Сага о Хальвдане Чёрном
Hálfdanar saga svarta
- Сага о Хальвдане Чёрном (русский перевод)
- Saga Hálfdanar svarta (древнеисландский текст, ред. N. Linder og H. A. Haggson)
- Saga Hálfdanar svarta (древнеисландский текст, ред. Finnur Jónsson)
- Hálfdanar saga svarta (исландский текст)
-
Сага о Хальвдане Черном
I
Хальвдану исполнился один год, когда погиб его отец1.
Аса, мать Хальвдана, сразу же уехала с ним на запад в Агдир и стала
править во владениях, которые раньше принадлежали ее отцу.
Там Хальвдан
рос и вскоре стал статным и сильным. У него были черные волосы, и
поэтому его прозвали Хальвданом Черным. Ему было восемнадцать лет, когда
он начал править в Агдире. Он сразу же отправился в Вестфольд и поделил
владения со своим братом Олавом.
В ту же осень Хальвдан пошел походом в Вингульмёрк против конунга
Гандальва. Произошло много битв, и победа доставалась то одному, то
другому. В конце концов они помирились, и Хальвдану отошла половина
Вингульмёрка, которым раньше владел его отец Гудрёд. После этого
Хальвдан конунг пошел походом на Раумарики и завоевал эту землю. Слух об
этом дошел до Сигтрюгга конунга, сына конунга Эйстейна2.
Он поселился тогда в Хейдмёрке, а раньше подчинил себе Раумарики.
Сигтрюгг конунг пошел против Хальвдана конунга. Произошла жестокая
битва, и Хальвдан победил. Как раз когда началось бегство, стрела попала
Сигтрюггу под левую руку, и он погиб. После этого Хальвдан овладел всем
Раумарики. Эйстейном звали другого сына Эйстейна конунга, брата
Сигтрюгга. Он был тогда конунгом в Хейдмёрке. Когда Хальвдан конунг
снова пошел походом в Вестфольд, Эйстейн конунг отправился со своим
войском в Раумарики и завоевал эту землю.
II
До Хальвдана Черного дошел слух, что в Раумарики идет война. Он
собрал войско и пошел походом в Раумарики против Эйстейна конунга. Они
сразились, и Хальвдан победил, а Эйстейн бежал в Хейдмёрк. Тогда
Хальвдан пошел со своим войском в Хейдмёрк в погоню за Эйстейном. Они
снова сразились, и Хальвдан победил, а Эйстейн бежал на север в Долины к
Гудбранду херсиру3.
Там он набрал новое войско и зимой отправился в Хейдмёрк. Они сошлись с
Хальвданом Черным на большом острове, что в середине озера Мьёрс.
Произошла битва, и у обеих сторон погибло много народу, но Хальвдан
конунг победил. В битве пал сын Гудбранда херсира Гутхорм, который был
самым многообещающим мужем в Упплёнде. Эйстейн конунг бежал тогда еще
дальше на север в Долины. Тут он послал Халльварда Плута, своего родича,
к Хальвдану конунгу, чтобы тот попытался помириться с ним, и, поскольку
они были родня, Хальвдан отдал Эйстейну конунгу половину Хейдмёрка,
которым его родичи раньше владели. А Хальвдан подчинил себе Тотн,
местность, которая называется Ланд, а также Хадаланд, ибо он много ходил
в походы. Так он стал могущественным конунгом.
III
Хальвдан Черный женился на Рагнхильд, дочери Харальда Золотая Борода.
Он был конунгом в Согне. У них родился сын, которому Харальд конунг дал
свое имя. Мальчик рос в Согне у Харальда конунга, своего деда. У
Харальда конунга не было сына, и когда он одряхлел, он уступил власть
своему внуку Харальду и велел провозгласить его конунгом. Вскоре после
этого Харальд Золотая Борода умер. В ту же зиму умерла его дочь
Рагнхильд. А весной умер от болезни и Харальд, молодой конунг в Согне.
Ему было тогда десять лет. Когда Хальвдан Черный узнал о его смерти, он
пошел с большим войском в поход на север в Согн. Его там хорошо приняли.
Он заявил, что притязает на власть и наследство своего сына и не
встретил сопротивления. Так он завладел Согном. К нему приехал ярл Атли
Тощий из Гаулара. Он был другом Хальвдана конунга. Хальвдан поручил ему
вершить суд в фюльке Согни собирать дань в пользу конунга. Затем конунг
вернулся к себе в Упплёнд.
IV
Осенью Хальвдан конунг отправился в Вингульмёрк. Однажды ночью
Хальвдан конунг был на пиру. В полночь к нему подошел человек, который
сторожил лошадей, и сказал, что к усадьбе подошло войско. Конунг сразу
же встал и велел своим людям вооружиться. Затем он выходит во двор и
строит своих людей. Это нагрянули Хюсинг и Хельсинг, сыновья Гандальва, с
большим войском. Произошла жестокая битва, и так как перевес был на
стороне сыновей Гандальва, Хальвдан конунг бежал в лес, потеряв много
народу. В битве погиб Эльвир Умный, воспитатель Хальвдана конунга.
Затем к Хальвдану стеклись люди, и он пошел против сыновей Гандальва.
Они встретились в Эйде у озера Эйи и сразились там. Хюсинг и Хельсинг
пали в битве, а их брат Хаки бежал. После этого Хальвдан Черный подчинил
себе весь Вингульмёрк, а Хаки бежал в Альвхеймар.
V
Конунг в Хрингарики звался Сигурд Олень. Он был статнее и сильнее
других людей. Он был также очень красив с виду. Его отцом был Хельги
Смелый, а матерью — Аслауг, дочь Сигурда Змей в Глазу, сына Рагнара
Кожаные Штаны4.
Рассказывают, что Сигурду было двенадцать лет, когда он победил в
единоборстве берсерка Хильдибранда с его одиннадцатью товарищами. Он
совершил много подвигов, и о нем есть длинная сага5.
У Сигурда было двое детей. Его дочь звали Рагнхильд. Она была очень
достойная женщина. Ей было тогда двадцать лет. Ее брата звали Гутхорм.
Он был еще подростком.
О Сигурде рассказывают, что он часто ездил один по дремучих лесам. Он
охотился на крупных зверей, которые были опасны для людей. Он с большим
рвением занимался такой охотой. Однажды он поехал один в лес, как было в
его обычае. Он долго ехал и выехал на какую-то прогалину недалеко от
Хадаланда. Тут ему повстречался берсерк Хаки с тридцатью людьми. Они
сразились. Сигурд Олень пал, и двенадцать людей Хаки были убиты, а сам
он потерял руку и получил еще три другие раны. После этого Хаки со
своими людьми поехал в усадьбу Сигурда, похитил его дочь Рагнхильд и ее
брата Гутхорма и захватил много добра и сокровищ, и увез в Хадаланд. Тут
у него была большая усадьба. Он велел готовить пир и собирался справить
свадьбу с Рагнхильд, но пир откладывался, потому что его раны не
заживали.
Хаки, берсерк из Хадаланда, пролежал, страдая от ран, всю осень и начало зимы. А Хальвдан конунг справлял йоль6
в Хейдмёрке. До него дошел слух о том, что произошло. Однажды рано
утром, когда конунга одевали, он позвал к себе Харека Волка и сказал,
что тот должен поехать в Хадаланд.
— Привези мне Рагнхильд, дочь Сигурда Оленя, — сказал он.
