Haralds saga hins hárfagra
1. Orrosta Haralds við Haka ok Gandálf, föður hans.
Haraldr konungr tók konungdóm eptir föður sinn; þá var hann 10 vetra
gamall. Hann var allra manna mestr ok sterkastr ok fríðastr sýnum, vitr
maðr ok skörungr mikill. Guthormr, móðurbróðir hans, gerðist forstjóri
fyrir hirðinni ok fyrir öllum landráðum; hann var ok hertogi fyrir
liðinu. Eptir líflát Hálfdanar svarta géngu margir höfðingjar á ríkit,
þat er hann hafði leift; var hinn fyrsti maðr Gandálfr konungr, ok þeir
brœðr Högni ok Fróði, synir Eysteins konungs af Heiðmörk; ok Högni
Káruson gékk víða yfir Hringaríki.
Þá byrjar ferð sína Haki Gandálfsson
út á Vestfold með 300 manna, ok fór hit efra um dali nökkura ok ætlaði
at koma á úvart Haraldi konungi; en Gandálfr konungr sat í löndum með
her sinn, ok þar ætlaði hann at flytjast yfir fjörðinn með her sinn á
Vestfold. En er þat spyrr Guthormr hertogi, þá samnar hann her ok ferr
með Haraldi konungi, ok vendir fyrst móti Haka upp á land, ok finnast
þeir í dal nökkurum; varð þar orrosta, ok fékk Haraldr konungr sigr. Þar
féll Haki konungr ok mikill hluti liðs hans. Þar heitir síðan Hakadalr.
Eptir þat venda þeir aptr, Haraldr konungr ok Guthormr hertogi, en þá
var Gandálfr konungr kominn á Vestfold, ok fara nú hvárir móti öðrum, ok
er þeir finnast, verðr orrosta hörð. Þaðan flýði Gandálfr ok lét mestan
hluta liðs síns, ok komst við svá búit í ríki sitt. Ok er þessi tíðindi
spyrja synir Eysteins konungs á Heiðmörk, væntu þeir sér skjótt hers;
þeir gera orð Högna Kárusyni ok Guðbrandi hersi, ok leggja stefnu sín á
milli á Heiðmörk á Ringisakri.
2. Haraldr konungr sigraði fim höfðingja.
Eptir þessar orrostur ferr Haraldr konungr ok Guthormr hertogi, ok
alt lið þat er þeir fá, ok venda til Upplanda ok fara mjök markleið.
Þeir spyrja hvar Upplendinga konungar hafa lagt stefnu sína, ok koma þar
um miðnætti, ok verða eigi varðmenn fyrr varir við, en lið var komit
fyrir þá stofu, er inni var Högni Káruson, ok svá þá er Guðbrandr svaf
í, ok lögðu eld í hváratveggju. En Eysteins synir kómust út með sína
menn ok börðust um hríð, ok féllu þar báðir Högni ok Fróði. Eptir fall
þessarra 4 höfðingja eignaðist Haraldr konungr með krapt ok framkvæmd
Guthorms, frænda síns, Hringaríki ok Heiðmörk, Guðbrandsdali ok
Haðaland, Þótn ok Raumaríki, Vingulmörk allan hinn nörðra hlut. Eptir
þat höfðu þeir Haraldr konungr ok Guthormr hertogi úfrið ok orrostur við
Gandálf konung, ok lauk með því, at Gandálfr konungr féll í hinni
síðustu orrostu, en Haraldr konungr eignaðist ríki alt suðr til
Raumelfar.
3. Frá Gyðu Eiríksdóttur.
Haraldr konungr sendi menn sína eptir meyju einni, er Gyða er nefnd,
dóttir Eiríks konungs af Hörðalandi; hon var at fóstri á Valdresi með
ríkum búanda; vildi konungr hana hafa til friðlu sér, því at hon var
allfríð mær ok heldr stórlát. En er sendimenn kómu þar, þá báru þeir upp
erendi sín fyrir meyna; hon svaraði á þessa lund, at eigi vill hon
spilla meydómi sínum til þess, at taka til manns þann konung, er eigi
hefir meira ríki en nökkur fylki til forráða: en þat þykki mér
undarligt, segir hon, er engi er sá konungr, er svá vili eignast Noreg
at vera einvaldi yfir, sem hefir Gormr konungr at Danmörku eða Eiríkr
konungr at Uppsölum. Sendimönnum þykkir hon svara furðu stórliga, ok
spyrja hana máls um, hvar til svör þessi skulu koma; segja at Haraldr er
konungr svá ríkr, at henni er fullræði í. En þó at hon svari á annan
veg þeirra erendum, en þeir mundi vilja, þá sjá þeir engan sinn kost til
þess at sinni, at þeir mundu hana í brott hafa, nema hennar vili væri
til þess; ok búast þeir þá ferðar sinnar. En er þeir eru búnir, leiða
menn þá út; þá mælti Gyða við sendimenn, bað þá bera þau orð sín Haraldi
konungi, at hon mun því at einu játa at gerast eiginkona hans, ef hann
vill þat gera fyrir hennar sakir áðr, at leggja undir sik allan Noreg ok
ráða því ríki jafnfrjálsliga, sem Eiríkr konungr Svíaveldi, eða Gormr
konungr Danmörku, því at þá þykkir mér, segir hon, hann mega heita
þjóðkonungr.
4. Heitstrenging Haralds konungs.
Sendimenn fara nú aptr til Haralds konungs ok segja honum þessi orð
meyjarinnar, ok segja, at hon er furðu djörf ok úvitr, ok telja þat
makligt, at konungr sendi lið mikit eptir henni við úsœmd. Þá sagði
Haraldr konungr, at eigi hefði þessi mær illa mælt, eða gert svá at
hefnda væri fyrir vert, bað hana hafa mikla þökk fyrir orð sín: hon
hefir mint mik þeirra hluta, er mér þykkir undarligt, er ek hefi eigi
fyrr hugleitt. Ok enn mælti hann: þess strengi ek heit, ok því skýt ek
til guðs, þess er mik skóp ok öllu ræðr, at aldrei skal skera hár mitt
né kemba, fyrr en ek hefi eignazt allan Noreg með sköttum ok skyldum ok
forráði, en deyja at öðrum kosti. Þessi orð þakkaði honum mjök Guthormr
hertogi, ok lét þat vera konungligt verk at efna orð sín.
