatt ok skyld ok allar
konungstekjur ok létu bœndr gjalda stór gjöld, því at konungar höfðu þá
langa hríð lítit fé fengit or Þrándheimi, er Hákon jarl hafði þar setit
með fjölmenni miklu ok átt úfrið við konunga. Um haustit fór Haraldr
konungr suðr í land með þat lið flest, er þar átti heimili; en Erlingr
konungr sat þar með sínu liði, hann hafði þá enn miklar krafir við bœndr
ok gerði harðan rétt þeirra, en bœndr kurruðu illa ok báru eigi vel
skaða sinn. Ok um vetrinn sömnuðust bœndr saman ok fá lið mikit, stefna
síðan at Erlingi konungi, þar sem hann var á veizlu, ok halda við hann
orrustu; ok féll Erlingr konungr þar, ok mikil sveit manna með honum.
17. Hallæri í Noregi.
Þá er Gunnhildar synir réðu fyrir Noregi, gerðist hallæri mikit, ok
var því meira at, sem þeir höfðu lengr verit yfir landi, en bœndr kendu
þat konungum, ok þat með at konungar váru fégjarnir, ok varð harðr réttr
bónda. Svá kom um síðir, at náliga misti landsfólkit víðast korns ok
fiska. Á Hálogalandi var svá mikill sultr ok seyra, at þar óx náliga
ekki korn, en snjár lá þá á öllu landi at miðju sumri, ok bú alt var inn
bundit at miðju sumri. Svá kvað Eyvindr skáldaspillir, hann kom út, ok
dreif mjök:
Snýr á Svölnis váru,
svá höfum inn sem Finnar
birki hind um bundit
brums at miðju sumri.
18. Frá Íslendingum ok Eyvindi skáldaspilli.
Eyvindr orti drápu um alla Íslendinga, en þeir launuðu honum svá, at
hverr bóndi gaf honum skattpening, sá stóð 3 penninga silfrs vegna, ok
hvítr í skor. En er silfrit kom fram á alþingi, þá réðu menn þat af at
fá smiða til at skíra silfrit; síðan var gerr af feldardálkr, en þar af
var greitt smíðarkaupit; þá stóð dálkrinn 50 marka; hann sendu þeir
Eyvindi. En Eyvindr lét höggva í sundr dálkinn ok keypti sér bú með. Þá
kom ok þar um vár við útver nökkur broddr af sild. Eyvindr skipaði
róðrarferju húskörlum sínum ok landsbúum, ok reri þannug til sem sildin
var rekin. Hann kvað:
Látum langra nóta
lögsóta ver fótum
at spáþernum sporna
sporðfjöðruðum norðan,
vita ef akrmurur jökla,
eldgerðr! falar verði,
ítr, þær er upp um róta
unnsvín, vinum mínum.
Ok svá vendiliga var uppgengit alt lausafé hans, at hann keypti sildina til borðs sér með bogaskoti sínu. Hann kvað:
Féngum feldarstinga
fjörð ok galt við hjörðu,
þann er álhimins utan
oss lendingar sendu.
Mest seldi ek mínar
mæ við örum sævar,
hallærit veldr hváru,
hlaupsildr Egils gaupna.
Источник: Heimskringla eða Sögur Noregs konunga Snorra Sturlusonar. N. Linder og H. A. Haggson. Uppsala, W. Schultz, 1869–1872.
Sagan af Haraldi konungi gráfeld
1. Uphaf Eiríkssona.
Eiríkssynir tóku þá konungdóm yfir Nóregi, síðan er Hákon konungr var
fallinn. Var Haraldr mest fyrir þeim at virðingu ok hann var ellztr
þeira, er þá lifðu. Gunnhildr, móðir þeira, hafði mjǫk landráð með þeim;
hon var þá kǫlluð konungamóðir. Þá váru hǫfðingjar í landi: Tryggvi
Óláfsson austr í landi ok Guðrøðr Bjarnarson á Vestfold, Sigurðr
Hlaðajarl í Þrándheimi, en Gunnhildarsynir hǫfðu mitt land. Inn fyrsta
vetr þá fóru orð ok sendimenn milli þeira Gunnhildarsona ok þeira
Tryggva ok Guðrøðar, ok var þar alt mælt til sætta, at þeir skyldu hafa
þvílíkan hlut ríkis af Gunnhildarsonum sem þeir hǫfðu áðr haft af Hákoni
konungi. Glúmr Geirason er maðr nefndr; hann var skáld Haraldz konungs
ok hreystimaðr mikill; hann orti vísu þessa eptir fall Hákonar:
95.
Vel hefr hefnt, en (hafna
hjǫrs berdraugar fjǫrvi)
folkrakkr of vant fylkir
framligt, Haraldr Gamla,
es dǫkkvalir drekka
dolgbrands (fyr ver handan
roðin frák benja rauðra
reyr) Hǫ́konar dreyra.
Þessi vísa varð allkær, en er þetta spyrr Eyvindr Finnzson, kvað hann vísu, er fyrr er ritin:
96.
Fyrr rauð Fenris varra
flugvarr konungr sparra
málmhríðar svall meiðum
móðr, í Gamla blóði,
þás ústirfinn arfa
Eiríks of rak, geira
nú tregr gætigauta
grams fall, á sæ alla.
Var sú vísa ok mjǫk flutt. En er þat spyrr Haraldr konungr, þá gaf
hann Eyvindi þar fyrir dauðasǫk, alt til þess at vinir þeira sættu þá
með því, at Eyvindr skyldi gerask skáld hans, svá sem hann hafði áðr
verit Hákonar konungs; var frændsemi milli þeira mikil, svá at Gunnhildr
var móðir Eyvindar, dóttir Hálfdanar jarls, en móðir hennar var
Ingibjǫrg, dóttir Haraldz konungs ins hárfagra. Þá orti Eyvindr vísu um
Harald konung:
97.
Lítt kvǫ́ðu þik láta
landvǫrðr, es brast, Hǫrða,
benja hagl á brynjum,
(bugnsk almar) geð falma,
þás ófolgin ylgjar
endr ór þinni hendi
fetla svell til fyllar
fullegg, Haraldr, gullu.
Gunnhildarsynir sátu mest um mitt land, þvíat bæði þótti þeim ekki
trúligt, at sitja undir hendi Þrœndum eða Vikverjum, er mestir hǫfðu
verit vinir Hákonar konungs, en stórmenni mart í hvárum tveggja stað. Þá
fóru menn at bera sættarboð í milli þeira Gunnhildarsona ok Sigurðar
jarls, þvíat þeir fengu engar skyldir áðr ór Þrándheimi, ok varð þat at
lykðum, at þeir gerðu sætt sína, konungar ok jarl, ok bundu svardǫgum.
Skyldi Sigurðr jarl hafa slíkt ríki af þeim í Þrándheimi, sem hann hafði
fyrr haft af Hákoni konungi; váru þeir þá sáttir kallaðir. Allir synir
Gunnhildar váru kallaðir sínkir, ok var þat mælt, at þeir fæli lausafé í
jǫrðu; um þat orti Eyvindr skáldaspillir:
98.
Bǫ́rum, Ullr, of alla,
ímunlauks, á hauka
fjǫllum Fýrisvalla
fræ Hákonar ævi;
nú hefr folkstríðir Fróða
fáglýjaðra þýja
meldr í móður holdi
mellu dolgs of folginn.
99.
Fullu skein á fjǫllum
fallsól bráa vallar
Ullar kjóls of allan
aldr Hǫ́konar skǫldum;
nú’s alfrǫðull elfar
jǫtna dolgs of folginn
(rǫ́ð eru ramrar þjóðar
rík) í móður líki.
Þá er Haraldr konungr spurði um vísur þessar satt, þá sendi hann orð
Eyvindi, at hann skyldi koma á fund hans, en er Eyvindr kom, þá bar
konungr sakar á hann ok kallaði hann óvin sinn, — »ok samir þér þat
illa, segir hann, at veita mér ótrúnað, þvíat þú hefir áðr gǫrzk minn
maðr«. Þá kvað Eyvindr visu:
100.
Einn dróttin hefk áttan,
jǫfurr dyrr, an þik fyrra
(bellir bragningr elli),
biðkat mér ens þriðja;
trúr vask tyggja dýrum,
tveim skjǫldum lékk aldri,
fyllik flokk þinn stillir,
fellr á hendr mér elli.
Haraldr konungr lét festa sér fyrir mál þetta sinn dóm. Eyvindr átti
gullhring mikinn ok góðan, er kallaðr var Moldi; hann hafði verit tekinn
lǫngu áðr ór jǫrðu; hring þann segir konungr at hann vill hafa, ok var
þá engi annarr kostr á. Þá kvað Eyvindr:
101.