Харек снарядился в поход с сотней людей и еще до рассвета перебрался
через озеро и подошел к усадьбе Хаки. Они заняли все выходы из дома, где
спали люди Хаки. Затем они подобрались к покою, где спал Хаки,
вломились в него, похитили Рагнхильд и ее брата Гутхорма и захватили все
добро, что там было, а дом, в котором спали люди Хаки, они сожгли
вместе со всеми ними. Они посадили Рагнхильд и ее брата в роскошную
повозку с шатром и спустились на лед.
Хаки встал и некоторое время следовал за ними. Но спустившись на лед
озера, он воткнул рукоятку меча в лед и навалился на острие. Меч пронзил
его насквозь, и Хаки тут же умер. Его похоронили в кургане на берегу
озера.
Хальвдан конунг увидел, что едут по льду озера — он был очень зорок.
Он увидел повозку с шатром и понял, что Харек и его люди выполнили его
поручение. Он велел ставить столы и разослал людей по всей округе, и
пригласил к себе многих. В тот же день был справлен роскошный пир, и на
этом пиру Хальвдан конунг сыграл свадьбу с Рагнхильд, и с этих пор она
стала могущественной правительницей.
Мать Рагнхильд, Тюррни, была дочерью Клакк-Харальда, конунга в Йотланде, и сестрой Тюры Спасительницы Дании, жены Горма Старого7, конунга датчан, который правил Датской Державой в то время.
VI
Рагнхильд снились вещие сны, ибо она была женщиной мудрой. Однажды ей
снилось, будто она стоит в своем городе и вынимает иглу из своего
платья. И игла эта у нее в руках выросла так, что стала большим побегом.
Один конец его спустился к земле и сразу же пустил корни, другой же
конец его поднялся высоко в воздух. Дерево чудилось ей таким большим,
что она едва могла охватить его взглядом. Оно было удивительно мощным.
Нижняя его часть была красной, как кровь, выше ствол его был красивого
зеленого цвета, а ветви были белы, как снег.
На дереве было много больших ветвей, как вверху, так и внизу. Ветви
дерева были так велики, что распространялись, как ей казалось, над всей
Норвегией и даже еще шире8.
VII
Конунг Хальвдан никогда не видел снов. Это ему казалось удивительным,
и он рассказал об этом человеку, которого звали Торлейв Умный, прося у
него совета. Торлейв сказал, что, когда ему хочется узнать что-нибудь,
он ложится спать в свином хлеву, и тогда ему всегда снится что-нибудь.
Конунг так и сделал, и ему приснился такой сон: будто у него волосы
красивее, чем у кого бы то ни было, и они распадаются на пряди.
Некоторые из этих прядей ниспадают до земли, некоторые — до середины
голени, некоторые — до колен, некоторые — до пояса или бедер, некоторые —
не ниже шеи, а некоторые только торчат из черепа, как рожки. Пряди эти
различного цвета, но одна прядь превосходит все другие красотой, блеском
и величиной. Конунг рассказал этот сон Торлейву, и тот истолковал его
так, что у него будет большое потомство, которое будет править странами с
великой славой, однако не с одинаковой, и тот произойдет из его рода,
кто будет всех славнее. Люди думают, что эта прядь предвещала конунга
Олава Святого.
Конунг Хальвдан был человек умный, правдивый и справедливый. Он
вводил законы, соблюдал их сам и заставлял других соблюдать их, так что
никто не мог пойти против законов. Он сам установил размеры виры в
соответствии с происхождением и достоинством каждого.
Рагнхильд родила сына. Мальчик был окроплен водой и назван Харальдом.
Он скоро стал статным и очень красивым. Так он рос и рано стал
человеком во всем искусным и умным. Мать его очень любила, а отец —
меньше.
VIII
Хальвдан конунг справлял йоль в Хадаланде. В канун йоля там произошло
удивительное событие: когда люди садились за столы, а людей было очень
много, вся еда и все питье вдруг исчезли со столов. Один за другим все
ушли к себе домой, и конунг, удрученный, остался сидеть один. Так как
ему хотелось узнать, кто виной удивительному событию, он велел схватить
одного финна, великого колдуна. Он хотел заставить колдуна сказать
правду и пытал его, но ничего не добился. Колдун все время звал себе на
помощь Харальда, сына конунга, и Харальд просил пощадить колдуна, но
ничего не добился. Тогда Харальд все же отпустил колдуна против воли
конунга и бежал с ним сам. И вот они будто бы очутились на большом пиру у
какого-то могущественного человека, и там их хорошо приняли, совсем как
наяву. Когда они пробыли там до весны, человек этот однажды сказал
Харальду:
— Твой отец в большой обиде на то, что я прошлой зимой взял у него
немного еды. Но я возмещу тебе это радостным известием. Твой отец теперь
умер, и ты должен отправиться домой. Ты получишь все владения твоего
отца, и кроме того тебе будет принадлежать вся Норвегия.
IX
Хальвдан Черный ехал из Хадаланда, где он справлял йоль, и путь его
лежал через озеро Рёнд. Дело было весной. Солнце пекло сильно. Они ехали
через залив Рюкингсвик. Там зимой был водопой, и где навоз упал на лед,
в солнцепек образовались полыньи. И вот, когда повозка конунга
проезжала там по льду, он проломился, и Хальвдан конунг утонул, и много
народу с ним. Ему было тогда сорок лет.
Ни при одном конунге не было таких урожайных годов, как при конунге
Хальвдане. Люди так любили его, что, когда стало известно, что он умер и
тело его привезено в Хрингарики, где его собирались похоронить, туда
приехали знатные люди из Раумарики, Вестфольда и Хейдмёрка и просили,
чтобы им дали похоронить тело в своем фюльке. Они считали, что это
обеспечило бы им урожайные годы. Помирились на том, что тело было
разделено на четыре части, и голову погребли в кургане у Камня в
Хрингарики9, а другие части каждый увез к себе, и они были погребены в курганах, которые все называются курганами Хальвдана.
Примечания
1 …когда погиб его отец. — О гибели его отца рассказывается в гл. XLVIII «Саги об Инглингах».
2 …сына конунга Эйстейна. — Этот Эйстейн упоминается в гл. XLIX «Саги об Инглингах».
3 Херсир — один из мелких племенных вождей в Норвегии до образования государства.
4 Рагнар Кожаные Штаны — легендарный викинг, о котором сохранилось много сказаний. Спорно, есть ли в них какая-нибудь историческая основа.
5 …и о нем есть длинная сага. — Об этой саге ничего не известно.
6 …Йоль
— языческий праздник середины зимы. Этимология этого общегерманского
слова (исл. jól) неизвестна. После христианизации этим же словом стало
называться рождество.
7 Горм Старый — датский король, умер около 940 г.
8
Сон, который приснился Рагнхильд, — бродячий мотив. Аналогичный сон
снился, например, согласно Геродоту (I, 108), мидийскому царю Астиагу
перед рождением персидского царя Кира Великого. Толкование сна см. в гл.
XLII «Саги о Харальде Прекрасноволосом».
9 …у Камня в Хрингарики. — В Рингерике в Стейне (Stein значит «камень») есть курган, который называется «Курганом Хальвдана».
Перевод М. И. Стеблин-Каменского.
Источник: Снорри Стурлусон. Круг Земной. — М.: Наука, 1980. Издание
подготовили: А. Я. Гуревич, Ю. К. Кузьменко, О. А. Смирницкая, М. И.