5. Orrosta í Orkadal.
Eptir þetta samna þeir frændr liði miklu, ok búa ferð sína á Upplönd,
ok svá norðr um Dali ok þaðan norðr um Dofrafjall. Ok þá er hann kom
ofan í bygðina, þá lét hann drepa menn alla ok brenna bygðina. En er
fólkit varð þessa víst, þá flýði hverr er mátti; sumir ofan til
Orkadals, sumir til Gaulardals, sumir á markir, sumir leituðu griða, ok
þat féngu allir þeir er á konungs fund kómu ok gerðust hans menn. Þeir
féngu enga mótstöðu fyrr en þeir kómu til Orkadals, þar var samnaðr
fyrir þeim, ok þar áttu þeir hina fyrstu orrostu við konung þann er
Grýtingr hét. Haraldr konungr fékk sigr, en Grýtingr var handtekinn, ok
drepit mikit lið af honum, en hann gékk til handa Haraldi konungi ok
svarði honum trúnaðareiða. Eptir þat gékk alt fólk undir Harald konung í
Orkdœlafylki, ok gerðust hans menn.
6. Landsréttr Haralds konungs.
Haraldr konungr setti þann rétt alt þar er hann vann ríki undir sik,
at hann eignaðist óðul öll, ok lét alla bœndr gjalda sér landskyldir,
bæði ríka ok úríka. Hann setti jarl í hverju fylki, þann er dœma skyldi
lög ok landsrétt ok heimta sakeyri ok landskyldir, ok skyldi jarl hafa
þriðjung skatta ok skylda til borðs sér ok kostnaðar. Jarl hverr skyldi
hafa undir sér 4 hersa eða fleiri, ok skyldi hverr þeirra hafa 20 marka
veizlu. Jarl hverr skyldi fá konungi í her 60 hermanna af sínum einum
kostnaði, en hersir hverr 20 menn. En svá mikit hafði Haraldr konungr
aukit álög ok landskyldir, at jarlar hans höfðu meira ríki en konungar
höfðu fyrrum. En er þetta spurðist um Þrándheim, þá sóttu til Haralds
konungs margir ríkismenn ok gerðust hans menn.
7. Orrosta í Gaulardal.
Þat er sagt, at Hákon jarl Grjótgarðsson kom til Haralds konungs utan
af Yrjum, ok hafði lið mikit til fulltings við Harald konung. Eptir þat
fór Haraldr konungr inn í Gaulardal, ok átti þar orrostu ok feldi þar
tvá konunga, ok eignaðist síðan ríki þeirra: en þat var Gauldœlafylki ok
Strindafylki. Þá gaf hann Hákoni jarli yfirsókn um Strindafylki. Eptir
þat fór Haraldr konungr inn í Stjóradal ok átti þar hina þriðju orrostu,
ok hafði sigr ok eignaðist þat fylki. Eptir þat sömnuðust saman
Innþrœndir, ok váru komnir saman 4 konungar með her sinn; sá einn er réð
Veradal, annar réð fyrir Skaun, þriðji Sparbyggjafylki, fjórði af eynni
Iðri, sá átti Eynafylki. Þessir 4 konungar fóru með her í mót Haraldi
konungi, en hann hélt orrostu við þá ok fékk sigr, en þessir konungar
féllu sumir, en sumir flýðu. Haraldr konungr átti alls í Þrándheimi 8
orrostur eða fleiri, ok at feldum 8 konungum eignaðist hann allan
Þrándheim.
8. Haraldr vann Naumdœlafylki.
Norðr í Naumudal váru brœðr tveir konungar, Herlaugr ok Hrollaugr;
þeir höfðu verit at 3 sumur at gera haug einn; sá haugr var hlaðinn með
grjóti ok lími ok viðum gerr. En er haugrinn var algerr, þá spurðu þeir
brœðr þau tíðindi, at Haraldr konungr fór á hendr þeim með her. Þá lét
Herlaugr konungr aka til haugsins vist mikla ok drykk; eptir þat gékk
Herlaugr konungr í hauginn við 12ta mann, síðan lét hann kasta aptr
hauginn. Hrollaugr konungr fór upp á haug, þann er konungar váru vanir
at sitja á, ok lét þar búa konungs hásæti ok settist þar í; þá lét hann
lét leggja dýnur á fótpallinn, þar er jarlar váru vanir at sitja, þá
veltist hann or hásætinu ok í jarls sæti, ok gaf sér sjálfr jarls nafn.
Eptir þat fór Hrollaugr á móti Haraldi konungi ok gaf honum alt ríki
sitt ok bauð at gerast hans maðr, ok sagði honum alla sína meðferð. Þá
tók Haraldr konungr sverð ok festi á linda honum, þá festi hann skjöld á
háls honum, ok gerði hann jarl sinn ok leiddi hann í hásæti; þá gaf
hann honum Naumdœlafylki ok setti hann þar jarl yfir.
9. Frá skipan Haralds konungs.
Haraldr konungr fór þá aptr til Þrándheims ok dvaldist þar um
vetrinn, ok jafnan síðan kallaði hann heimili sitt. Þar setti hann hinn
mesta höfuðbœ, er Hlaðir heita. Þann vetr fékk hann Ásu, dóttur Hákonar
jarls Grjótgarðssonar, ok hafði Hákon þá mestan metnað af konunginum. Um
várit réð Haraldr konungr sér til skipa. Hann hafði gera látit um
vetrinn dreka mikinn ok búinn hit vegligasta; þar skipaði hann á hirð
sinni ok berserkjum. Stafnbúar váru mest vandaðir, því at þeir höfðu
merki konungs. Aptr frá stafninum til austrrúms var kallat á rausn, þat
var skipat berserkjum. Þeir einir náðu hirðvist með Haraldi konungi, er
afreksmenn váru bæði at afli ok hreysti ok allskonar atgervi; þeim einum
var skipat hans skip, en hann átti þá góð völ at kjósa or hverju fylki
sér hirðmenn. Hann hafði her mikinn ok mörg stórskip, ok margir
ríkismenn fylgðu honum. Þess getr Hornklofi í Glymdrápu, at Haraldr
konungr hafði fyrr barzt á Uppdalsskógi við Orkndœli en hann hefði
leiðangr þenna úti:
Hilmir réð á heiði
hjaldrskíðs þrumu galdra
óðr við œskimeiða
ey vébrautar heyja,
áðr gnapsalar grímnis
gnýstœrandi fœri
rausnarsamr til rimmu
riðviggs lagar skíðum.