Skyldak, skerja foldar
skíðrennandi, siðan
þursa »tøs« frá þvísa
þinn góðan byr finna,
es, valjarðar, verðum,
veljandi, þér selja
lyngva mens, þats lengi,
látr, minn faðir átti.
Fór þá Eyvindr heim, ok er ekki þess getit, at hann fyndi síðan Harald konung.
2. Frá Gunnhildarsonum.
Gunnhildarsynir tóku kristni á Englandi, sem fyrr var ritit. En er
þeir kómu til forráða í Nóregi, þá fengu þeir ekki áleiðis komit, at
kristna menn í landi, en alt þar, er þeir kómu því við, þá brutu þeir
niðr hof ok spiltu blótum ok fengu af því mikla óvináttu; var þat á
þeira dǫgum, at árferð spiltisk í landi, þvíat konungar váru margir, ok
hafði hverr þeira hirð um sik, þurptu þeir mikils við um kostnað, ok
váru þeir inir fégjǫrnustu, en ekki heldu þeir mjǫk lǫg þau, er Hákon
konungr hafði sett, nema þat er þeim þótti fellt. Þeir váru allir inir
fríðustu menn, sterkir ok stórir, iþróttamenn miklir; svá segir Glúmr
Geirason í drápu þeiri, er hann orti um Harald Gunnhildarson:
102.
Kunni tolf, sás, tanna,
tíðum, Hallinskíða
ógnar stafr, of jǫfra,
iþróttir, framm sótti.
Optliga fóru þeir brœðr allir saman, en stundum sér hverr; þeir váru
menn grimmir ok hraustir, orrostumenn miklir ok mjǫk sigrsælir.
3. Ráðagørðir Gunnhildar ok sona hennar.
Gunnhildr konungamóðir ok synir hennar váru opt á tali ok málstefnum
ok réðu landráðum, ok eitt sinn spyrr Gunnhildr sonu sína: »hvernug ætli
þér at láta fara um ríki í Þrándheimi?; þér berið konunganǫfn, svá sem
fyrr hǫfðu haft langfeðgar yðrir, en þér hafið lítit lið ok land ok eruð
margir til skiptis. Víkina austr hafa þeir Tryggvi ok Guðrøðr ok hafa
þeir þar nǫkkura tiltǫlu fyrir ættar sakir, en Sigurðr jarl ræðr ǫllu í
Þrœndalǫgum, ok veit ek þat eigi, hver skylda yðr berr til þess, at láta
jarl einn ráða ríki svá mikit undan yðr; þykki mér þat undarligt, er
þér farið hvert sumar í víking á ǫnnur lǫnd, en látið jarl innan landz
taka af yðr fǫðurleifð yðra. Lítit myndi Haraldi þykkja, er þú ert eptir
heitinn, fǫðurfǫður þínum, at setja jarl einn af ríki ok lífi, er hann
vann allan Nóreg undir sik ok réð siðan til elli«. Haraldr segir: »þat
er eigi svá,« segir hann, »at taka Sigurð jarl af lífdǫgum, sem at skera
kið eða kálf. Sigurðr jarl er ættstórr ok frændmargr, vinsæll ok vitr;
vætti ek, ef hann spyrr með sǫnnu, at hann á ófriðar ván af oss, þá eru
þar allir Þrœndir, sem hann er; eigum vér þar þá ekki ørendi, nema ilt
eina; lízk mér svá, sem engum várum brœðra þykki tryggt, at sitja undir
hendi þeim Þrœndum«. Þá segir Gunnhildr: »vér skulum þá fara alt annan
veg með váru ráði, gera oss minna fyrir. Haraldr ok Erlingr skolu sitja í
haust á Norð-Mœri; mun ek ok fara með yðr; skulu vér þá ǫll saman
freista, hvat at sýslisk«. Nú gera þau á þessa leið.
4. Ráðagørð Gunnhildarsona ok Grjótgarðz.
Bróðir Sigurðar jarls hét Grjótgarðr; hann var yngri miklu þeira ok
virðr minna, hafði hann ok ekki tígnarnafn, en hann helt þó sveit ok var
í víking á sumrum ok fekk sér fjár. Haraldr konungr sendi menn inn í
Þrándheim á fund Sigurðar jarls með vingjǫfum ok vinmælum, segir, at
Haraldr konungr vill leggja við hann þvílíka vináttu, sem áðr hafði
Sigurðr jarl haft við Hákon konung; þat fylgði ok orðsending, at jarl
skyldi koma á fund Haraldz konungs, skyldu þeir þá binda at fullu
vináttu sína. Sigurðr jarl tók vel sendimǫnnum ok vináttu konungs, segir
þat, at hann mátti ekki fara á fund konungs fyrir fjǫlskyldum sínum, en
sendi konungi vingjafir ok orð góð ok blíð í móti vináttu hans. Fóru
sendimenn í brot. Þeir fóru á fund Grjótgarðz ok fluttu til hans it sama
ørendi, vinátt Haraldz konungs ok heimboð ok þar með góðar gjafir. En
er sendimenn fóru heim, þá hét Grjótgarðr ferð sinni. Ok at ákveðnum
degi kømr Grjótgarðr á fund Haraldz konungs ok Gunnhildar; var þar við
honum tekit allfeginsamliga; var hann þar háfðr í inum mestum kærleikum,
svá at Grjótgarðr var hafðr við einkamál ok marga leynda hluti, kømr
þar niðr, at sú rœða var uppi hǫfð til Sigurðar jarls, sem þau hǫfðu áðr
samit, konungr ok drótning, tǫlðu þau fyrir Grjótgarði, hversu jarl
hafði hann lítinn mann gǫrt, en ef hann vildi vera í þessu ráði með
þeim, þá segir konungr, at Grjótgarðr skyldi vera jarl hans ok hafa ríki
þat alt, er áðr hafði Sigurðr jarl haft; kom svá at þau sǫmðu þetta með
einkamálum, at Grjótgarðr skyldi halda njósn til, nær líkast væri at
veita atferð Sigurði jarli ok gera þá orð Haraldi konungi. Fór þá
Grjótgarðr heim við svá búit ok þá gjafir góðar af konungi.
5. Dauði Sigurðar jarls.
Sigurðr jarl fór um haustit inn í Stjóradal ok var þar á veizlum.
Þaðan fór hann út á Ǫgló ok skyldi þar taka veizlur. Jarl hafði jafnan
mikit fjǫlmenni um sik, meðan hann trúði illa konungum. Með því at þá
hǫfðu farit vináttumál með þeim Haraldi konungi, þá hafði hann nú ekki
mikla sveit manna. Grjótgarðr gerði þá njósn til Haraldz konungs, at
eigi myndi í annat sinn vænna at fara at jarli. Ok þegar á sǫmu nótt
fóru konungarnir, Haraldr ok Erlingr, inn eptir Þrándheimi ok hǫfðu skip
iiii. ok lið mikit, sigla um nóttina við stjǫrnuljós. Kom þá Grjótgarðr
til móts við þá, kómu ofanverða nótt á Ǫgló, þar sem Sigurðr jarl var á
veizlu, lǫgðu þar eld í hús ok brendu bœinn ok jarl inni með ǫllu liði
sinu, fóru braut árdegis um morgininn út eptir firði ok svá suðr á Mœri
ok dvǫlðusk þar langa hríð.
6. Uphaf Hákonar jarls Sigurðarsonar.
Hákon, sonr Sigurðar jarls, var þá inn í Þrándheimi ok spurði þessi
tíðendi; var þegar herhlaup mikit um allan Þrándheim; var þar á vatn
dregit hvert skip, er herfœrt var; en er herr sá kom saman, þá tóku þeir
til jarls ok hǫfðingja yfir liðit Hákon, son Sigurðar jarls. Heldu þeir
liði því út eptir Þrándheimi. En er þetta spyrja Gunnhildarsynir, þá
fara þeir suðr í Raumsdal ok á Sunn-Mœri; halda þá hvárir njósnum til
annarra. Sigurðr jarl var drepinn ii. vetrum eptir fall Hákonar konungs;
Eyvindr skáldaspillir segir svá í Háleygjatali:
103.
Ok Sigurð,
hinn’s svǫnum veitti
hrókabjór
Haddingja vals
Farmatýs,
fjǫrvi næmðu
jarðráðendr
á Ǫglói.
104.
Ok ǫðlingr
í ǫlun jarðar
alnar orms
ófælinn varð
lífs of lattr,
þars landrekar
Týs ǫ́ttung
í tryggð sviku.