Стеблин-Каменский. [КЗ]
Saga Hálfdanar svarta
1. Hálfdan berst við Gandálf ok Sigtrygg.
Hálfdan var vetrgamall, þá er faðir hans féll. Ása móðir hans, fór
þegar með hann vestr á Agðir ok settist þar þegar til ríkis þess, er átt
hafði Haraldr, faðir hennar. Þar óx upp Hálfdan ok var brátt mikill ok
sterkr ok svartr á hár; hann var kallaðr Hálfdan svarti. Þá var hann 18
vetra, er hann tók konungdóm á Ögðum. Fór hann þegar á Vestfold ok
skipti ríki við Ólaf, bróður sinn. Sama haust fór hann með her á
Vingulmörk á hendr Gandálfi konungi, ok áttu þeir margar orrostur ok
höfðu ymsir sigr; en at lyktum sættust þeir: skyldi Hálfdan hafa
Vingulmörk hálfa, sem áðr hafði haft Guðröðr, faðir hans. Eptir þat fór
Háfldan konungr upp á Raumaríki ok lagði undir sik. Þat spurði Sigtryggr
konungr, son Eysteins konungs; hann hafði þá atsetu á Heiðmörk ok hafði
áðr Raumaríki undir sik lagt. Fór þá Sigtryggr konungr með her móti
Hálfdani konungi ok varð þar orrosta mikil, ok hafði Hálfdan sigr. En er
flótti brast, þá var Sigtryggr konungr lostinn öru undir höndina
vinstri, ok féll hann þar. Síðan lagði Hálfdan undir sik alt Raumaríki.
Eysteinn hét annarr son Eysteins konungs, bróðir Sigtryggs konungs; hann
var þá konungr á Heiðmörk. En er Hálfdan konungr var farinn út á
Vestfold, þá fór Eysteinn konungr með her sinn út á Raumaríki ok lagði
þar þá víða land undir sik.
2. Orrosta Hálfdanar ok Eysteins.
Hálfdan svarti spurði, at úfriðr var á Raumaríki; dró hann þá her
saman ok fór á Raumaríki til móts við Eystein konung, ok áttu þeir
orrostu, ok hafði Hálfdan sigr, en Eysteinn flýði upp á Heiðmörk.
Hálfdan konungr fór þá með her sinn upp á Heiðmörk eptir honom, ok áttu
þeir þar aðra orrostu, ok hafði Hálfdan sigr, en Eysteinn flýði norðr í
Dala á fund Guðbrands hersis. Hann efldist þaðan at liði, fór síðan um
vetrinn út á Heimörk; hann hitti Halfdan svarta í eynni miklu, er liggr í
Mjörs. Áttu þeir þar orrostu; þar féll mikit fólk af hvárumtveggja, ok
hafði Hálfdan sigr. Þar féll Guthormr, son Guðbrands hersis, er
mannvænstr þótti vera á Upplöndum. Þá flýði enn Eysteinn norðr í Dala,
þá sendi hann Hallvarð skálk, frænda sinn, á fund Hálfdanar konungs at
leita um sættir. En fyrir frændsemi sakir þá gaf Hálfdan konungr upp
Eysteini konungi hálfa Heiðmörk, svá sem þeir frændr höfðu fyrr átt. En
Hálfdan lagði undir sik Þótn ok þar sem Land heitir; þá eignaðist hann
ok Haðaland. Var hann þá ríkr konungr.
3. Kvánfang Hálfdanar konungs.
Hálfdan svarti fékk konu, er nefnd er Ragnhildr, dóttir Haralds
gullskeggs; hann var konungr í Sogni. Þau áttu son, er Haraldr konungr
gaf nafn sitt, ok fœddist sá sveinn upp í Sogni með Haraldi konungi
móðurfeðr sínum. En er Haraldr var orðinn örvasi, var hann sonlauss; þá
gaf hann dóttursyni sínum, ríki sitt ok lét hann taka til konungs. Litlu
síðar andaðist Haraldr gullskeggr. Þann sama vetr andaðist Ragnhildr,
dóttir hans. Eptir um várit varð sóttdauðr Haraldr konungr ungi í Sogni;
hann var þá 10 vetra. Þegar er Hálfdan svarti spurði andlát hans, þá
byrjar hann ferð sína með liði miklu ok ferr norðr til Sogns. Var þar
við honum vel tekit. Taldi hann þar til ríkis ok arfs eptir son sinn, ok
var þar engi viðrstaða; lagði hann undir sik ríki þat. Þá kom til hans
Atli jarl hinn mjóvi af Gaulum; hann var vin Hálfdanar konungs. Konungr
setti Atla jarl yfir Sygnafylki, at dœma þar landslög ok heimta saman
skatta. Hálfdan konungr fór þaðan til Uplanda í ríki sitt.
4. Orrosta Hálfdanar ok Gandálfssona.
Hálfdan konungr fór um haustit út á Vingulmörk. Þat var á einni nótt,
er Hálfdan var á veizlu, at um miðnætti kom til hans sá maðr, er
hestvörð hafði haldit, ok sagði honum, at herr var kominn nær bœnum.
Konungr stóð þegar upp ok bað menn vápna sik, gengr þegar út ok fylkir.
Því næst kómu þar synir Gandálfs, Hýsingr ok Helsingr, með lið mikit,
varð þar orrosta mikil. En fyrir því at Hálfdan konungr var ofrliði
borinn, þá flýði hann til skógs ok lét mart manna. Þar féll Ölvir hinn
spaki, fóstrfaðir hans. Eptir þat dreif lið til Hálfdanar konungs; fór
hann þá at leita Gandálfs sona, ok hittust á Eiði við Eyna ok berjast
þar. Þar féll Hýsingr ok Helsingr, en bróðir þeirra Haki kom á flótta.
Eptir þat lagði Hálfdan konungr undir sik alla Vingulmörk, en Haki flýði
í Álfheima.