Gerði glamma ferðar
gnýþróttr jöru dróttar
helkannandi hlenna
hlymræks um tröð glymja,
áðr út á mar mœtir
mannskœðr lagar tanna
ræsinaðr til rausnar
rak vébrautar nökkva.
10. Orrasta við Sólskel.
Haraldr konungr hélt liði sínu út or Þrándheimi ok sneri suðr á Mœri.
Húnþjófr er nefndr konungr, sá er réð fyrir Mœrafylki; Sölvi klofi hét
son hans. Þeir váru hermenn miklir. En sá konungr er réð fyrir Raumsdal
er nefndr Nökkvi; hann var móðurfaðir Sölva. Þessir höfðingjar drógu
saman her mikinn, er þeir spyrja til Haralds konungs, ok fara móti
honum, ok hittast þeir við Sólskel. Varð þar orrosta, ok hafði Haraldr
konungr sigr. Svá segir Hornklofi:
Þar svá at barsk at borði
borðhölkvi rak norðan
hlífar valdr til Hildar,
hreggs döglinga tveggja,
ok allsnœfrir jöfrar
orðalaust at morði
(endisk rauðra randa
rödd) dynskotum kvöddusk.
Báðir konungar féllu, en Sölvi komst með flótta undan. Lagði Haraldr
konungr þá undir sik þessi tvau fylki, ok dvaldist þar lengi um sumarit,
ok skipaði þar réttum með mönnum, ok setti þar forráðamenn ok treysti
sér fólkit. En um haustit bjóst hann at fara norðr til Þrándheims.
Rögnvaldr Mœrajarl, son Eysteins glumru, hafði þá um sumarit gerzt maðr
Haralds konungs. Haraldr konungr setti hann höfðingja yfir þessi tvau
fylki, Norðmœri ok Raumsdal, ok fékk honum þar styrk til bæði af
ríkismönnum ok bóndum, svá ok skipakost at verja landit fyrir úfriði.
Hann var kallaðr Rögnvaldr hinn ríki eða hinn ráðsvinni, ok segja menn
at hvárrtveggja væri sannnefni. Haraldr konungr var um vetrinn eptir í
Þrándheimi.
11. Fall Arnviðar ok Auðbjarnar konunga.
Eptir um várit bjó Haraldr konungr her mikinn or Þrándheimi, ok
sagði, at hann mundi þeim her stefna á Sunnmœri. Sölvi klofi hafði um
vetrinn legit úti á herskipum, ok herjað á Norðmœri ok drepit þar marga
menn Haralds konungs, en suma rænta, en brent fyrir sumum, ok gert hit
mesta hervirki. En stundum um vetrinn hafði hann verit á Sunnmœri með
Arnviði konungi, frænda sínum. En er þeir spyrja til Haralds konungs, þá
samna þeir liði ok verða fjölmennir, því at margir þóttust eiga Haraldi
konungi heiptir at gjalda. Sölvi klofi fór suðr í Fjörðu á fund
Auðbjarnar konungs, er þar réð fyrir, ok bað hann liðs, at hann skyldi
fara með her sínum til styrks við þá Arnvið konung; segir hann svá:
Öllum er oss nú sjá kostr auðsær, at vér rísim allir upp í móti Haraldi
konungi, munum vér þá hafa nógan styrk, ok man þá auðna ráða sigri, en
hitt er ella, ok er þat engi kostr þeim mönnum, er eigi eru útignari at
nafni en Haraldr, at gerast þrælar hans; þótti feðr mínum sá kostr
betri, at falla í bardaga í konungdómi sínum, en gerast undirmaðr
Haralds konungs. Kom Sölvi svá rœðum sínum, at Auðbjörn hét ferðinni, ok
dró hann þá her saman ok fór norðr til fundar við Arnvið konung; höfðu
þeir þá allmikinn her. Þeir spurðu þá til Haralds konungs, at hann var
þá norðan kominn; þeir hittust fyrir innan Sólskel. Þat var þá siðvandi,
er menn börðust á skipum, at tengja skyldi skipin ok berjast um stafna.
Var þá svá gert. Lagði Haraldr konungr skip sitt móti skipi Arnviðar
konungs; varð sú orrosta hin snarpasta, ok féll mikit fólk af
hvárumtveggjum. Ok at lyktum varð Haraldr konungr svá óðr ok reiðr, at
hann gékk fram á rausn á skipi sínu, ok barðist þá svá snarpliga, at
allir frambyggjar á skipi Arnviðar hrukku aptr til siglu, en sumir
féllu. Gékk Haraldr konungr þá upp á skipit; leituðu þá menn Arnviðar
konungs á flótta, en hann sjálfr hann féll á skipi sínu. Þar féll ok
Auðbjörn konungr, en Sölvi flýði. Svá segir Hornklofi:
Háði gramr, þar er gnúðu,
geira hregg við seggi,
rauð fnýstu ben blóði,
bryngögl í dyn Sköglar,
þá er á rausn fyrir ræsi,
réð egglituðr, seggir,
æfr gall hjörr við hlífar,
hnigu fjörvanir, sigri.
Þar féll or liði Haraldi konungs Ásgautr ok Ásbjörn, jarlar hans, ok
Grjótgarðr ok Herlaugr, mágar hans, synir Hákonar Hlaðajarl. Sölvi var
síðan víkingr mikill langa hríð ok gerði opt mikinn skaða á ríki Haralds
konungs.
12. Brenna Vemundar konungs.
Eptir þat lagði Haraldr konungr undir sik Sunnmœri. Vemundr, bróðir
Auðbjarnar konungs, hélt Firðafylki ok gerðist konungr yfir. Þetta var
síðla um haust, ok gera menn þat ráð með Haraldi konungi, at hann skyldi
eigi fara suðr um Stað á haustdegi. Þá setti Haraldr konungr Rögnvald
jarl yfir Mœri hváratveggju ok Raumsdal, ok hafði hann þá um sik mikit
fjölmenni. Haraldr konungr sneri þá norðr aptr til Þrándheims. Þann sama
vetr fór Rögnvaldr jarl hit iðra um Eið, ok svá suðr um Fjörðu. Hann
hafði njósn af Vemundi konungi, ok kom um nótt þar sem heitir Naustdalr;
Var Vemundr konungr þar á veizlu. Rögnvaldr jarl tók hús á þeim, ok
brendi konung inni með níutigi manna. Eptir þat kom Berðlukári til
Rögnvalds jarls með langskip alskipat, ok fóru þeir báðir norðr á Mœri.