Hákon jarl helt Þrándheim með styrk frænda sinna iii. vetr, svá at
Gunnhildarsynir fengu engar tekjur í Þrándheimi. Hann átti nǫkkurar
orrostur við Gunnhildarsonu, en drápusk marga menn fyrir; þess getr
Einarr skálaglamm í Velleklu, er hann orti um Hákon jarl.
105.
Ok oddneytir úti
eiðvandr flota breiðan
(glaðr) í Gǫndlar veðrum
(gramr svafði bil) hafði;
ok rauðmána reynir
rógsegl Heðins bóga
upp hóf jǫfra kappi
etju lund at setja.
106.
Vasat ofbyrjar ǫrva
odda vífs í drífu
sverða sverrifjarðar
svanglýjaði at frýja;
brakrǫgnir skók bogna
(barg ofþyrmir varga)
hagl ór hlakkar segli
hjǫrs (rakkliga fjǫrvi).
107.
Mart varð él, áðr, Ála,
austr lǫnd at mun banda
randar lauks, af ríki,
rœkilundr of tœki.
Enn getr Einarr, hvernug Hákon jarl hefnði fǫður síns:
108.
Berk fyr hefnd, þás hrafna
(hljóm) lof (togins skjóma
hann nam) vǫrðr (at vinna)
vann síns fǫður hranna.
109.
Ringði (hjǫrs) á hersa
(hríðremmir) fjǫr viða
(þrimlyndr of jók Þundi
þegns gnótt) méilregni;
ok haldviðurr hǫlða
haffaxa lét vaxa
laufa veðr at lífi
lífkǫld Hǫ́ars drífu.
Eptir þetta fóru milli beggja vinir ok báru sættarorð milli þeira,
þvíat bóndum leiddisk hernaðr ok ófriðr innan landz, ok kømr svá með
ráði ríkra manna, at sætt var gǫr milli þeira, svá at Hákon jarl skyldi
hafa þvílíkt ríki í Þrándheimi, sem haft hafði Sigurðr jarl faðir hans,
en konungar skyldu hafa þvílíkt ríki, sem Hákon konungr hafði haft fyrir
þeim, ok var þat þá bundit fullum trúnaði. Þá gerðisk kærleikr mikill
með þeim Hákoni jarli ok Gunnhildi, en stundum beittusk þau vélræðum;
leið svá fram aðra iii. vetr; sat þá Hákon um kyrt í ríki sínu.
7. Frá gráfeld.
Haraldr konungr sat optast á Hǫrðalandi ok Rogalandi, ok svá þeir
fleiri brœðr. Þeir sátu optliga í Harðangri. Þat var á einu sumri, at
hafskip kom af Íslandi, er áttu íslenzkir menn. Þat var hlaðit af
vararfeldum, ok heldu þeir skipinu til Harðangrs, þvíat þeir spurðu, at
þar var fjǫlmenni mest fyrir. En er menn kómu til kaupa við þá, þá vildi
engi kaupa vararfeldina. Þá ferr stýrimaðr á fund Haraldz konungs,
þvíat honum var hann áðr málkunnigr, ok segir honum til þessa vendræða.
Konungr segir, at hann mun koma til þeira, ok hann gerir svá. Haraldr
konungr var maðr lítillátr ok gleðimaðr mikill. Hann var þar kominn með
skútu alskipaða. Hann leit á varning þeira ok mælti við stýrimann:
»viltu gefa mér einn gráfeldinn«? »Gjarna; segir stýrimaðr, þótt fleiri
sé«. Þá tók konungr einn feldinn ok skikði. Síðan gekk hann ofan í
skútuna. En áðr þeir røru í brot, hafði hverr hans manna feld keyptan.
Fám dǫgum síðarr kom þar svá mart manna, þeira er hverr vildi feld
kaupa, at eigi fengu hálfir, þeir er hafa vildu. Síðan var hann kallaðr
Haraldr gráfeldr.
8. Fœddr Eiríkr jarl.
Hákon jarl fór einn vetr til Uplanda ok á nǫkkura gisting ok lagðisk
með konu einni, ok var sú lítillar ættar. En þá er þaðan liðu stundir,
gekk sú kona með barni, en er barn þat var alit, var þat sveinn, ok var
vatni ausinn ok hét Eiríkr. Móðirin flutti sveininn til Hákonar jarls ok
segir, at hann var faðirinn. Jarl lét sveininn upp fœðask með manni
þeim, er kallaðr var Þorleifr inn spaki; hann bjó upp í Meðaldal; hann
var ríkr maðr ok auðigr ok vin mikill jarls; var Eiríkr brátt mannvænn,
inn friðasti sýnum, mikill ok sterkr snimma. Jarl lét fátt um til hans.
Hákon jarl var ok allra manna fríðastr sýnum, ekki hár maðr, vel sterkr
ok íþróttamaðr mikill, spakr at viti ok hermaðr inn mesti.
9. Dráp Tryggva konungs.
Þat var á einu hausti, at Hákon jarl fór til Uplanda, en er hann kom
út á Heiðmǫrk, þá kømr þar í móti honum Tryggvi konungr Óláfsson ok
Guðrøðr konungr Bjarnarson; þar kom ok Dala-Guðbrandr. Þeir áttu
stefnulag með sér ok sátu lengi á einmæli; en þat kom upp, at hverr
þeira skyldi vera vin annars, ok skiljask síðan. Fór hverr heim til síns
rikis. Þetta spyrr Gunnhildr ok synir hennar, ok er þeim grunr á, at
þeir myni hafa gǫrt landráð nǫkkur við konungana. Tala þau optliga þetta
sin á milli. En er váraði, þá lýsa þeir Haraldr konungr ok Guðrøðr
konungr, bróðir hans, at þeir munu fara um sumarit í víking vestr um haf
eða í Austrveg, sem þeir váru vanir. Þá draga þeir lið at sér ok hrinda
skipum á vatn ok búask. En er þeir drukku brotferðarǫl sitt, þá váru
drykkjur miklar ok matt mælt við drykkinn; þá kom þar, er mannjǫfnuðr
varð ok þá var rœtt um konunga sjálfa, mælti maðr, at Haraldr konungr
væri framast þeira brœðra at ǫllum hlutum. Því reiddisk Guðrøðr mjǫk,
segir svá, at hann skal í engu hafa minna hlut en Haraldr, segir ok, at
hann er búinn, at þeir reyni þat; var þá brátt hvártveggi þeira reiðr,
svá at hvárr bauð ǫðrum til vigs ok hljópu til vápna. En þeir, er vitrir
váru ok miðr druknir, stǫðvuðu þá ok hljópu í milli, fóru þá hvárir til
skipa sinna, en engi var ván þá, at þeir mætti allir saman fara; siglði
þá Guðrøðr austr með landi, en Haraldr stefndi til hafs út, sagði, at
hann myndi sigla vestr um haf, en er hann kom út um eyjar, þá stefndi
hann austr hafleið með landi. Guðrøðr konungr siglði þjóðleið austr til
Víkr ok svá austr yfir Foldina. Þá sendi hann Tryggva konungi orð, at
hann skyldi koma til móts við hann, ok fœri þeir báðir um sumarit í
Austrveg at herja. Tryggvi konungr tók því vel ok líkliga. Hann spurði,
at Guðrøðr hafði lítit lið. Fór þá Tryggvi konungr á fund hans með eina
skútu. Þeir funnusk fyrir austan Sótanes við Veggina. En er þeir gengu á
málstefnu, þá hljópu at menn Guðrøðar ok drápu Tryggva konung ok xii.
menn með honum, ok liggr hann þar, sem nú er kallat Tryggva-hrør.
10. Fall Guðrøðar konungs.
Haraldr konungr siglði mjǫk útleið; hann stefndi inn í Víkina ok kom
um nótt til Túnsbergs. Þá spurði hann, at Guðrøðr konungr var á veizlu
þar skamt upp á land. Fóru þeir Haraldr konungr upp þannug, kómu þar um
nóttina ok taka hús á þeim. Þeir Guðrøðr konungr ganga út, varð þar
skǫmm viðrtaka, áðr Guðrøðr konungr fell ok mart manna með honum. Ferr
þá Haraldr konungr heim, ok til fundar við Guðrøð konung bróður sinn;
leggja þeir þá undir sik Víkina alla.
11. Frá Haraldi grenska.
Guðrøðr konungr Bjarnarson hafði sér fengit gott kvánfang ok makligt.