5. Síðara kvánfang Hálfdanar, er hann fékk Ragnhildar, dóttur Sigurðar hjartar.
Sigurðr hjörtr er nefndr konungr á Hringaríki, meiri ok sterkari en
hverr maðr annarra; allra manna var hann ok fríðastr sýnum. Faðir hans
var Helgi hinn hvassi, en móðir hans Áslaug, dóttir Sigurðar orms í
auga, Ragnars sonar loðbrókar. Svá er sagt, at þá var hann 12 vetra, er
hann drap Hildibrand berserk í einvígi, ok þá 12 saman; mörg vann hann
þrekvirki, ok er löng saga frá honum. Hann átti tvau börn: Ragnhildr hét
dóttir hans; hon var allra kvenna sköruligust, hon var þá á tvítugs
aldri, en Guthormr, bróðir hennar, á ungmennis aldri. En þat er at segja
frá dauða Sigurðar, at hann reið einn saman út á eyðimerkr, sem vandi
hans var til — hann veiddi stór dýr ok mannskœð, lagði hann á þat kapp
mikit optliga — en er hann var langa leið riðinn, kom hann fram í ruð
nökkur í nánd Haðalandi; þá kom þar móti honum Haki berserkr með 30
manna. Þar börðust þeir, féll þar Sigurðr hjörtr, en 12 menn af Haka, en
sjálfr hann lét hönd sína ok hafði 3 sár önnur. Eptir þat reið Haki við
menn sína til bús Sigurðar, ok tók þar Ragnhildi, dóttur hans, ok
Guthorm, bróður hennar, ok hafði braut með sér, ok fé mikit ok marga
dýrgripi, ok hafði heim á Haðaland; þar átti hann bú stór. Þá lét hann
efna til veizlu ok ætlaði at gera brúðlaup til Ragnhildar, en þat
dvaldist, fyrir því at sár hans höfðust illa. Haki Haða berserkr lá í
sárum um haustit ok öndverðan vetr. En of jól var á Heiðmörk Hálfdan
konungr; hann hafði spurt öll þessi tíðindi. Þat var einn morgin snimma
er konungr var klæddr, at hann kallaði til sín Hárek gand, sagði at hann
skyldi fara yfir á Haðaland ok fœra honum dóttur Sigurðar hjartar
Ragnhildi. Hárekr bjóst ok hafði 100 manna, stilti svá ferðinni, at þeir
kómu yfir vatnit í óttu ok til bœjar Haka, tóku dyrr allar á skála,
þeim er húskarlar sváfu í, síðan géngu þeir til svefnbúrs, þess er Haki
svaf í, ok brutu upp ok tóku í brott Ragnhildi ok Guthorm, bróður
hennar, ok alt fé, þat er þar var, en þeir brendu skálann ok alla menn,
þá er inni váru. Þeir tjödluðu vagn allvegligan ok settu þar í Ragnhildi
ok Guthorm, fóru síðan til íssins. Haki stóð upp ok gékk eptir þeim um
hríð, en er hann kom at vatnsísinum, þá sneri hann niðr hjöltum á
sverðinu, en lagðist á blóðrefilinn, ok stóð sverðit í gegnum hann; fékk
hann þar bana, ok er hann þar heygðr á vatnsbakkanum. Hálfdan konungr
sá, er þeir fóru um vatnsísinn, hann var mann skygnstr ok hann sá vagn
tjaldaðan, ok þóttist hann vita, at erendi þeirra mundi orðit vera, þat
sem hann vildi. Lét hann þá setja borð sitt, ok sendi menn víða um
bygðina ok bauð til sín mörgum mönnum, ok var þar þann dag veizla góð,
ok at þeirri veizlu fékk Hálfdan konungr Ragnhildar, ok var hon síðan
rík dróttning. Móðir Ragnhildar var Þorní, dóttir Klakkharalds konungs
af Jótlandi, systir Þyri Danmarkar bótar, er átti Gormr hinn gamli, er
þá réð Danaveldi.
6. Frá draumum Ragnhildar.
Ragnhildi dróttning dreymdi drauma stóra; hon var spök at viti. Sá
var einn draumr hennar, at hon þóttist vera stödd í grasgarði sínum ok
taka þorn einn or serk sér; ok er hon hélt á, þá óx hann svá, at hann
varð teinn einn mikill, svá at annarr endir tók jörð niðr ok varð brátt
rótfastr, en annarr endir trésins tók hátt í loptit upp. Því næst
sýndist henni tréit svá mikit, at hon fékk varla sét yfir upp, þat var
furðu digrt. Hinn neðsti hlutr trésins var rauðr sem blóð, en þá
leggrinn upp fagrgrœnn, en upp til limanna snjóhvítt. Þá váru kvistir af
trénu margir stórir, sumir ofar, en sumir neðar; limar trésins váru svá
miklar, at henni þóttu dreifast um allan Noreg ok enn víðara.
7. Draumr Háldanar.
Hálfdan konung dreymdi aldri; honum þótti þat undarligt, ok bar þat
fyrir þann mann, er nefndr er Þorleifr hinn spaki, ok leitaði ráða, hvat
at því mundi mega gera. Þorleifr sagði, hvat hann gerði, ef hann
forvitnaði at vita nökkurn hlut, at hann fœri í svinabœli at sofa, ok
brást honum þá eigi draumr. Ok konungr gerði þat, ok birtist honum
draumr þessi: Honum sýndist, at hann væri allra manna bezt hærðr, ok var
hár hans alt í lokkum, sumir síðir til jarðar, sumir í miðjan legg,
sumir á kné, sumir í mjöðm, sumir í miðja síðu, sumir á háls, en sumir
ekki meir en sprottnir upp or hausi sem knýflar. En á lokkum hans var
hvers kyns litr, en einn lokkr sigraði alla með ljósleik ok fegrð ok
ljósleik ok mikilleik. Þorleifi sagði hann þann draum, en hann þýddi
svá, at mikill afspringr mundi af honum koma ok mundi sá löndum ráða með
miklum veg, ok þó eigi allir með jammiklum, en einn mundi sá af hans
ætt koma, at öllum mundi meiri ok œðri. Ok hafa menn þat fyrir satt, at
sá lokkr jartegndi Ólaf konung hinn helga. Hálfdan konungr var vitr maðr
ok sannindamaðr ok jafnaðar, ok setti lög, ok hélt sjálfr ok lét aðra
halda, svá at eigi mætti ofsi steypa lögunum. Hann gerði ok sjálfr
saktal ok skipadi bótum hverjum eptir sínum burð ok metorðum. Ragnhildr
dróttning ól son, var sá vatni ausinn ok nefndr Haraldr; hann var brátt
mikill ok hinn fríðasti. Óx hann þar upp ok gerðist brátt íþróttamaðr
mikill ok vel viti borinn; móðir hans unni honum mikit, en faðir hans
minna.
8 Matarhvarf Hálfdanar.
Hálfdan konungr var á jólavist á Haðalandi. Þar varð undarligr hlutr
jólaaptan, þá er menn váru til borða gengnir, ok var þat allmikit
fjölmenni, at þar hvarf vist öll af borðum ok alt mungát; sat konungr
hryggr eptir, en hverr annarra sótti sín heimili. En til þess at konungr
mætti víss verða, hvat þessum atburð olli, lét hann taka Finn einn, er
margfróðr var, ok vildi neyða hann til saðrar sögu, ok píndi hann, ok
fékk þó eigi af honum. Finnrinn hét þannog mjök til hjálpar, er Haraldr
var, son hans, ok Haraldr bað honum eirðar ok fékk eigi, ok hleypti
Haraldr honum þá í brot at úvilja konungs, ok fylgði honum sjálfr. Þeir
kómu þar farandi, er höfðingi einn hélt veizlu mikla, ok var þeim at sýn
þar vel fagnat. Ok er þeir höfðu þar verit til várs, þá var þat einn
dag, at höðingi mælti til Haralds: «furðu mikit torrek lætr faðir þinn
sér at, er ek tók vist nökkura frá honum í vetr, en ek mun þér þat launa
með feginsögu: faðir þinn er nú dauðr, ok skaltu heim fara, muntu þá fá
ríki þat alt, er faðir þinn hefir átt, ok þar með skaltu eignast allan
Noreg».
9. Dauði Hálfdanar svarta.
Hálfdan svarti ók frá veizlu á Haðalandi, ok bar svá til leið hans,
at hann ók um vatnit Rönd; þat var um várit, þá váru sólbráð mikil. En
er þeir óku um Rykinsvík, þar höfðu verit um vetrinn nautabrunnar, en er
mykrin hafði fallit á ísinn, þá hafði þar grafit um í sólbráðinu; en er
konungr ók þar um, þá brast niðr íssinn, ok týndist þar Hálfdan konungr
ok lið mikit með honum. Þá var hann fertugr at aldri. Hann hafði verit
allra konunga ársælstr. Svá mikit gerðu menn sér um hann, at þá er þat
spurðist, at hann var dauðr, ok lík hans var flutt á Hringaríki ok var
þar til graptar ætlat, þá fóru ríkismenn af Raumaríki ok Vestfold ok
Heiðmörk ok beiddust allir at hafa líkit með sér ok heygja í sínu fylki,
ok þótti þat vera árvænt þeim er næði. En þeir sættust svá, at líkinu
var skipt í fjóra staði, ok var höfuðit lagit í haug at Steini á
Hringaríki, en hverir fluttu heim sinn hluta ok heygðu, ok eru þat alt
kallaðir Hálfdanar haugar.