Tók Rögnvaldr jarl skip þau, er átt hafði Vemundr konungr, ok alt
lausafé þat er hann fékk. Berðlukári fór norðr til Þrándheims á fund
Haralds konungs ok gerðist hans maðr; hann var berserkr mikill.
13. Fall Hákonar jarls ok Atla jarls hins mjóva.
Um várit eptir fór Haraldr konungr suðr með landi með skipaher ok
lagði undir sik Firðafylki; síðan sigldi hann austr með landi ok kom
fram í Vík austr. En hann setti eptir Hákon jarl Grjótgarðsson ok fékk
honum yfirsókn í Firðafylki. En er konungr var austr farinn, þá sendi
Hákon jarl orð Atla jarli hinum mjóva, at hann skyldi fara brott or
Sogni ok vera jarl á Gaulum, sem hann hafði fyrr verit, en kvað Harald
konung hafa veitt sér Sygnafylki. Atli jarl sendi þau orð í mót, at hann
mun halda Sygnafylki ok svá Gaulum, þar til er hann finnr Harald
konung. Jarlarnir þreyttu þetta með sér, þar til er báðir samna her;
þeir hittast á Fjölum í Stafanesvági, ok áttu þar orrostu mikla. Þar
féll Hákon jarl, en Atli jarl varð sárr til úlífis, ok fóru menn hans
til Atleyjar með hann, ok andaðist hann þar. Svá segir Eyvindr
skáldaspillir:
Varð Hákon
Högna meyjar
viðr, vápnberr,
er vega skyldi,
ok sinn aldr
í odda gný
Freys áttungr
á Fjölum lagði.
Ok þar varð,
er vinir féllu,
mágar Hallgarðs,
manna blóði
Stafaness
við stóran gný
vinar Lóðurs
vágr of blandinn.
14. Frá Haraldi konungi ok Eiríki Svíakonungi.
Haraldr konungr kom liði sínu austr í Vík, ok lagði inn til
Túnsbergs; þar var þá kaupstaðr; hann hafði þá dvalzt í Þrándheimi 4
vetr ok komit ekki á þeirri stundu í Víkina. Hann spurði þar þau
tíðindi, at Eiríkr Svíakonungr Eymundarson hafði lagt undir sik
Vermaland, ok hann tók þar skatta af öllum markbygðum, ok hann kallaði
vestra Gautland alt norðr til Svínasunds ok hit vestra alt með hafi, þá
kallaði Svíakonungr þat alt sitt ríki ok tók skatta af. Hann hafði þar
sett yfir jarl, er kallaðr var Hrani gauzki; hann hafði ríki milli
Svínasunds ok Gautelfar; hann var ríkr jarl. Haraldi konungi var sagt
frá orðum Svíakonungs, at hann skyldi eigi fyrr af láta, en hann hefði
jafnmikit ríki í Víkinni, sem fyrr hafði Sigurðr hringr eða Ragnarr
loðbrók, son hans; en þat var Raumaríki ok Vestfold alt út til Grenmars,
svá Vingulmörk ok alt suðr þaðan. Hafði þá um öll þessi fylki snúizt
til hlýðni við Svíakonung, margir höfðingjar ok mikit fólk annat. Þetta
líkaði Haraldi konungi stórilla, hann stefndi þegar þing við bœndr þar á
Foldinni, ok bar sakar á hendr þeim um landráð við sik. Bœndr kómu þar
sumir syn fyrir sik, sumir guldu fé, sumir sættu refsingum. Fór hann svá
um sumarit um þat fylki. Um haustit fór hann upp á Raumaríki; ok fór
þar alt at sama hætti, at hann lagði undir sik þat fylki. Þá spurði hann
öndverðan vetr, at Eiríkr Svíakonungr reið um Vermaland at veizlum með
hirð sína.
15. Konungar þiggja veizlu at Áka, ok um dráp hans.
Haraldr konungr býr ferð sína austr um Eiðaskóg ok kom fram í
Vermalandi, lét þar búa veizlur fyrir sér. Áki hét maðr, hann var
ríkastr bóndi á Vermalandi, stórauðigr ok þá gamall at aldri. Hann sendi
menn til Haralds konungs ok bauð honum til veizlu. Konungr hét ferðinni
at ákveðnum degi. Áki bauð ok Eiríki konungi til veizlu ok lagði honum
hinn sama stefnudag. Áki átti mikinn veizluskála, ok var sá forn; hann
lét þá gera annan nýjan skála eigi minna, ok vanda sem mest; hann lét
þann skála tjalda allan nýjum búnaði, en hinn forna fornum búnaði. En er
konungar kómu til veizlunnar, þá var skipat Eiríki konungi með sinni
hirð í hinn forna skála, en Haraldi í hinn nýja skála með sínu liði.
Þannug var skipat öllum borðbúnaði, at Eiríkr konungr ok hans menn höfðu
forn ker ok horn, ok þó gylt ok vel búin, en Haraldr konungr ok hans
menn höfðu öll ný ker ok horn, ok búin öll með gulli, þau váru öll líkuð
ok skygð sem gler; en drykkr var hvárrtveggi hinn bezti. Áki bóndi
hafði fyrr verit maðr Hálfdanar svarta. En er sá dagr kom, er veizlan
var öll, þá bjoggust konungar til brautferðar. Váru þá reiðskjótar
búnir. Þá gékk Áki fyrir Harald konung ok leiddi eptir sér son sinn 12
vetra gamlan, sá hét Ubbi. Áki mælti: Ef yðr þykkir, herra, vináttu vert
fyrir góðvilja minn, er ek hefi lýst við yður í heimboði mínu, þá launa
þat syni mínum; hann gef ek þér till þjónostumanns. Konungr þakkaði
honum með mörgum fögrum orðum sinn fagnað, ok hét honum þar í mót
fullkominni sinni vináttu. Síðan greiddi Áki fram stórar gjafar, er hann
gaf konungi. Síðan mintist Áki við konung. Eptir þat gékk Áki til
Svíakonungs. Var þá Eiríkr konungr klæddr ok búinn til ferðar, ok var
hann heldr úkátr. Áki tók þá góða gripi ok gaf honum. Konungr svarar fá
ok steig á bak hesti sínum. Áki gékk á leið með honum ok talaði við
hann. Skógr var nær bœnum, ok lá þar vegrinn yfir. En er Áki kom á
skóginn, þá spurði konungr hann: Hví skiptir þú svá fagnaði með okkr
Haraldi konungi, at hann skyldi hafa af öllu hinn betra hlut, ok veiztu,
at þú ert maðr minn? Ek hugða, sagði Áki, at yðr, konungr, ok yðra menn
mundi engan fagnað skort hafa at þessarri veizlu. En er þar var forn
búnaðr, sem þér drukkut, þá veldr þat því, at þér erut nú gamlir, en
Haraldr konungr er nú í blóma aldrs; fékk ek honum af því nýjan búnað.