Þau áttu son, er Haraldr hét; hann var sendr til fóstrs upp á Grenland
til Hróa ins hvíta, lendz mannz. Sonr Hróa var Hrani inn víðfǫrli; váru
þeir Haraldr mjǫk jafnaldrar ok fóstbrœðr. Eptir fall Guðrøðar, fǫður
síns, flýði Haraldr, er kallaðr var inn grenski, fyrst til Uplanda ok
með honum Hrani, fóstri hans, ok fáir menn með þeim. Dvalðisk hann þar
um hríð með frændum sínum. Eiríkssynir leituðu mjǫk eptir þeim mǫnnum,
er í sǫkum váru bundnir við þá, ok þeim ǫllum mest, er þeim var
upreistar af ván. Þat réðu Haraldi frændr hans ok vinir, at hann fœri ór
landi í brot. Haraldr grenski fór þá austr til Svíþjóðar ok leitaði sér
skipanar, ok at koma sér í sveit með þeim mǫnnum, er í hernað fóru, ok
fá sér fjár. Haraldr var inn gǫrviligsti maðr. Tósti hét maðr í Svíþjóð,
er einn var ríkastr ok gǫfgastr í því landi, þeira er eigi bæri
tígnarnafn. Hann var inn mesti hermaðr ok var lǫngum í hernaði; hann var
kallaðr Skǫglar-Tósti. Haraldr grenski kom sér þar í sveit ok var með
Tósta um sumarit í vikingu, ok virðisk Haraldr hverjum manni vel.
Haraldr var eptir um vetrinn með Tósta. Sigríðr hét dóttir Tósta, ung ok
fríð ok svarkr mikill. Hon var siðan gipt Eiríki Svía-konungi inum
sigrsæla, ok var þeira sonr Óláfr sœnski, er siðan var konungr í
Svíþjóð. Eiríkr varð sóttdauðr at Upsǫlum x. vetrum síðarr en Styrbjǫrn
fell.
12. Frá Hákoni jarli.
Gunnhildarsynir buðu út liði miklu ór Víkinni, fara svá norðr með
landi ok hafa lið ok skip ór hverju fylki, gera þat bert, at þeir munu
her þeim stefna norðr til Þrándheims á hendr Hákoni jarli. Þessi tíðendi
spyrr jarl ok samnar her saman ok ræðr til skipa. En er hann spyrr til
hers Gunnhildarsona, hversu mikinn þeir hafa, þá heldr hann liði sínu
suðr á Mœri, ok herjar alt þar er hann fór ok drap mikit mannfólk, ok þá
sendi hann aptr Þrœnda-her ok bóandaliðit alt, en hann fór herskildi um
Mœri hváratveggju ok Raumsdal ok hafði njósnir alt fyrir sunnan Stað um
her Gunnhildarsona, ok er hann spurði, at þeir váru komnir í Fjǫrðu ok
biðu byrjar at sigla norðr um Stað, þá siglði Hákon jarl norðan fyrir
Stað ok útleið, svá at ekki sá af landi segl hans, lét svá ganga
hafleiðis austr með landi ok kom fram í Danmǫrk; siglði þá í Austrveg ok
herjaði þar um sumarit. Gunnhildarsynir heldu liði sínu norðr til
Þrándheims ok dvǫlðusk þar mjǫk lengi, tóku þar skatta alla ok skyldir,
en er á leið sumarit, þá settusk þar eptir Sigurðr slefa ok Guðrøðr, en
Haraldr ok aðrir þeir brœðr fóru þá austr í land, ok leiðangrslið þat,
er farit hafði um sumarit.
13. Frá Hákoni jarli ok Gunnhildarsonum.
Hákon jarl fór um haustit til Helsingjalandz ok setti þar upp skip
sín, fór síðan landveg um Helsingjaland ok Jamtaland ok svá austan um
Kjǫl, kómu ofan í Þrándheim; dreif þegar lið til hans ok réð hann til
skipa. En er þat spyrja Gunnhildarsynir, þá stíga þeir á skip sín ok
halda út eptir firði; en Hákon jarl ferr út á Hlaðir ok sat þar um
vetrinn, en Gunnhildarsynir sátu á Mœri ok veittu hvárir ǫðrum árásir ok
drápusk menn fyrir. Hákon jarl helt ríki sínu í Þrándheimi, ok var þar
optast á vetrum, en fór á sumrum stundum austr á Helsingjaland ok tók
þar skip sín ok fór í Austrveg ok herjaði þar á sumrum, en stundum sat
hann í Þrándheimi ok hafði her úti, ok heldusk þá Gunnhildarsynir ekki
fyrir norðan Stað.
14. Dráp Sigurðar slefu.
Haraldr gráfeldr fór á einu sumri með her sinn norðr til Bjarmalandz
ok herjaði þar ok átti orrostu mikla við Bjarma á Vínu-bakka. Þar hafði
Haraldr konungr sigr ok drap mart fólk, herjaði þá víða um landit ok
fekk ófamikit fé; þess getr Glúmr Geirason:
110.
Austr rauð jǫfra þrýstir
orðrakkr fyr bý norðan
brand, þars bjarmskar kindir,
brennanda, sák renna;
gótt hlaut gumna sættir,
geirveðr, í fǫr þeiri,
ǫðlingi feksk ungum
orð, á Vínu borði.
Sigurðr konungr slefa kom til bús Klypps hersis; hann var sonr Þórðar
Hǫrða-Kárasonar; hann var ríkr maðr ok kynstórr. Klyppr var þá eigi
heima, en Álof, kona hans, tók vel við konungi, ok var þar veizla góð ok
drykkjur miklar. Álof, kona Klypps hersis, var Ásbjarnardóttir, systir
Járnskeggja norðan af Yrjum; Hreiðarr var bróðir Ásbjarnar, faðir
Styrkárs, fǫður Eindriða, fǫður Einars þambarskelfis. Konungr gekk um
nóttina til hvílu Álofar ok lá þar at óvilja hennar. Síðan fór konungr í
brot. Eptir um haustit fóru þeir Haraldr konungr ok Sigurðr, bróðir
hans, upp á Vǫrs ok stefndu þar þing við bœndr. En á þinginu veittu
bœndr þeim atfǫr ok vildu drepa þá en þeir kómusk undan ok fóru í brot
síðan; fór Haraldr konungr í Harðangr, en Sigurðr konungr fór á
Álreksstaði. En er þat spyrr Klyppr hersir, þá heimtask þeir saman
frændr ok veita atferð konungi; var hǫfðingi fyrir ferðinni Vémundr
vǫlubrjótr; en er þeir koma á bœinn, þá ganga þeir at konungi. Klyppr
lagði konung með sverði í gǫgnum ok varð þat bani hans, en þegar í stað
drap Erlingr gamli Klypp.
15. Fall Grjótgarðz.
Haraldr konungr gráfeldr ok Guðrøðr konungr, bróðir hans, draga saman
her mikinn austan ór landi ok heldu liði því norðr til Þrándheims. En
er þat spyrr Hákon jarl, þá samnaði hann liði at sér ok helt suðr á Mœri
ok herjar. Þá var þar Grjótgarðr, fǫðurbróðir hans, ok skyldi hafa
landvǫrn af Gunnhildarsonum. Hann bauð her út, svá sem konungar hǫfðu
orð til sent. Hákon jarl helt til fundar við hann ok til bardaga; þar
fell Grjótgarðr ok tveir jarlar með honum ok mart lið annat; þessa getr
Einarr skálaglamm:
111.
Hjalmgrápi vann hilmir
harðr, Lopts vinar, barða,
því kom vǫxtr í Vínu
vínheims, fíendr sina,
at forsnjallir fellu
fúrs í Þróttar skúrum,
(þat fær þjóðar snytri)
þrír jarlssynir (tírar).
Siðan siglði Hákon jarl út til hafs ok svá útleið suðr með landi.
Hann kom fram suðr í Danmǫrk, fór þá á fund Haraldz Gormssonar,
Dana-konungs, fær þar góðar viðtǫkur, dvalðisk með honum um vetrinn. Þar
var ok með Dana-konungi maðr sá, er Haraldr hét; hann var sonr Knúts
Gormssonar, bróðursonr Haraldz konungs; hann var kominn ór viking, hafði
lengi herjat ok fengit óf lausafjár; hann var kallaðr Gull-Haraldr;
hann þótti vel til kominn at vera konungr í Danmǫrk.