Источник: Heimskringla eða Sögur Noregs konunga Snorra Sturlusonar. N. Linder og H. A. Haggson. Uppsala, W. Schultz, 1869–1872.
Текст с сайта Heimskringla
Saga Hálfdanar svarta
1. Hálfdan bersk við Gandálf ok Sigtrygg.
Hálfdan var vetrgamall, þá er faðir hans fell. Ása, móðir hans, fór
þegar með hann vestr á Agðir ok settisk þar þegar til ríkis þess, er átt
hafði faðir hennar. Þar óx upp Hálfdan ok var brátt mikill ok sterkr ok
svartr á hár; hann var kallaðr Hálfdan svarti. Þá var hann xviii.
vetra, er hann tók konungdóm á Ǫgðum; fór hann þegar á Vestfold ok
skipti ríki við Óláf, bróður sinn. Sama haust fór hann með her á
Vingulmǫrk á hendr Gandálfi konungi, ok áttu þeir margar orrostur ok
hǫfðu ýmsir sigr, en at lykðum sættusk þeir, skyldi Hálfdan hafa
Vingulmǫrk hálfa, sem áðr hafði haft Guðrøðr, faðir hans. Eptir þat fór
Hálfdan konungr upp á Raumaríki ok lagði undir sik. Þat spurði Sigtryggr
konungr, sonr Eysteins konungs; hann hafði atsetu á Heiðmǫgrk ok hafði
áðr Raumaríki undir sik lagt. Fór þá Sigtryggr konungr með her móti
Hálfdani konungi ok var þar orrosta mikil ok hafði Hálfdan sigr; en er
flótti brast, þá var Sigtryggr konungr lostinn ǫru undir hǫndina
vinstri, ok fell hann þar. Síðan lagði Hálfdan undir sik alt Raumaríki.
Eysteinn hét annarr sonr Eysteins konungs, bróðir Sigtryggs konungs;
hann var þá konungr á Heiðmǫrk. En er Hálfdan var farinn út á Vestfold,
þá fór Eysteinn konungr með her sinn út á Raumaríki, lagði þar þá víða
land undir sik.
2. Orrosta Hálfdanar ok Eysteins.
Hálfdan svarti spurði, at ófriðr var á Raumaríki; dró hann þá her
saman ok fór til móts við Eystein konung, ok áttu þeir orrostu, ok hafði
Hálfdan sigr, en Eysteinn flýði upp á Heiðmǫrk. Hálfdan konungr fór með
her sinn eptir honum upp á Heiðmǫrk, ok áttu þeir aðra orrostu, ok
hafði Hálfdan sigr, en Eysteinn flýði norðr í Dala á fund Guðbrandz
hersis; hann eflðisk þaðan at liði, fór síðan um vetrinn út á Heiðmǫrk;
hann hitti Hálfdan svarta í eyinni miklu, er liggr í Mjǫrs; áttu þeir
þar orrostu; þar fell mikit fólk af hvárum tveggja, ok hafði Hálfdan
sigr; þar fell Guthormr, sonr Guðbrandz hersis, er mannvænstr þótti vera
á Uplǫndum; þá flýði enn Eysteinn norðr í Dala. Þá sendi hann Hallvarð
skálk, frænda sinn, til Hálfdanar konungs, at leita um sættir; en fyrir
frændsymi sakir, þá gaf Hálfdan upp Eysteini konungi hálfa Heiðmǫrk.
Hálfdan lagði undir sik Þótn, ok þar sem Land heitir; þá eignaðisk hann
ok Haðaland; var hann þá ríkr konungr.
3. Kvánfang Hálfdanar konungs.
Hálfdan svarti fekk konu, er nefnd er Ragnhildr, dóttir Haraldz
gullskeggs; hann var konungr í Sogni. Þau áttu son, er Haraldr konungr
gaf nafn sitt, ok fœddisk sá sveinn upp í Sogni með Haraldi konungi
móðurfeðr sínum; en er Haraldr var orðinn ørvasi, var hann sonlauss; þá
gaf hann Haraldi, dóttursyni sínum, ríki sitt ok lét hann taka til
konungs; lítlu síðarr andaðisk Haraldr gullskeggr. Þann sama vetr
andaðisk Ragnhildr, dóttir hans; eptir um várit varð sóttdauðr Haraldr
konungr ungi í Sogni; hann var þá x. vetra. Þegar er Hálfdan svarti
spurði andlát hans, þá byrjar hann ferð sína með liði miklu ok ferr
norðr til Sogns; var þar við honum vel tekit; talði hann þar til ríkis
ok arfs eptir son sinn, ok var þar engi viðrstaða; lagði hann undir sik
ríki þat. Þá kom til hans Atli jarl inn mjóvi af Gaulum; hann var vin
Halfdanar konungs; konungr setti Atla jarl yfir Sygnafylki at dœma þar
landzlǫg ok heimta saman skatta. Hálfdan konungr fór þaðan til Uplanda.
4. Orrosta Hálfdanar ok Gandálfssona.
Hálfdan konungr fór um haustit út á Vingulmǫrk; þat var á einni nátt,
er Hálfdan var á veizlu, at um miðnætti kom til hans sá maðr, er
hestvǫrð hafði haldit, ok sagði honum, at herr var kominn nær bœnum;
konungr stóð þegar upp ok bað menn vápna sik, gengr þegar út ok fylkir.
Því næst kómu þar synir Gandálfs, Hýsingr ok Helsingr, með lið mikit.
Varð þar orrosta mikil, en fyrir því, at Hálfdan konungr var ofrliði
borinn, þá flýði hann til skógs ok lét mart manna; þar fell Ǫlvir inn
spaki, fóstrfaðir Hálfdanar konungs. Eptir þat dreif lið til Hálfdanar
konungs, fór hann þá at leita Gandálfssona, ok hittusk á Eiði við Eyja
ok berjask þar; þar fell Hýsingr ok Helsingr, en bróðir þeira, Haki, kom
á flótta. Eptir þat lagði Hálfdan konungr undir sik alla Vingulmǫrk, en
Haki flýði í Álfheima.
5. Hálfdan konungr fekk Ragnhildar.
Sigurðr hjǫrtr er nefndr konungr á Hringaríki, meiri ok sterkari, en
hverr maðr annarra; allra manna var hann ok fríðastr sýnum; faðir hans
var Helgi inn hvassi, en móðir hans Áslaug, dóttir Sigurðar orms-í-auga
Ragnars sonar loðbrókar. Svá er sagt, at þá var hann xii. vetra, er hann
drap Hildibrand berserk í einvígi ok þá xii. saman; mǫrg vann hann
þrekvirki, ok er lǫng saga frá honum. Hann átti ii. bǫrn; Ragnhildr hét
dóttir hans; hon var allra kvenna skǫruligust; hon var þá á
tvítøgsaldri, en Guthormr bróðir hennar á ungmennisaldri. En þat er at
segja frá dauða Sigurðar, at hann reið einn saman út á eyðimerkr, sem
vanði hans var til; hann veiddi stór dýr ok mannskœð; lagði hann á þat
kapp mikit optliga; en er hann var langa leið riðinn, kom hann fram í
ruð nǫkkur í nánd Haðalandi; þá kom þar móti honum Haki berserkr með
xxx. manna; þar bǫrðusk þeir; fell þar Sigurðr hjǫrtr, en af Haka xii.