En þar er þú mintir mik, at ek væra þinn maðr, þá veit ek þat eigi síðr,
at þú ert minn maðr. Þá brá konungr sverði ok hjó hann banahögg, reið
braut síðan. En er Haraldr konungr var búinn at stíga á hest sinn, þá
bað hann kalla til sín Áka búanda; en er menn leituðu hans, þá runnu
sumir þannug sem Eiríkr konungr hafði riðit; fundu þeir þar Áka dauðan;
fóru síðan aptr ok sögðu konungi. En er hann spyrr þetta, heitr hann á
menn sína, at þeir skulu hefna Áka búanda; ríðr konungr þá þannug, er
áðr hafði riðit Eiríkr konungr, till þess er hvárir verða varir við
aðra; Þá ríða hvárir sem mest megu, til þess er Eiríkr konungr kemr á
skóg þann er skilr Gautland ok Vermaland. Þá snýr Haraldr konungr aptr á
Vermaland, leggr þá land þat undir sik, en drap menn Eiríks konungs,
hvar sem hann stóð þá. Fór Haraldr konungr aptr um vetrinn á Raumaríki
ok dvaldist þar um hríð.
16. Ferð Haralds konungs til Túnsbergs.
Haraldr konungr fór um vetrinn út til Túnsbergs til skipa sinna; býr
hann þá skipin ok heldr austr yfir fjörðinn; leggr þá undir sik alla
Vingulmörk. Hann er úti á herskipum allan vetrinn ok herjar á Ránríki.
Svá segir Þorbjörn hornklofi:
Úti vill jól drekka,
ef skal einn ráða,
fylkir framlyndi ,
ok Freys leik heyja,
Ungr leiddisk eldvelli
ok inni at sitja,
varma dyngju
eða vöttu dúnsfulla.
Gautar höfðu samnað fyrir alt um landit.
17. Orrosta á Gautlandi.
Um várit er ísa leysti, stikuðu Gautar Gautelfi, at Haraldr konungr
skyldi eigi mega leggja skipum sínum upp í landit. Haraldr konungr hélt
skipum sínum upp í elfina ok lagðist við stikin, herjaði þá á bæði lönd
ok brendi bygðina. Svá segir Hornklofi:
Grennir þröng at gunni
gunnmás fyrir haf sunnan,
sá var gramr, ok gumnum,
geðvörðr, und sik jörðu.
Ok hjálmtamiðr hilmir
hólmreyðar lét ólman
lindihjört fyrir landi
lundprúðr við stik bundinn.
Síðan riðu Gautar ofan með her mikinn ok héldu orrostu við Harald
konung, ok varð þar allmikit mannfall, ok hafði Haraldr konungr sigr.
Svá segir Hornklofi:
Ríks, þreifsk reiddra öxa
rymr, knáttu spjör glymja,
svartskygð bitu seggi
sverð, þjóðkonungs ferðar,
Þá er, hugfyldra hölda,
hlaut andskoti Gauta,
hár var söngr um svírum,
sigr, flugbeiddra vigra.
18. Fall Hrana gauzka.
Haraldr konungr fór víða um Gautland herskildi, ok átti þar margar
orrostur tveim megin elfarinnar, ok fékk hann optast sigr. En í
einhverri orrostu féll Hrani hinn gauzki. Síðan lagði Haraldr konungr
land alt undir sik fyrir norðan elfina ok fyrir vestan Væni ok Vermaland
alt. En er hann snerist þaðan í brott, setti hann þar eptir til
landsgæzlu Guthorm hertoga ok lið mikit með honum, en konungr snerist þá
til Upplanda ok dvaldist þar um hríð; fór síðan norðr um Dofrafjall til
Þrándheims ok var þar enn langar hríðir. Haraldr konungr tók þá at eiga
börn. Þau Ása áttu sonu þessa: Guthormr var elztr, Hálfdan svarti,
Hálfdan hvíti (þeir váru tvíbrar), Sigfröðr hinn fjórði; váru þeir allir
uppfœddir í Þrándheimi með miklum sóma.
19. Orrosta í Hafrsfirði.
Tíðindi þau spurðust sunnan or landi, at Hörðar ok Rygir ok Egðir ok
Þilir sömnuðust saman ok gerðu uppreist bæði at skipum ok vápnum ok
fjölmenni; váru þeir upphafsmenn: Eiríkr, Hörðalands konungr, Súlki,
konungr af Rogalandi, ok Sóti jarl, bróðir hans, Kjötvi hinn auðgi,
konungr af Ögðum, ok Þórir haklangr, son hans; af Þelamörk brœðr tveir,
Hróaldr hryggr ok Haddr hinn harði. En er Haraldr konungr varð þessa
tíðinda víss, þá dró hann her saman ok skaut skipum á vatn; bjóst síðan
með lið mikit ok ferr með landi suðr ok hafði mart manna af hverju
fylki. En er hann kemr suðr um Stað, þá spyrr þat Eiríkr konungr, hafði
hann þá ok saman komit því liði, er honum var ván; ferr hann þá suðr í
móti því liði, er hann vissi at austan mundi koma til fulltings við
hann. Mœttist þá herinn allr fyrir norðan Jaðar, ok leggja þá inn til
Hafrsfjarðar. Þar lá þá fyrir Haraldr konungr með her sinn; tekst þar
þegar orrosta mikil, var bæði hörð ok löng; en at lyktum var þat, at
Haraldr konungr hafði sigr, en þar féllu þeir Eiríkr konungr ok Súlki
konungr ok Sóti jarl, bróðir hans. Þórir haklangr hafði lagt skip sitt í
móti skipi Haralds konungs, ok var Þórir berserkr mikill; var þar
allhörð atsókn áðr Þórir haklangr féll; var þá hroðit alt skip hans, þá
flýði Kjötvi konungr í hólma nökkurn, þar er vígi var gott. Síðan flýði
alt lið þeirra, sumt á skipum, en sumt hljóp á land upp ok svá hit efra
suðr um Jaðar. Svá segir Hornklofi:
Heyrðir þú, í Hafrsfirði
hvé hizug barðisk
konungr hinn kynstóri
við Kjötva hinn auðga?