16. Fall Erlings konungs.
Haraldr konungr ok þeir brœðr heldu liði sínu norðr til Þrándheims ok
fengu þar enga mótstǫðu, tóku þar skatt ok skyld ok allar konungs
tekjur ok létu bœndr gjalda stór gjǫld, þvíat konungar hǫfðu þá langa
hríð lítit fé fengit ór Þrándheimi, er Hákon jarl hafði þar setit með
fjǫlmenni miklu ok átt ófrið við konunga. Um haustit fór Haraldr konungr
suðr í land með þat lið flest, er þar átti heimili, en Erlingr konungr
sat þar eptir með sínu liði. Hann hafði þá enn miklar krafir við bœndr
ok gerði harðan rétt þeira, en bœndr kurruðu illa ok báru eigi vel skaða
sinn. Ok um vetrinn sǫmnuðusk bœndr saman ok fá lið mikit, stefna síðan
at Erlingi konungi, þar sem hann var á veizlu ok halda við hann
orrostu; fell Erlingr konungr þar ok mikil sveit manna með honum. Þá er
Gunnhildarsynir réðu fyrir Nóregi, gerðisk hallæri mikit, ok var því
meira at, sem þeir hǫfðu lengr verit yfir landi, en búendr kendu þat
konungum, ok því með, at konungar váru fégjarnir ok varð harðr réttr
bónda. Svá kom um síðir, at náliga misti landzfólkit víðarst korns ok
fiska. Á Hálogalandi var svá mikill sultr ok seyra, at þar óx náliga
ekki korn, en snjár lá þá á ǫllu landi at miðju sumri, ok bú alt var inn
bundit at miðju sumri; svá kvað Eyvindr skáldaspillir; hann kom út ok
dreif mjǫk:
112.
Snýr á Svǫlnis vǫ́ru,
svá hǫfum inn sem Finnar
birki hind of bundit
brums, at miðju sumri.
Eyvindr orti drápu um alla Íslendinga, en þeir launuðu svá, at hverr
bóndi gaf honum skattpenning; sá stóð iii. penninga silfrs vegna ok
hvítr í skor. En er silfrit kom fram á alþingi, þá réðu menn þat af, at
fá smiða til at skíra silfrit; síðan var gǫrr af feldardálkr, en þar af
var greitt smíðarkaupit, þá stóð dálkrinn l. marka; hann sendu þeir
Eyvindi, en Eyvindr lét hǫggva í sundr dálkinn ok keypti sér bú með. Þá
kom ok þar um vár við útver nǫkkurr broddr af síld. Eyvindr skipaði
róðrarferju húskǫrlum sinum ok landzbúum ok røri þannug til, sem síldin
var rekin; hann kvað:
113.
Lǫ́tum langra nóta
lǫgsóta verfótum
at spáþernum sporna
sporðfjǫðruðum norðan,
vita ef akrmurur jǫkla,
ǫlgerðr, falar verði,
itr, þærs upp of róta
unnsvín, vinum mínum.
Ok svá vendiliga var upp gengit alt lausafé hans, er hann hafði keypt
til bús sér, at hann keypti síldina með bogaskoti sínu; hann kvað:
114.
Fengum feldar stinga
Fjǫrð- ok galt við -hjǫrðu,
þanns álhimins- útan
oss -lendingar sendu;
mest selda ek mínar
við mæ-ǫrum sævar
— hallæri veldr hvǫ́ru —
hlaupsíldr Egils gaupna.
Источник: Nóregs konunga sǫgur, udgivet af Finnur Jónsson. G. E. C. Gads Forlag. København, 1911 (1925).
Текст с сайта Heimskringla
Haralds saga gráfeldar
1. Upphaf Eiríkssona
Eiríkssynir tóku þá konungdóm yfir Noregi síðan er Hákon konungur var
fallinn. Var Haraldur mest fyrir þeim að virðingu og hann var elstur
þeirra er þá lifðu. Gunnhildur móðir þeirra hafði mjög landráð með þeim.
Hún var þá kölluð konungamóðir.
Þá voru höfðingjar í landi Tryggvi Ólafsson austur í landi og
Guðröður Bjarnarson á Vestfold, Sigurður Hlaðajarl í Þrándheimi en
Gunnhildarsynir höfðu mitt land hinn fyrsta vetur. Þá fóru orð og
sendimenn milli þeirra Gunnhildarsona og þeirra Tryggva og Guðröðar og
var þar allt mælt til sætta, að þeir skyldu hafa þvílíkan hlut ríkis af
Gunnhildarsonum sem þeir höfðu áður haft af Hákoni konungi.
Glúmur Geirason er maður nefndur. Hann var skáld Haralds konungs og
hreystimaður mikill. Hann orti vísu þessa eftir fall Hákonar:
Vel hefir hefnt, en hafna
hjörs berdraugar fjörvi,
fólkrakkr, um vannst, fylkir,
framlegt, Haraldr Gamla,
er dökkvalir drekka
dólgbands fyr ver handan,
roðin frá eg rauðra benja
reyr, Hákonar dreyra.
Þessi vísa varð allkær.
En er þetta spurði Eyvindur Finnsson kvað hann vísu er fyrr er ritin:
Fyrr rauð Fenris varra
flugvarr konungr sparra,
málmhríðar svall meiðum
móðr, í Gamla blóði,
þá er óstirfinn arfa
Eiríks of rak, geira
nú tregr gæti-Gauta
grams fall, á sjá alla.
Var sú vísa og mjög flutt.
En er það spyr Haraldur konungur þá gaf hann Eyvindi þar fyrir
dauðasök, allt til þess að vinir þeirra sættu þá með því að Eyvindur
skyldi gerast skáld hans, svo sem hann hafði áður verið Hákonar konungs.
Var frændsemi milli þeirra mikil, svo að Gunnhildur var móðir Eyvindar
dóttir Hálfdanar jarls en móðir hennar var Ingibjörg dóttir Haralds
konungs hins hárfagra.
Þá orti Eyvindur vísu um Harald konung:
Lítt kváðu þig láta
landvörðr, er brast, Hörða,
benja hagl á brynjum,
bugust álmar, geð fálma,
þá er ófólgin ylgjar
endr úr þinni hendi
fetla svell til fyllar
fullegg, Haraldr, gullu.
Gunnhildarsynir sátu mest um mitt land því að bæði þótti þeim ekki
trúlegt að sitja undir hendi Þrændum eða Víkverjum er mestir höfðu verið
vinir Hákonar konungs en stórmenni mart í hvorumtveggja stað. Þá fóru
menn að bera sættarboð í milli þeirra Gunnhildarsona og Sigurðar jarls
því að þeir fengu engar skyldir áður úr Þrándheimi og varð það að lyktum
að þeir gerðu sætt sína, konungar og jarl, og bundu svardögum. Skyldi
Sigurður jarl hafa slíkt ríki af þeim í Þrándheimi sem hann hafði fyrr
haft af Hákoni konungi. Voru þeir þá sáttir kallaðir.
Allir synir Gunnhildar voru kallaðir sínkir og var það mælt að þeir fælu lausafé í jörðu. Um það orti Eyvindur skáldaspillir:
Bárum, Ullr, um alla,
ímunlauks, á hauka
fjöllum Fýrisvalla
fræ Hákonar ævi.
Nú hefir fólkstríðir Fróða
fáglýjaðra þýja
meldr í móður holdi
mellu dólgs um fólginn.
Fyllar skein á fjöllum
fallsól bráavallar
Ullar kjóls um allan
aldr Hákonar skaldum.
Nú er álfröðull elfar
jötna dólgs um fólginn,
ráð eru ramrar þjóðar
rík, í móður líki.
Þá er Haraldur konungur spurði vísur þessar sendi hann orð Eyvindi að hann skyldi koma á fund hans.
En er Eyvindur kom þá bar konungur sakar á hann og kallaði hann óvin
sinn. «Og samir þér það illa,» segir hann, «að veita mér ótrúnað því að
þú hefir áður gerst minn maður.»
Þá kvað Eyvindur vísu:
Einn drottin hefi eg áttan,
jöfur dýrr, en þig fyrri,
belli, bragningr, elli,
bið eg eigi mér hins þriðja.
Trúr var eg tiggja dýrum.
Tveim skjöldum lék eg aldrei.
Fylli eg flokk þinn, stillir.
Fellr á hendr mér elli.
Haraldur konungur lét festa sér fyrir mál þetta sinn dóm. Eyvindur
átti gullhring mikinn og góðan er kallaður var Moldi. Hann hafði verið
tekinn löngu áður úr jörðu. Hring þann segir konungur að hann vill hafa
og var þá engi annar kostur á.
Þá kvað Eyvindur:
Skyldi eg, skerja foldar
skíðrennandi, síðan
þursa tæs frá þvísa
þinn góðan byr finna,
er, valjarðar, verðum,
veljandi, þér selja
lyngva mens, það er lengi,
látr, minn faðir átti.
Fór þá Eyvindur heim og er ekki þess getið að hann fyndi síðan Harald konung.
2. Frá Gunnhildarsonum
Gunnhildarsynir tóku kristni á Englandi sem fyrr var ritið. En er
þeir komu til forráða í Noregi þá fengu þeir ekki áleiðis komið að
kristna menn í landi en allt þar er þeir komu því við þá brutu þeir
niður hof og spilltu blótum og fengu af því mikla óvináttu.