menn, en sjálfr hann lét hǫnd sína ok hafði iii. sár ǫnnur. Eptir þat
reið Haki til bús Sigurðar ok tók þar Ragnhildi, dóttur hans, ok
Guthorm, bróður hennar, ok hafði braut með sér ok fé mikit ok marga
dýrgripi, ok hafði heim á Haðaland; þar átti hann bú stór. Þá lét hann
efna til veizlu ok ætlaði at gera brúðlaup til Ragnhildar, en þat
dvalðisk, fyrir því at sár hans hǫfðusk illa. Haki Haða-berserkr lá í
sárum um haustit ok ǫndurðan vetr, en of jól var á Heiðmǫrk Hálfdan
konungr; hann hafði spurt ǫll þessi tíðendi. Þat var einn morgin snimma
er konungr var klæddr, at hann kallaði til sín Hárek gand, sagði, at
hann skyldi fara yfir á Haðaland ok fœra honum dóttur Sigurðar hjartar,
Ragnhildi. Hárekr bjósk ok hafði c. manna, stilti svá ferðinni, at þeir
kómu yfir vatnit í óttu ok til bœjar Haka, tóku dyrr allar á skála, þar
er menn sváfu í; síðan gengu þeir til svefnbúrs þess, er Haki lá í, ok
brutu upp ok tóku braut Ragnhildi ok Guthorm, bróður hennar, ok alt fé
þat, er þar var, en þeir brendu skálann ok alla menn, þá er inni váru.
Þeir tjǫlduðu vagn allvegligan ok settu þar í Ragnhildi ok Guthorm, fóru
síðan til íssins. Haki stóð upp ok gekk eptir þeim um hríð, en er hann
kom at vatsísinum, þá snøri hann niðr hjǫltum á sverðinu, en lagðisk á
blóðrefilinn ok stóð sverðit í gǫgnum hann; fekk hann þar bana ok er
hann þar heygðr á vatsbakkanum. Hálfdan konungr sá, er þeir fóru um
vatsísinn; hann var manna skygnstr; ok hann sá vagn tjaldaðan, ok
þóttisk hann vita, at erendi þeira myndi orðit vera, þat sem hann vildi;
lét hann þá setja borð sitt ok sendi menn víða um byggðina ok bauð til
sín mǫrgum mǫnnum, ok var þar þann dag veizla góð, ok at þeiri veizlu
fekk Hálfdan Ragnhildar, ok var hon síðan rík drótning. Móðir Ragnhildar
var Þýrní, dóttir Klakk-Haraldz konungs af Jótlandi, systir Þyri
Danmarkarbótar, er átti Gormr inn gamli, er þá réð Danaveldi.
6. Frá draumum Ragnhildar.
Ragnhildr drótning dreymði drauma stóra; hon var spǫk at viti; sá var
einn draumr hennar, at hon þóttisk vera stydd í grasgarði sínum ok taka
þorn einn ór serk sér, ok er hon helt á, þá óx hann svá, at þat varð
teinn einn mikill, svá at annarr endir tók jǫrð niðr ok varð brátt
rótfastr, ok því næst var brátt annarr endir trésins hátt í loptit upp;
því næst sýndisk henni treit svá mikit, at hon fekk varla sét yfir upp;
þat var furðu digrt; inn nezti hlutr trésins var rauðr sem blóð, en þá
leggrinn upp fagrgrœnn, en upp til limanna snjóhvítt; þar váru kvistir
af trénu margir stórir, sumir ofarr, en sumir neðarr; limar trésins váru
svá miklar, at henni þóttu dreifask um allan Nóreg ok enn víðara.
7. Draumr Hálfdanar.
Hálfdan konungr dreymði aldri; honum þótti þat undarligt, ok bar þat
fyrir þann mann, er nefndr er Þorleifr inn spaki, ok leitaði ráða, hvat
at því myndi mega gera. Þorleifr sagði, hvat hann gerði, ef hann
forvitnaði at vita nǫkkurn hlut, at hann fœri í svinabœli at sofa, ok
brásk honum eigi draumr, — ok konungr gerði þat ok birtisk honum draumr
þessi, honum sýndisk, at hann væri allra manna bezt hærðr ok var hár
hans alt í lokkum, sumir síðir til jarðar, sumir í miðjan legg, sumir á
kné, sumir í mjǫðm, sumir miðja síðu, sumir á háls, en sumir ekki meir
en sprotnir upp ór hausi sem knýflar, en á lokkum hans var hvers kyns
litr, en einn lokkr sigraði alla með fegrð ok ljósleik ok mikilleik.
Þorleifi sagði hann þann draum, en hann þýddi svá, at mikill afspringr
myndi af honum koma ok myndi sá lǫndum ráða með miklum veg ok þó eigi
allir með jammiklum, en einn myndi sá af hans ætt koma, at ǫllum myndi
meiri ok œðri, ok hafa menn þat fyrir satt, at sá lokkr jartegnði Óláf
konung inn helga. Hálfdan konungr var vitr maðr ok sannendamaðr til
jafnaðar ok setti lǫg ok helt sjálfr, ok lét aðra halda, svá at eigi
mætti ofsi steypa lǫgunum; hann gerði ok sjálfr saktal ok skipaði bótum
hverjum eptir sínum burð ok metorðum. Ragnhildr drótning ól son; var sá
vatni ausinn ok nefndr Haraldr; hann var brátt mikill ok inn fríðasti;
óx hann þar upp ok gerðisk brátt iþróttamaðr mikill, vel viti borinn;
móðir hans unni honum mikit, en faðir hans minna.
8. Stolit vistum.
Hálfdan konungr var á jólavist á Haðalandi. Þar varð undarligr hlutr
jólaaptan, þá er menn váru til borða gengnir, ok var þat allmikit
fjǫlmenni, at þar hvarf vist ǫll af borðum ok alt mungát; sat konungr
hryggr eptir, en hverr annarra sótti sitt heimili, en til þess at
konungr mætti víss verða, hvat þessum atburð olli, þá lét hann taka Finn
einn, er margfróðr var, ok vildi neyða hann til saðrar sǫ ok píndi hann
ok fekk þó eigi af honum. Finnrinn hét þannug mjǫk til hjálpar, er
Haraldr var, sonr hans, ok Haraldr bað honum eirðar ok fekk eigi, ok
hleypði Haraldr honum þó í brot at óvilja konungs ok fylgði honum
sjálfr. Þeir kómu þar farandi, er hǫfðingi einn helt veizlu mikla, ok
var þeim at sýn þar vel fagnat, ok er þeir hǫfðu þar verit til várs, þá
var þat einn dag, at hǫfðinginn mælti til Haraldz: »furðu mikit torrek
lætr faðir þinn sér at, er ek tók vist nǫkkura frá honum í vetr; en ek
mun þér þat launa með feginsǫgu. Faðir þinn er nú dauðr ok skaltu nú
heim fara, muntu fá ríki þat alt, er hann hefir átt, ok þar með skaltu
eignask allan Nóreg«.
9. Dauði Hálfdanar svarta.
Hálfdan svarti ók frá veizlu á Haðalandi, ok bar svá til leið hans,
at hann ók um vatnit Rǫnd; þat var um vár; þá váru sólbráð mikil; en er
þeir óku um Rykinsvík — þar hǫfðu verit um vetrinn nautabrunnar, en er
mykrin hafði fallit á ísinn, þá hafði þar grafit um í sólbráðinu —, en
er konungr ók þar um, þá brast niðr íssinn, ok týndisk þar Hálfdan
konungr ok lið mikit með honum; þá var hann fertøgr at aldri; hann hafði
verit allra konunga ársælstr. Svá mikit gerðu menn sér um hann, at þá
er þat spurðisk, at hann var dauðr, ok lík hans var flutt á Hringaríki
ok var þar til graptar ætlat, þá fóru ríkismenn af Raumaríki ok af
Vestfold ok Heiðmǫrk ok beiddusk allir at hafa líkit með sér ok heygja í
sínu fylki, ok þótti þat vera árvænt, þeir er næði. En þeir sættusk
svá, at líkinu var skipt í fjóra staði, ok var hǫfuðit lagit í haug at
Steini á Hringaríki, en hverir fluttu heim sinn hluta ok heygðu, ok eru
þat alt kallaðir Hálfdanar-haugar.