knerrir kómu austan,
kapps um lystir,
með gínundum höfðum
ok gröfnum tinglum.
Hlaðnir váru þeir hölda
ok hvítra skjalda,
vigra vestrœnna,
ok valskra sverða.
Grenjuðu berserkir,
guðr var á sinnum,
emjuðu úlfhéðnar
ok ísarn glumdu.
Freistuðu hins framráða,
er þeim flýja kendi,
allvalds austmanna
er býr at Útsteini,
stöðum nökkva brá stillir,
er honum var styrjar væni,
hlömmun var á hlífum
áðr Haklangr félli.
Leiddisk þá fyrir Lúfu
landi at halda
hilmi hinum hálsdigra,
hólm lét sér at skialdi.
Slógusk und sessþiljur,
er sárir váru,
létu upp stjölu stúpa,
stungu í kjöl höfðum.
Á baki létu blíkja,
— barðir váru grjóti —
Svafnis salnæfrar
seggir hyggjandi.
Œstusk auðkylfur
ok um Jaðar hljópu
heim or Hafrsfirði
ok hugðu á mjöðdrykkju.
20. Haraldr konungr verðr einvaldi at Noregi.
Eptir orrostu þessa fékk Haraldr konungr enga mótstöðu í Noregi; váru
þá fallnir allir hinir mestu fjándmenn hans; en sumir flýðu or landi,
ok var þat allmikill mannfjöldi, því at þá bygðust stór eyðilönd; þá
bygðist Jamtaland ok Helsingjaland; ok var þó áðr hvártveggja nökkut
bygt af Norðmönnum. Í þeim úfriði, er Haraldr konungr gékk til lands í
Noregi, þá funnust ok bygðust útlönd: Færeyjar ok Ísland; þá var ok
mikil ferð til Hjaltlands, ok margir ríkismenn af Noregi flýðu útlaga
fyrir Haraldi konungi ok fóru í vestrvíking, váru í Orkneyjum ok
Suðreyjum á vetrum, en á sumrum herjuðu þeir í Noreg ok gerðu þar mikinn
landsskaða. Margir váru þeir ok ríkismenn, er géngu til handa Haraldi
konungi ok gerðust hans menn ok bygðu lönd með honum.
21. Frá börnum Haralds konungs ok kvánföngum.
Haraldr konungr var nú einvaldi orðinn alls Noregs. Þá mintist hann
þess er mærin sú hin mikilláta hafði mælt til hans; hann sendi þá menn
eptir henni ok lét hana hafa til sín ok lagði hana hjá sér. Þessi váru
börn þeirra: Álöf var elzt, þá var Hrœrekr, þá Sigtryggr, Fróði ok
Þorgils. Haraldr konungr átti margar konur ok mörg börn. Hann fékk
þeirrar konu, er Ragnhildr hét, dóttir Eiríks konungs af Jótlandi; hon
var kölluð Ragnhildr hin ríka. Þeirra son var Eiríkr blóðöx. Enn átti
hann Svanhildi, dóttur Eysteins konungs; þessir váru synir þeirra: Ólafr
Geirstaðaálfr, Björn ok Ragnarr rykkill. Enn átti Haraldr konungr
Áshildi, dóttur Hrings Dagssonar ofan af Hringaríki; þeirra börn váru:
Dagr ok Hringr, Guðröðr skirja, Ingigerðr. Svá segja menn, at þá er
Haraldr konungr fékk Ragnhildar ríku, at hann léti þá af 9 konum sínum.
Þess getr Hornklofi:
Hafnaði Hólmrygjum
ok Hörða meyjum,
hverri henni heinversku
ok Hölga ættar
konungr hinn kynstóri
er tók konuna dönsku.
Börn Haralds konungs váru þar hver uppfœdd, sem móðerni áttu.
Guthormr hertogi hafði vatni ausit hinn elzta son Haralds konungs ok gaf
nafn sitt. Hann knésetti þann svein ok fóstraði ok hafði með sér í Vík
austr; fœddist hann þar upp með Guthormi hertoga. Guthormr hertogi hafði
alla stjórn landsins um Víkina ok um Upplönd, þá er Haraldr konungr var
eigi nær.
22. Vestrferð Haralds konungs.
Haraldr konungr spurði, at víða um mitt landit herjuðu víkingar, þeir
er á vetrum váru fyrir vestan haf. Hann hafði þá leiðangr úti hvert
sumar ok kannaði eyjar ok útsker; en hvar sem víkingar urðu varir við
her hans, þá flýðu allir ok flestir á haf út. En er konungi leiddist
þetta, þá varð þat á einu sumri, at Haraldr konungr sigldi með her sinn
vestr um haf; kom hann fyrst við Hjaltland, ok drap þar alla víkinga, þá
er eigi flýðu undan. Síðan sigldi hann suðr til Orkneyja ok hreinsaði
þar alt af víkingum. Eptir þat ferr hann alt í Suðreyjar ok herjar þar;
hann drap þar marga víkinga, þá er fyrir liði réðu áðr. Hann átti þar
margar orrostur ok hafði jafnan sigr. Þá herjaði hann á Skotland ok átti
þar orrostu. En er hann kom vestr í Mön, þá höfðu þeir áðr spurt hvern
hernað Haraldr konungr hafði gert fyrrum þar í landi; þá flýði alt fólk
inn á Skotland, ok var þar aleyða af mönnum; braut var ok flutt alt fé
þat er mátti; en er þeir Haraldr konungr géngu á land, þá féngu þeir
ekki herfang. Svá segir Hornklofi:
Menfergir bar margar
Margspakr — niðar varga
lundr vann sókn á sandi —
sandmens í bý randir;
áðr fyrir eljanfróðum
allr herr Skota þverri
lögðis seiðs af láði
læbrautar varð flœja.