Var það á þeirra dögum að árferð spilltist í landi því að konungar
voru margir og hafði hver þeirra hirð um sig. Þurftu þeir mikils við um
kostnað og voru þeir hinir fégjörnustu en ekki héldu þeir mjög lög þau
er Hákon konungur hafði sett nema það er þeim þótti fellt.
Þeir voru allir hinir fríðustu menn, sterkir og stórir, íþróttamenn miklir.
Svo segir Glúmur Geirason í drápu þeirri er hann orti um Harald Gunnhildarson:
Kunni tólf, sá er, tanna,
tíðum, Hallinskíða
ógnarstafr, um jöfra,
íþróttir, fram sótti.
Oftlega voru þeir bræður allir saman en stundum sér hver. Þeir voru
menn grimmir og hraustir, orustumenn miklir og mjög sigursælir.
3. Ráðagerð Gunnhildar og sona hennar
Gunnhildur konungamóðir og synir hennar voru oft á tali og málstefnum og réðu landráðum.
Og eitt sinn spyr Gunnhildur sonu sína: «Hvernug ætlið þér að láta
fara um ríki í Þrándheimi? Þér berið konunganöfn svo sem fyrr höfðu haft
langfeðgar yðrir en þér hafið lítið lið og land og eruð margir til
skiptis. Víkina austur hafa þeir Tryggvi og Guðröður og hafa þeir þar
nokkura tiltölu fyrir ættar sakir en Sigurður jarl ræður öllum
Þrændalögum og veit eg það eigi hver skylda yður ber til þess að láta
jarl einn ráða ríki svo mikið undan yður. Þykir mér það undarlegt er þér
farið hvert sumar í víking á önnur lönd en látið jarl innanlands taka
af yður föðurleifð yðra. Lítið mundi Haraldi þykja, er þú ert eftir
heitinn, föðurföður þínum, að setja jarl einn af ríki og lífi er hann
vann allan Noreg undir sig og réð síðan til elli.»
Haraldur segir: «Það er eigi svo,» segir hann, «að taka Sigurð jarl
af lífdögum sem að skera kið eða kálf. Sigurður jarl er ættstór og
frændmargur, vinsæll og vitur. Vænti eg ef hann spyr með sönnu að hann á
ófriðar von af oss, þá eru þar allir Þrændir sem hann er. Eigum vér þar
þá ekki erindi nema illt eina. Líst mér svo sem engum vorum bræðra þyki
tryggt að sitja undir hendi þeim Þrændum.»
Þá segir Gunnhildur: «Vér skulum þá fara allt annan veg með voru
ráði, gera oss minna fyrir. Haraldur og Erlingur skulu sitja í haust á
Norð-Mæri. Mun eg og fara með yður. Skulum vér þá öll saman freista hvað
að sýslist.»
Nú gera þau á þessa leið.
4. Ráðagerð Gunnhildarsona og Grjótgarðs
Bróðir Sigurðar jarls hét Grjótgarður. Hann var yngri miklu þeirra og
virður minna. Hafði hann og ekki tignarnafn en hann hélt þó sveit og
var í víking á sumrum og fékk sér fjár.
Haraldur konungur sendi menn inn í Þrándheim á fund Sigurðar jarls
með vingjöfum og vinmælum, segir að Haraldur konungur vill leggja við
hann þvílíka vináttu sem áður hafði Sigurður jarl haft við Hákon konung.
Það fylgdi og orðsending að jarl skyldi koma á fund Haralds konungs,
skyldu þeir þá binda að fullu vináttu sína. Sigurður jarl tók vel
sendimönnum og vináttu konungs, segir það að hann mátti ekki fara á fund
konungs fyrir fjölskyldum sínum en sendi konungi vingjafir og orð góð
og blíð í móti vináttu hans. Fóru sendimenn í brott. Þeir fóru á fund
Grjótgarðs og fluttu til hans hið sama erindi, vináttu Haralds konungs
og heimboð og þar með góðar gjafir. En er sendimenn fóru heim þá hét
Grjótgarður ferð sinni.
Og að ákveðnum degi kemur Grjótgarður á fund Haralds konungs og
Gunnhildar. Var þar við honum tekið allfeginsamlega. Var hann þar hafður
í hinum mestum kærleikum svo að Grjótgarður var hafður við einkamál og
marga leynda hluti. Kemur þar niður að sú ræða var uppi höfð til
Sigurðar jarls sem þau höfðu áður samið, konungur og drottning. Töldu
þau fyrir Grjótgarði hversu jarl hafði hann lítinn mann gert en ef hann
vildi vera í þessu ráði með þeim þá segir konungur að Grjótgarður skyldi
vera jarl hans og hafa ríki það allt er áður hafði Sigurður jarl haft.
Kom svo að þau sömdu þetta með einkamálum, að Grjótgarður skyldi halda
njósn til nær líkast væri að veita atferð Sigurði jarli og gera þá orð
Haraldi konungi. Fór Grjótgarður heim við svo búið og þá gjafir góðar af
konungi.
5. Dauði Sigurðar jarls
Sigurður jarl fór um haustið inn í Stjóradal og var þar á veislum.
Þaðan fór hann út á Ögló og skyldi þar taka veislur. Jarl hafði jafnan
mikið fjölmenni um sig meðan hann trúði illa konungum. Með því að þá
höfðu farið vináttumál með þeim Haraldi konungi þá hafði hann nú ekki
mikla sveit manna.
Grjótgarður gerði þá njósn til Haralds konungs að eigi mundi í annað sinn vænna að fara að jarli.
Og þegar á sömu nótt fóru konungarnir, Haraldur og Erlingur, inn
eftir Þrándheimi og höfðu skip fjögur og lið mikið, sigla um nóttina við
stjörnuljós. Kom þá Grjótgarður til móts við þá, komu ofanverða nótt á
Ögló þar sem Sigurður jarl var á veislu, lögðu þar eld í hús og brenndu
bæinn og jarl inni með öllu liði sínu, fóru braut árdegis um morguninn
út eftir firði og svo suður á Mæri og dvöldust þar langa hríð.
6. Upphaf Hákonar jarls Sigurðarsonar
Hákon sonur Sigurðar jarls var þá inn í Þrándheimi og spurði þessi
tíðindi. Var þegar herhlaup mikið um allan Þrándheim. Var þar á vatn
dregið hvert skip er herfært var. En er her sá kom saman þá tóku þeir
til jarls og höfðingja yfir liðið Hákon son Sigurðar jarls. Héldu þeir
liði því út eftir Þrándheimi.
En er þetta spyrja Gunnhildarsynir þá fara þeir suður í Raumsdal og á Sunn-Mæri. Halda þá hvorir njósnum til annarra.
Sigurður jarl var drepinn tveim vetrum eftir fall Hákonar konungs.
Eyvindur skáldaspillir segir svo í Háleygjatali:
Og Sigurð hinn
er svönum veitti
hróka bjór
Haddingja vals
Farmatýs,
fjörvi næmdu
jarðráðendr á
Öglói.
Og öðlingr
í ölun jarðar
alnar orms
ófælinn varð
lífs um lattr,
þar er landrekar
Týs áttung
í tryggð sviku.
Hákon jarl hélt Þrándheim með styrk frænda sinna þrjá vetur svo að
Gunnhildarsynir fengu engar tekjur í Þrándheimi. Hann átti nokkurar
orustur við Gunnhildarsonu en drápust marga menn fyrir.
Þess getur Einar skálaglamm í Velleklu er hann orti um Hákon jarl:
Og oddneytir úti
eiðvandr flota breiðan
glaðr í Göndlar veðrum,
gramr svafði bil, hafði,
og rauðmána reynir
rógsegl Héðins bóga
upp hóf jöfra kappi
etju lund að setja.
Varat ofbyrjar örva
odda vífs né drífu
sverða sverrifjarðar
svanglýjaði að frýja.
Brak-Rögnir skók bogna,
barg óþyrmir varga,
hagl úr Hlakkar seglum,
hjörs, rakklega fjörvi.
Margt varð él, áðr, Ála,
austr lönd að mun banda
randar lauks af ríki
rækilundr um tæki.
Enn getur Einar hvernug Hákon jarl hefndi föður síns:
Ber eg fyr hefnd, þá er hrafna,
hljóms lof, toginn skjóma
það nam, vörðr, að vinna,
vann síns föður hranna.
Rigndi hjörs á hersa
hríðremmis fjör víða,
þrimlundr um jók Þundi
þegns gnótt, méilregni.