Источник: Nóregs konunga sǫgur, udgivet af Finnur Jónsson. G. E. C. Gads Forlag. København, 1911 (1925).
Текст с сайта Heimskringla
Hálfdanar saga svarta
1. kafli
Hálfdan var þá veturgamall er faðir hans féll. Ása móðir hans fór
þegar með hann vestur á Agðir og settist þar til ríkis á Ögðum þeim er
átt hafði Haraldur faðir hennar. Hálfdan óx þar upp. Var hann brátt
mikill og sterkur og svartur á hár. Var hann kallaður Hálfdan svarti.
Hann var nítján vetra er hann tók konungdóm á Ögðum. Fór hann þá þegar
inn á Vestfold og skipti ríki við Ólaf bróður sinn svo sem fyrr er
ritað.
Sama haust fór hann með her á Vingulmörk á hendur Gandálfi konungi og
áttu þeir margar orustur og höfðu ýmsir sigur. En að lyktum sættust
þeir og skyldi Hálfdan hafa Vingulmörk hálfa sem áður hafði haft
Guðröður faðir hans.
Eftir það fór Hálfdan konungur upp á Raumaríki og lagði undir sig.
Það spurði Sigtryggur konungur son Eysteins konungs. Hann hafði þá
aðsetu á Heiðmörk og hafði áður lagið undir sig Raumaríki. Fór þá
Sigtryggur konungur í móti Hálfdani konungi og varð þar orusta mikil og
hafði Hálfdan sigur. En er flóttinn brast var Sigtryggur konungur
lostinn öru undir vinstri hönd og féll hann þar. Síðan lagði Hálfdan
undir sig allt Raumaríki.
Eysteinn hét annar son Eysteins konungs, bróðir Sigtryggs. Hann var
konungur á Heiðmörk. En er Hálfdan konungur kom út á Vestfold þá fór
Eysteinn konungur með her sinn út á Raumaríki og lagði þar þá víða undir
sig.
2. kafli
Hálfdan svarti spurði að ófriður var á Raumaríki. Dró hann þá her
saman og fór á Raumaríki á hendur Eysteini konungi og áttu þeir orustu.
Hafði Hálfdan sigur en Eysteinn flýði upp á Heiðmörk. Hálfdan konungur
fór þá með her sinn á Heiðmörk eftir honum og áttu þeir þar aðra orustu
og hafði Hálfdan sigur en Eysteinn flýði norður í Dala á fund Guðbrands
hersis. Hann efldist þaðan að liði, fór síðan út á Heiðmörk. Hann hitti
Hálfdan svarta í ey hinni miklu er liggur í Mjörs og áttu þeir þar
orustu og féll mart manna af hvorumtveggjum og hafði Hálfdan konungur
sigur. Þar féll Guttormur son Guðbrands hersis er mannvænstur þótti vera
á Upplöndum. Þá flýði Eysteinn konungur enn norður í Dala.
Þá sendi hann Hallvarð skálk frænda sinn á fund Hálfdanar konungs að
leita um sættir en fyrir sakir frændsemi gaf Hálfdan konungur upp
Eysteini konungi hálfa Heiðmörk svo sem þeir frændur höfðu fyrr átt. En
Hálfdan konungur lagði undir sig Þótn og þar sem Land heitir og Haðaland
því að hann herjaði víða. Var hann þá og allríkur konungur.
3. kafli
Hálfdan svarti fékk Ragnhildar dóttur Haralds gullskeggs. Hann var
konungur í Sogni. Þau áttu son er Haraldur konungur gaf nafn sitt og
fæddist sá sveinn upp í Sogni með Haraldi konungi. En er Haraldur
konungur var örvasi að aldri þá átti hann engan son og gaf hann Haraldi
dóttursyni sínum ríki sitt og lét hann taka til konungs. Litlu síðar
andaðist Haraldur gullskeggur. Þann sama vetur andaðist Ragnhildur
dóttir hans en eftir um vorið varð sóttdauður Haraldur konungur ungi í
Sogni. Þá var hann tíu vetra gamall.
Þegar er Hálfdan svarti spurði andlát hans þá byrjar hann ferð sína
með miklu liði og fer norður til Sogns. Var þar vel við honum tekið.
Taldi hann þar til ríkis og arfs eftir son sinn og var þar engi
mótstaða. Lagði hann undir sig það ríki. Þá kom til hans Atli jarl hinn
mjóvi af Gaulum. Hann var vin Hálfdanar konungs. Setti konungur hann
yfir Sygnafylki að dæma þar landslög og heimta skatta til handa konungi.
Fór þá konungur til Upplanda í ríki sitt.
4. kafli
Hálfdan konungur fór um haustið út á Vingulmörk.
Það var á einni nótt þar sem Hálfdan konungur var á veislu að um
miðnætti kom til hans maður sá er hestvörð hélt og sagði honum að her
var kominn nær bænum.
Konungur stóð upp þegar og bað hirðmenn sína vopna sig. Síðan gengur
hann út í garðinn og fylkti. Því næst komu þar Gandálfssynir, Hýsingur
og Helsingur, með lið mikið og tókst þegar orusta. En fyrir því að
Hálfdan konungur var ofurliði borinn flýði hann til skógar og lét mart
manna. Þar féll Ölvir hinn spaki fósturfaðir Hálfdanar konungs.
Eftir það dreif lið til konungs. Fór hann þá að leita Gandálfssona og
hittust á Eiði við Eyja og berjast. Þar féll Hýsingur og Helsingur en
Haki bróðir þeirra kom á flótta. Eftir það lagði Hálfdan konungur undir
sig alla Vingulmörk en Haki flýði í Álfheima.
5. kafli
Sigurður hjörtur er nefndur konungur á Hringaríki. Hann var meiri og
sterkari en hver annarra. Hann var og manna fríðastur sýnum. Faðir hans
var Helgi hinn hvassi en móðir hans var Áslaug dóttir Sigurðar orms í
auga Ragnarssonar loðbrókar. Svo er sagt að Sigurður var þá tólf vetra
gamall er hann drap Hildibrand berserk í einvígi og þá tólf saman. Mörg
vann hann þrekvirki og er löng saga frá honum. Sigurður átti tvö börn.
Ragnhildur hét dóttir hans. Hún var allra kvenna skörulegust. Var hún þá
á tvítugsaldri. Guttormur hét bróðir hennar. Hann var á ungmennisaldri.
En það er sagt frá atferð Sigurðar að hann reið einn saman út á
eyðimerkur. Hann veiddi stór dýr og mannskæð. Hann lagði á það kapp
mikið jafnan.
Það var einn dag að Sigurður reið einn saman út á merkur sem vandi
hans var til. Og er hann var langa hríð riðinn kom hann fram í rjóður
nokkuð í nándir Haðalandi. Þá kom þar móti honum Haki berserkur með þrjá
tigu manna. Féll þar Sigurður hjörtur en tólf menn af Haka en sjálfur
hann lét hönd sína og hafði þrjú sár önnur. Eftir það reið Haki við menn
sína til bús Sigurðar og tók í braut Ragnhildi dóttur hans og Guttorm
bróður hennar og mikið fé og marga dýrgripi og hafði heim á Haðaland.