Í þessum orrostum féll Ívarr, son Rögnvalds Mœrajarls. En í bœtr þess
gaf Haraldr konungr Rögnvaldi jarli, er hann sigldi vestan, Orkneyjar
ok Hjaltland, en Rögnvaldr gaf þegar Sigurði bróður sínum bæði löndin,
ok var hann vestr eptir. Þá er konungr sigldi austr, gaf hann Sigurði
jarldóm. Þá kom til lags við hann Þorsteinn rauðr, son Ólafs hvíta ok
Auðar hinnar djúpauðgu; þeir herjuðu á Skotland ok eignuðust Katanes ok
Suðrland alt til Ekkjalsbakka. Sigurðr jarl drap Melbrigða tönn, jarl
skozkan, ok batt höfuð hans við slagálar sér ok laust kvikvavöðvanum
sínum á tönnina er skagði or höfðinu; kom þar í blástr, ok fékk hann þar
af bana, ok er hann heygðr á Ekkjalsbakka. Þá réð löndum Guthormr, son
hans, einn vetr ok dó barnlauss. Síðan settust í löndin víkingar margir,
Danir ok Norðmenn.
23. Skorið hár Haralds konungs.
Haraldr konungr var á veizlu á Mœri at Rögnvalds jarls, hafði hann þá
eignazt land alt. Þá tók Haraldr konungr laugar. Hann lét þá ok greiða
hár sitt, ok þá skar Rögnvaldr jarl hár hans, en áðr hafði verit úskorit
ok úkembt 10 vetr; var hann áðr kallaðr lúfa, en síðan gaf Rögnvaldr
jarl honum kenningarnafn ok kallaði hann Harald hinn hárfagra; ok sögðu
allir er sá, at þat var hit mesta sannefni, því at hann hafði hár bæði
mikit ok fagrt.
24. Gönguhrólfr gerr útlœgr.
Rögnvaldr Mœrajarl var hinn mesti ástvin Haralds konungs, ok konungr
virði hann mikils. Rögnvaldr jarl átti Hildi, dóttur Hrólfs nefju, synir
þeirra váru þeir Hrólfr ok Þórir. Rögnvaldr jarl átti ok friðlusonu 3,
hét einn Hallaðr, annar Einarr, þriði Hrollaugr. Þeir váru rosknir, þá
er hinir skírbornu brœðr þeirra váru börn. Hrólfr var víkingr mikill;
hann var svá mikill maðr vexti, at engi hestr mátti bera hann, ok gékk
hann hvargi sem hann fór; hann var kallaðr Gönguhrólfr. Hann herjaði
mjök í Austrvegu. Á einu sumri er hann kom or víkingu austan í Víkina,
þá hjó hann þar strandhögg. Haraldr konungr var í Víkinni; hann varð
mjök reiðr, þá er hann spurði þetta, því at hann hafði mikit bann á lagt
at ræna innanlands. Konungr lýsti því á þingi, at hann gerði Hrólf
útlaga af Noregi. En er þat spurði Hildr, móðir hans, þá fór hon á fund
konungs ok bað friðar Hrólfi. Konungr var svá reiðr, at henni týði ekki
at biðja. Þá kvað Hildr þetta:
Hafnit nefju nafna!
Nú rekit gand or landi
horskan hölda barma;
hví bellit því stillir?
Ilt er við úlf at ylfask
Yggs valbríkar slíkan;
muna við hilmis hjarðir
hœgr, ef hann renn til skógar.
Gönguhrólfr fór síðan vestr um haf til Suðreyja, ok þaðan fór hann
vestr í Valland ok herjaði þar ok eignaðist jarlsríki mikit ok bygði þar
mjök Norðmönnum, ok er þar síðan kallat Norðmandí. Son Gönguhrólfs var
Vilhjálmr, faðir Ríkarðar, föður annars Ríkarðar, föður Roðberts löngum
spaða, föður Vilhjálms bastarðs Englakonungs; frá honum eru síðan komnir
Englakonungar allir. Af Hrólfs ætt eru ok komnir jarlar í Norðmandí.
Ragnhildr
dróttning hin ríka lifði síðan 3 vetr, er hon kom í Noreg. En eptir
dauða hennar fór Eiríkr, son þeirra Haralds konungs til fóstrs í Fjörðu
til Þóris hersis Hróaldssonar, ok fœddist hann þar upp.
25. Frá Svasa jötni.
Haraldr konungr fór einn vetr at veizlum um Upplönd ok lét búa sér
til jólaveizlu á Þoptum. Jólaaptan kom Svasi fyrir dyrr, þá er konungr
sat yfir borðum. Hann sendi konungi boð, at hann skyldi út ganga til
hans, en konungr brást reiðr við þessum sendiboðum, ok bar hinn sami
maðr reiði konungs út, sem honum hafði borit boðin inn. En Svasi bað
bera eigi at síðr annat sinn erendit, ok kvað sik vera þann Finninn, er
konungr hafði játtat at setja gamma sinn þar annan veg brekkunnar. En
konungr gékk út ok varð honum þess játsi at fara heim með honum, ok gékk
yfir brekkuna í gamma hans með áeggjan sumra manna sinna, þótt sumir
letti. Þar stóð upp Snæfríðr, dóttir Svasa, kvenna fríðust, ok byrlaði
konungi ker fult mjaðar, en konungr tók alt saman, kerit ok hönd hennar,
ok þegar var sem elds hiti kvæmi í hörund honum, ok vilði þegar hafa
samræði við hana á þeirri nótt. En Svasi sagði, at þat mundi eigi vera
nema at honum nauðgum, nema konungr festi hana ok féngi at lögum. En
konungr festi Snæfríði ok fékk hennar, ok unni svá með œrslum, at ríki
sitt ok alt þat er konungs tign byrjaði þá fyrirlét hann. Þau áttu 4
sonu, Sigurðr hrísi, Hálfdan háleggr, Guðröðr ljómi, Rögnvaldr
réttilbeini. Síðan dó Snæfríðr, en litr hennar skipaðist á engan veg;
var hon jafnrjóð sem þá er hon var kvik. Konungr sat æ yfir henni, ok
hugði at hon mundi lifna; fór svá fram 3 vetr, at hann syrgði hana
dauða, en allr lands lýðr syrgði hann viltan. En þessa villu at lægja
kom til læknar Þorleifr spaki, er með viti lægði þá villu, fyrst með
eptirmæli með þessum hætti: Eigi er kynligt, konungr, at þú munir svá
fríða konu ok kynstóra, ok tignir hana á dúni ok á guðvefi, sem hon bað
þik; en tign þín er minni en hœfir, ok hennar, í því at hon liggr
oflengi í sama fatnaði, ok er miklu sannligra, at hon sé hrœrð ok sé
skipt undir henni klæðum. En þegar er hon var hrœrð or rekkjunni, þá
slær yldu ok úþefani ok hverskyns illum fnyk af líkamanum; var þá hvatat
at báli ok var hon brend; blánaði þó áðr allr líkaminn ok ullu þar or
ormar ok eðlr, froskar ok pöddur ok allskyns illyrmi. Seig hon svá í
ösku en konungrinn, steig til vizku ok hugði af heimsku, stýrði síðan
ríki sínu, ok styrktist ok gladdist hann af þegnum sínum, en þegnar af
honum, en ríkit af hvárutveggja.