Og hald-Viður hölda
haffaxa lét vaxa
laufa veðr að lífum
lífköld Hárs drífu.
Eftir þetta fóru milli beggja vinir og báru sættarorð milli þeirra
því að bóndum leiddist hernaður og ófriður innanlands. Og kemur svo með
ráði ríkra manna að sætt var ger milli þeirra svo að Hákon jarl skyldi
hafa þvílíkt ríki í Þrándheimi sem haft hafði Sigurður jarl faðir hans
en konungar skyldu hafa þvílíkt ríki sem Hákon konungur hafði haft fyrir
þeim og var það þá bundið fullum trúnaði.
Þá gerðist kærleikur mikill með þeim Hákoni jarli og Gunnhildi en
stundum beittust þau vélræðum. Leið svo fram aðra þrjá vetur. Sat þá
Hákon um kyrrt í ríki sínu.
7. Frá Gráfeld
Haraldur konungur sat oftast á Hörðalandi og Rogalandi og svo þeir fleiri bræður. Þeir sátu oftlega í Harðangri.
Það var á einu sumri að hafskip kom af Íslandi er áttu íslenskir
menn. Það var hlaðið af vararfeldum og héldu þeir skipinu til Harðangurs
því að þeir spurðu að þar var fjölmenni mest fyrir. En er menn komu til
kaupa við þá, þá vildi engi kaupa vararfeldina.
Þá fer stýrimaður á fund Haralds konungs því að honum var hann áður
málkunnigur og segir honum til þessa vandræða. Konungur segir að hann
mun koma til þeirra og hann gerir svo. Haraldur konungur var maður
lítillátur og gleðimaður mikill. Hann var þar kominn með skútu
alskipaða.
Hann leit á varning þeirra og mælti við stýrimann: «Viltu gefa mér einn gráfeldinn?»
«Gjarna,» segir stýrimaður, «þótt fleiri séu.»
Þá tók konungur einn feldinn og skikkti. Síðan gekk hann ofan í
skútuna. En áður þeir reru í brott hafði hver hans manna feld keyptan.
Fám dögum síðar kom þar svo mart manna, þeirra er hver vildi feld
kaupa, að eigi fengu hálfir, þeir er hafa vildu. Síðan var hann kallaður
Haraldur gráfeldur.
8. Fæddur Eiríkur jarl
Hákon jarl fór einn vetur til Upplanda og á nokkura gisting og
lagðist með konu einni og var sú lítillar ættar. En þá er þaðan liðu
stundir gekk sú kona með barni. En er barn það var alið var það sveinn
og var vatni ausinn og hét Eiríkur. Móðirin flutti sveininn til Hákonar
jarls og segir að hann var faðirinn.
Jarl lét sveininn upp fæðast með manni þeim er kallaður var Þorleifur
hinn spaki. Hann bjó uppi í Meðaldal. Hann var ríkur maður og auðigur
og vinur mikill jarls. Var Eiríkur brátt mannvænn, hinn fríðasti sýnum,
mikill og sterkur snemma. Jarl lét fátt um til hans.
Hákon jarl var og allra manna fríðastur sýnum, ekki hár maður, vel
sterkur og íþróttamaður mikill, spakur að viti og hermaður hinn mesti.
9. Dráp Tryggva konungs
Það var á einu hausti að Hákon jarl fór til Upplanda. En er hann kom
út á Heiðmörk þá kemur þar í móti honum Tryggvi konungur Ólafsson og
Guðröður konungur Bjarnarson. Þar kom og Dala-Guðbrandur. Þeir áttu
stefnulag með sér og sátu lengi á einmæli en það kom upp að hver þeirra
skyldi vera vinur annars og skiljast síðan. Fór hver heim til síns
ríkis.
Þetta spyr Gunnhildur og synir hennar og er þeim grunur á að þeir
muni hafa gert landráð nokkur við konungana. Tala þau oftlega þetta sín á
milli.
En er voraði þá lýsa þeir Haraldur konungur og Guðröður konungur
bróðir hans að þeir munu fara um sumarið í víking vestur um haf eða í
Austurveg sem þeir voru vanir. Þá draga þeir lið að sér og hrinda skipum
á vatn og búast.
En er þeir drukku brottferðaröl sitt þá voru drykkjur miklar og mart
mælt við drykkinn. Þá kom þar er mannjöfnuður varð og þá var rætt um
konunga sjálfa. Mælti maður að Haraldur konungur væri framast þeirra
bræðra að öllum hlutum. Því reiddist Guðröður mjög, segir svo að hann
skal í engu hafa minna hlut en Haraldur, segir og að hann er búinn að
þeir reyni það. Var þá brátt hvortveggi þeirra reiður svo að hvor bauð
öðrum til vígs og hljópu til vopna. En þeir er vitrir voru og miður
drukknir stöðvuðu þá og hljópu í milli.
Fóru þá hvorir til skipa sinna en engi var von þá að þeir mættu allir
saman fara. Sigldi þá Guðröður austur með landi en Haraldur stefndi til
hafs út, sagði að hann mundi sigla vestur um haf. En er hann kom út um
eyjar þá stefndi hann austur hafleið með landi.
Guðröður konungur sigldi þjóðleið austur til Víkur og svo austur yfir
Foldina. Þá sendi hann Tryggva konungi orð að hann skyldi koma til móts
við hann og færu þeir báðir um sumarið í Austurveg að herja. Tryggvi
konungur tók því vel og líklega. Hann spurði að Guðröður hafði lítið
lið.
Fór þá Tryggvi konungur á fund hans með eina skútu. Þeir fundust
fyrir vestan Sótanes við Veggina. En er þeir gengu á málstefnu þá hljópu
að menn Guðröðar og drápu Tryggva konung og tólf menn með honum og
liggur hann þar sem nú er kallað Tryggvahreyr.
10. Fall Guðröðar konungs
Haraldur konungur sigldi mjög útleið. Hann stefndi inn í Víkina og
kom um nótt til Túnsbergs. Þá spurði hann að Guðröður konungur var á
veislu þar skammt upp á land. Fóru þeir Haraldur konungur upp þannug,
komu þar um nóttina og taka hús á þeim. Þeir Guðröður konungur ganga út.
Varð þar skömm viðurtaka áður Guðröður konungur féll og mart manna með
honum. Fer þá Haraldur konungur heim og til fundar við Guðröð konung
bróður sinn. Leggja þeir þá undir sig Víkina alla.
11. Frá Haraldi grenska
Guðröður konungur Bjarnarson hafði sér fengið gott kvonfang og
maklegt. Þau áttu son er Haraldur hét. Hann var sendur til fósturs upp á
Grenland til Hróa hins hvíta, lends manns. Sonur Hróa var Hrani hinn
víðförli. Voru þeir Haraldur mjög jafnaldrar og fóstbræður.
Eftir fall Guðröðar föður síns flýði Haraldur er kallaður var hinn
grenski fyrst til Upplanda og með honum Hrani fóstri hans og fáir menn
með þeim. Dvaldist hann þar um hríð með frændum sínum.
Eiríkssynir leituðu mjög eftir þeim mönnum er í sökum voru bundnir við þá og þeim öllum mest er þeim var uppreistar af von.
Það réðu Haraldi frændur hans og vinir að hann færi úr landi í brott.
Haraldur grenski fór þá austur til Svíþjóðar og leitaði sér skipanar og
að koma sér í sveit með þeim mönnum er í hernað fóru og fá sér fjár.
Haraldur var hinn gervilegsti maður.
Tósti hét maður í Svíþjóð er einn var ríkastur og göfgastur í því
landi, þeirra er eigi bæru tignarnafn. Hann var hinn mesti hermaður og
var löngum í hernaði. Hann var kallaður Sköglar-Tósti. Haraldur grenski
kom sér þar í sveit og var með Tósta um sumarið í víkingu og virtist
Haraldur hverjum manni vel. Haraldur var eftir um veturinn með Tósta.
Sigríður hét dóttir Tósta, ung og fríð og svarkur mikill. Hún var
síðan gift Eiríki Svíakonungi hinum sigursæla og var þeirra sonur Ólafur
sænski er síðan var konungur í Svíþjóð. Eiríkur varð sóttdauður að
Uppsölum tíu vetrum síðar en Styrbjörn féll.
12. Frá Hákoni jarli
Gunnhildarsynir buðu út liði miklu úr Víkinni, fara svo norður með
landi og hafa lið og skip úr hverju fylki, gera það bert að þeir munu
her þeim stefna norður til Þrándheims á hendur Hákoni jarli. Þessi
tíðindi spyr jarl og safnar her saman og ræður til skipa.