Þar átti hann bú stór. Þá lét hann efna til veislu og ætlaði að gera
brúðlaup til Ragnhildar en það dvaldist fyrir að sár hans höfðust illa.
Haki Haðaberserkur lá í sárum um haustið og öndverðan vetur. En um
jól var Hálfdan konungur á veislu á Heiðmörk. Hann hafði spurt öll þessi
tíðindi.
Það var einn morgun snemma er konungur var klæddur, kallaði til sín
Hárek gand, sagði að hann skyldi fara yfir á Haðaland «og fær mér
Ragnhildi dóttur Sigurðar hjartar.»
Hárekur bjóst og hafði hundrað manna, stillti svo ferðinni að þeir
komu yfir vötnin í óttu til bæjar Haka, tóku dyr allar á skála þeim er
húskarlar sváfu í. Síðan gengu þeir til svefnbúrs þess er Haki svaf í og
brutu upp, tóku í brott Ragnhildi og Guttorm bróður hennar og allt fé
það sem þar var en þeir brenndu skálann og alla menn þá er inni voru.
Þeir tjölduðu vagn einn allveglegan og settu þar í Ragnhildi og bróður
hennar og fóru til íssins. En Haki stóð upp og gekk eftir þeim um hríð.
En er hann kom að vatnsísinum þá sneri hann niður hjöltum á sverðinu en
lagðist á blóðrefilinn svo að sverðið stóð í gegnum hann. Fékk hann þar
bana og er hann heygður á vatnsbakkanum.
Hálfdan konungur sá að þeir fóru um vatnsísinn því að hann var allra
manna skyggnstur. Hann sá vagn tjaldaðan og þóttist vita að erindi
þeirra Háreks mundi orðið það sem hann vildi. Lét hann þá setja borð
sitt og senda menn víða um byggðina og bauð til sín mörgum mönnum og var
þar þann dag veisla mikil og prýðilega ger. Og að þeirri veislu fékk
Hálfdan konungur Ragnhildar og var hún síðan rík drottning.
Móðir Ragnhildar var Þórný dóttir Klakk-Haralds konungs af Jótlandi,
systir Þyri Danmarkarbótar er átti Gormur hinn gamli Danakonungur er þá
réð Danaveldi í þann tíma.
6. kafli
Ragnhildi drottning dreymdi drauma stóra en hún var spök að viti.
Sá var einn draumur er hana dreymdi að hún þóttist vera stödd í
grasgarði sínum og þóttist taka þorn einn úr serk sér. En er hún hélt á
honum þá óx hann svo að það varð teinn mikill svo að annar endir tók í
jörð og varð brátt rótfastur en annar endir tók hátt í loft upp. Og því
næst sýndist henni tréið svo mikið að hún fékk varla séð yfir upp. Það
var og furðu digurt. Hinn neðsti hlutur trésins var rauður sem blóð en
leggurinn upp fagurgrænn en limarnar hvítar sem snjár. Þá voru kvistir á
trénu margir og stórir, sumir ofar en sumir neðar. Limar trésins voru
svo miklar að henni þóttu dreifast um allan Noreg og enn miklu víðara.
7. kafli
Hálfdan konung dreymdi aldrei. Honum þótti það undarlegt og bar fyrir
þann mann er nefndur er Þorleifur spaki og leitaði ráða hvað er að því
mætti gera. Þorleifur sagði hvað hann gerði ef hann forvitnaði nokkurn
hlut, að hann færi í svínabæli að sofa og brást honum þá eigi draumur.
Konungur gerði það og birtist honum draumur þessi. Honum sýndist sem
hann væri allra manna best hærður og var hár hans allt í lokkum, sumir
síðir svo að tók til jarðar, sumir í miðjan legg, sumir á kné, sumir í
mjöðm eða miðja síðu, sumir eigi lengra en á háls en sumir ekki meir en
sprottnir upp úr hausi sem knýflar. En á lokkum hans var hvers kyns
litur. En einn lokkur sigraði alla við fegurð og með ljósleik og
mikilleik.
Þenna draum sagði hann Þorleifi spaka en Þorleifur þýddi svo að
mikill afspringur mundi koma af honum og mundu hans ættmenn löndum ráða
með miklum veg og þó eigi allir með jafnri frægð, en einn mundi sá af
hans ætt koma er öllum mundi meiri og frægari. Og hyggja menn það að sá
lokkur jarteini hinn helga Ólaf konung.
8. kafli
Hálfdan konungur var viskumaður mikill og sanninda og jafnaðar og
setti lög og gætti sjálfur og þrýsti öllum til að gæta og að eigi mætti
ofsi steypa lögunum. Gerði hann sjálfur saktal og skipaði hann bótum
hverjum eftir sínum burð og metnaði.
Ragnhildur drottning ól son og var sá sveinn vatni ausinn og kallaður
Haraldur. Hann var brátt mikill og hinn fríðasti. Óx hann þar upp og
gerðist þegar íþróttamaður snemma og vel viti borinn. Móðir hans unni
honum mikið en faðir hans minna.
9. kafli
Hálfdan konungur tók jólaveislu á Haðalandi. Þar varð þá undarlegur
atburður jólaaftan er menn voru til borða gengnir og var það allmikið
fjölmenni, að þar hvarf vist öll af borðum og allt mungát. Sat konungur
hryggur eftir en hver annarra sótti sitt heimili. En til þess að
konungur mætti vís verða hvað þessum atburð olli þá lét hann taka Finn
einn er margfróður var og vildi neyða hann til sannrar sögu og píndi
hann og fékk þó eigi af honum. Finnurinn hét þannug mjög til hjálpar er
Haraldur var sonur hans og Haraldur bað honum eirðar og fékk eigi, og
hleypti Haraldur honum þó í brott að óvilja konungs og fylgdi honum
sjálfur. Þeir komu þar farandi er höfðingi einn hélt veislu mikla og var
þeim að sýn þar vel fagnað.
Og er þeir höfðu þar verið til vors þá var það einn dag að höfðinginn
mælti til Haralds: «Furðu mikið torrek lætur faðir þinn sér að er eg
tók vist nokkura frá honum í vetur en eg mun þér það launa með
feginsögu. Faðir þinn er nú dauður og skaltu heim fara. Muntu þá fá ríki
það allt er hann hefir átt og þar með skaltu eignast allan Noreg.»
10. kafli
Hálfdan svarti ók frá veislu á Haðalandi og bar svo til leið hans að
hann ók um vatnið Rönd. Það var um vor. Þá voru sólbráð mikil. En er
þeir óku um Rykinsvík, þar höfðu verið um veturinn nautabrunnar en er
mykrin hafði fallið á ísinn þá hafði þar grafið um í sólbráðinu. En er
konungur ók þar um þá brast niður ísinn og týndist þar Hálfdan konungur
og lið mikið með honum. Þá var hann fertugur að aldri.
Hann hafði verið allra konunga ársælstur. Svo mikið gerðu menn sér um
hann að þá er það spurðist að hann var dauður og lík hans var flutt á
Hringaríki og var þar til graftar ætlað þá fóru ríkismenn af Raumaríki
og af Vestfold og Heiðmörk og beiddust allir að hafa líkið með sér og
heygja í sínu fylki og þótti það vera árvænt, þeim er næðu. En þeir
sættust svo, að líkinu var skipt í fjóra staði og var höfuðið lagt í
haug að Steini á Hringaríki en hverjir fluttu heim sinn hluta og heygðu
og eru það allt kallaðir Hálfdanarhaugar.