En er hann spyr til hers Gunnhildarsona, hversu mikinn þeir hafa, þá
heldur hann liði sínu suður á Mæri og herjar allt þar er hann fór og
drap mikið mannfólk. Og þá sendi hann aftur Þrændaher, bændalið allt, en
hann fór herskildi um Mæri hvoratveggju og Raumsdal og hafði njósnir
allt fyrir sunnan Stað um her Gunnhildarsona. Og er hann spurði að þeir
voru komnir í Fjörðu og biðu byrjar að sigla norður um Stað þá sigldi
Hákon jarl norðan fyrir Stað og útleið svo að ekki sá af landi segl
hans, lét svo ganga hafleiðis austur með landi og kom fram í Danmörk,
sigldi þá í Austurveg og herjaði þar um sumarið.
Gunnhildarsynir héldu liði sínu norður til Þrándheims og dvöldust þar
mjög lengi, tóku þar skatta alla og skyldir. En er á leið sumarið þá
settust þar eftir Sigurður slefa og Guðröður en Haraldur og aðrir þeir
bræður fóru þá austur í land og leiðangurslið það er farið hafði um
sumarið.
13. Frá Hákoni jarli og Gunnhildarsonum
Hákon jarl fór um haustið til Helsingjalands og setti þar upp skip
sín, fór síðan landveg um Helsingjaland og Jamtaland og svo austan um
Kjöl, komu ofan í Þrándheim. Dreif þegar lið til hans og réð hann til
skipa.
En er það spyrja Gunnhildarsynir þá stíga þeir á skip sín og halda út
eftir firði. En Hákon jarl fer út á Hlaðir og sat þar um veturinn en
Gunnhildarsynir sátu á Mæri og veittu hvorir öðrum árásir og drápust
menn fyrir.
Hákon jarl hélt ríki sínu í Þrándheimi og var þar oftast á vetrum en
fór á sumrum stundum austur á Helsingjaland og tók þar skip sín og fór í
Austurveg og herjaði þar á sumrum en stundum sat hann í Þrándheimi og
hafði her úti og héldust þá Gunnhildarsynir ekki fyrir norðan Stað.
14. Dráp Sigurðar slefu
Haraldur gráfeldur fór á einu sumri með her sinn norður til
Bjarmalands og herjaði þar og átti orustu mikla við Bjarma á Vínubakka.
Þar hafði Haraldur konungur sigur og drap mart fólk, herjaði þá víða um
landið og fékk ófa mikið fé.
Þess getur Glúmur Geirason:
Austr rauð jöfra þrýstir
orðrakkr fyr bý norðan
brand, þar er bjarmskar kindir,
brennanda, sá eg renna.
Gott hlaut gumna sættir,
geirveðr, í för þeiri,
öðlingi fékkst ungum,
orð, á Vínu borði.
Sigurður konungur slefa kom til bús Klypps hersis. Hann var sonur
Þórðar Hörða-Kárasonar. Hann var ríkur maður og kynstór. Klyppur var þá
eigi heima en Ólöf kona hans tók vel við konungi og var þar veisla góð
og drykkjur miklar.
Ólöf kona Klypps hersis var Ásbjarnardóttir, systir Járn-Skeggja
norðan af Yrjum. Hreiðar var bróðir Ásbjarnar, faðir Styrkárs, föður
Eindriða, föður Einars þambarskelfis.
Konungur gekk um nóttina til hvílu Ólafar og lá þar að óvilja hennar. Síðan fór konungur í brott.
Eftir um haustið fóru þeir Haraldur konungur og Sigurður bróðir hans
upp á Vörs og stefndu þar þing við bændur. En á þinginu veittu bændur
þeim atför og vildu drepa þá en þeir komust undan og fóru í brott síðan.
Fór Haraldur konungur í Harðangur en Sigurður konungur fór á
Alreksstaði.
En er það spyr Klyppur hersir þá heimtast þeir saman frændur og veita
atferð konungi. Var höfðingi fyrir ferðinni Vémundur völubrjótur. En er
þeir koma á bæinn þá ganga þeir að konungi. Klyppur lagði konung með
sverði í gegnum og varð það bani hans en þegar í stað drap Erlingur
gamli Klypp.
15. Fall Grjótgarðs
Haraldur konungur gráfeldur og Guðröður konungur bróðir hans draga
saman her mikinn austan úr landi og héldu liði því norður til
Þrándheims.
En er það spyr Hákon jarl þá safnaði hann liði að sér og hélt suður á
Mæri og herjar. Þar var þá Grjótgarður, föðurbróðir hans, og skyldi
hafa landvörn af Gunnhildarsonum. Hann bauð her út svo sem konungar
höfðu orð til sent. Hákon jarl hélt til fundar við hann og til bardaga.
Þar féll Grjótgarður og tveir jarlar með honum og mart lið annað.
Þessa getur Einar skálaglamm:
Hjálmgrápi vann hilmir
harðr, Lofts vinar, barða,
því kom vöxtr í Vínu
vínheims, fjandr sína,
og forsnjallir féllu
fúrs í Þróttar skúrum,
þat fær þjóðar snytri,
þrír jarlssynir, tírar.
Síðan sigldi Hákon jarl út til hafs og svo útleið suður með landi.
Hann kom fram suður í Danmörk, fór þá á fund Haralds Gormssonar
Danakonungs, fær þar góðar viðtökur, dvaldist með honum um veturinn.
Þar var og með Danakonungi maður sá er Haraldur hét. Hann var sonur
Knúts Gormssonar, bróðursonur Haralds konungs. Hann var kominn úr
víking, hafði lengi herjað og fengið óf lausafjár. Hann var kallaður
Gull-Haraldur. Hann þótti vel til kominn að vera konungur í Danmörk.
16. Fall Erlings konungs
Haraldur konungur og þeir bræður héldu liði sínu norður til
Þrándheims og fengu þar enga mótstöðu, tóku þar skatt og skyld og allar
konungstekjur og létu bændur gjalda stór gjöld því að konungar höfðu þá
langa hríð lítið fé fengið úr Þrándheimi er Hákon jarl hafði þar setið
með fjölmenni miklu og átt ófrið við konunga.
Um haustið fór Haraldur konungur suður í land með það lið flest er
þar átti heimili en Erlingur konungur sat þar eftir með sínu liði. Hann
hafði þá enn miklar krafir við bændur og gerði harðan rétt þeirra en
bændur kurruðu illa og báru eigi vel skaða sinn.
Og um veturinn söfnuðust bændur saman og fá lið mikið, stefna síðan
að Erlingi konungi þar sem hann var á veislu og halda við hann orustu.
Féll Erlingur konungur þar og mikil sveit manna með honum.
Þá er Gunnhildarsynir réðu fyrir Noregi gerðist hallæri mikið og var
því meira að sem þeir höfðu lengur verið yfir landi. En búendur kenndu
það konungum og því með að konungar voru fégjarnir og varð harður réttur
bónda. Svo kom um síðir að nálega missti landsfólkið víðast korns og
fiska. Á Hálogalandi var svo mikill sultur og seyra að þar óx nálega
ekki korn en snjár lá þá á öllu landi að miðju sumri og bú allt inn
bundið.
Svo kvað Eyvindur skáldaspillir, hann kom út og dreif mjög:
Snýr á Svölnis váru.
Svo höfum inn sem Finnar
birkihind um bundið
brums að miðju sumri.
Eyvindur orti drápu um alla Íslendinga en þeir launuðu svo að hver
bóndi gaf honum skattpening. Sá stóð þrjá peninga silfurs vegna og
hvítur í skor.
En er silfrið kom fram á alþingi þá réðu menn það af að fá smiða til
og skíra silfrið. Síðan var ger af feldardálkur en þar af var greitt
smíðarkaupið. Þá stóð dálkurinn fimm tigu marka. Hann sendu þeir Eyvindi
en Eyvindur lét höggva í sundur dálkinn og keypti sér bú með.
Þá kom og þar um vor við útver nokkur broddur af síld. Eyvindur
skipaði róðrarferju húskörlum sínum og landsbúum og reri þannug til sem
síldin var rekin.
Hann kvað:
Látum langra nóta
lögsóta verfótum
að spáþernum sporna
sporðfjöðruðum norðan,
vita ef akrmurur jökla,
öl-Gerðr, falar verði,
ítr, þær er upp um róta
unnsvín, vinum mínum.
Og svo vendilega var upp gengið allt lausafé hans er hann hafði keypt til bús sér að hann keypti síldina með bogaskoti sínu.
Hann kvað:
Fengum feldarstinga
fjörð og galt við hjörðu,
þann er álhimins utan
oss lendingar sendu.
Mest seldi eg mínar
við mæörum sævar,
hallærið veldr hvoru,
hlaupsíldr Egils gaupna.