26. Frá Þjóðólfi or Hvini.
Eptir þat er Haraldr konungr hafði reynt svik Finnunnar, varð hann
svá reiðr, at hann rak frá sér sonu sína ok Finnunnar, ok vildi eigi sjá
þá. En Guðröðr ljómi fór á fund Þjóðólfs hins hvinverska, fóstrföður
síns, ok bað hann fara með sér til konungs, því at Þjóðólfr var ástvin
Haralds konungs; en konungr var þá á Upplöndum. Þeir fóru, er þeir váru
búnir, ok kómu síð aptans til konungs, ok settust niðr utarlega ok
duldust. Konungr gékk á gólfinu ok sá á bekkina, en hann hafði veizlu
nökkura, ok var mjöðr blandinn, þá kvað hann þetta fyrir munni sér:
Mjök eru mínir rekkar
til mjöðgjarnir fornir
ok hér komnir, hárir;
hví erut æfar margir?
Þá svaraði Þjóðólfr:
Höfðum vér í höfði
högg at eggja leiki
með vellbrota vitrum;
váruma þá til margir.
Þjóðólfr tók þá ofan höttinn, ok kendi konungr hann þá ok fagnaði
honum vel. Þá bað Þjóðólfr, at konungr skyldi eigi fyrirlíta sonu sína,
því at fúsir væri þeir at eiga betra móðerni, ef þú hefðir þeim þat
fengit. Konungr játtaði honum því, ok bað hann hafa Guðröð heim með sér,
svá sem hann hafði fyrr verit, en Sigurð ok Hálfdan bað hann fara á
Hringaríki, en Rögnvald á Haðaland. Þeir gera sem konungr bauð, gerðust
þeir allir vaskir menn ok vel búnir at íþróttum. Haraldr konungr sat þá
um kyrt innan land, ok var friðr góðr ok árferð.
27. Upphaf Torfeinars jarls.
Rögnvaldr jarl á Mœri spurði fall Sigurðar, bróður síns, ok þat, at
þá sátu í löndunum víkingar; þá sendi hann vestr Hallað, son sinn, ok
tók hann jarlsnafn ok hafði lið mikit með sér. En er hann kom til
Orkneyja, þá settist hann í löndin; en bæði á haust ok um vetr ok um vár
fóru víkingar um eyjar, námu nesnám ok hjoggu strandhögg. Þat leiddist
Hallaði jarli at sitja í eyjunum, veltist hann þá or jarldóminum ok tók
höldsrétt; fór hann síðan austr í Noreg. En er Rögnvaldr jarl spurði
þetta, lét hann illa yfir ferð Hallaðar, sagði at synir hans mundu verða
úlíkir forellri sínu. Þá svaraði Einarr: ek hefi lítinn metnað af þér; á
ek við litla ást at skiljast; mun ek fara vestr til eyja, ef þú vilt fá
mer styrk nökkurn; mun ek því heita, er þér mun allmikill fagnaðr á
vera, at ek mun eigi aptr koma til Noregs. Rögnvaldr sagði, at þat
líkaði honum vel, at hann kvæmi eigi aptr, því at mér er lítil ván, at
frændum þínum sé sœmd at þér, því at móðurætt þín öll er þrælborin.
Rögnvaldr fékk Einari eitt langskip ok skipaði til handa honum. Sigldi
Einarr um haustit vestr um haf; en er hann kom til Orkneyja, þá lágu þar
fyrir víkingar tveim skipum, Þórir tréskegg ok Kálfr skurfa. Einarr
lagði þegar til orrostu við þá ok hafði sigr, en þeir féllu báðir. Þá
var þetta kveðit:
Þá gaf hann Tréskegg tröllum,
Torfeinarr drap Skurfu.
Hann var því kallaðr Torfeinarr, at hann lét skera torf ok hafði þat
fyrir eldivið, því at engi var skógr í Orkneyjum. Síðan gerðist Einarr
jarl yfir eyjunum, ok var hann ríkr maðr; hann var ljótr maðr ok einsýnn
ok þó manna skygnastr.
28. Andlát Eiríks konungs Eymundarsonar.
Guthormr hertogi sat optast í Túnsbergi, ok hafði yfirsókn alt um
Víkina, þá er konungr var eigi nær, ok hafði þar landvörn; var þar mjök
herskátt af víkingum, en úfriðr var upp á Gautlandi, meðan Eiríkr
konungr lifði Eymundarson. Hann andaðist þá er Haraldr konungr hinn
hárfagri hafði verit 10 vetr konungr í Noregi.
29. Dauði Guthorms hertoga.
Eptir Eirík konung var konungr í Svíþjóð Björn, son hans, 50 vetra.
Hann var faðir þeirra Eiríks hins sigrsæla ok Ólafs, föður Styrbjarnar.
Guthormr hertogi varð sóttdauðr í Túnsbergi; þá gaf Haraldr konungr
yfirsókn ríkis þess alls Guthormi, syni sínum, ok setti hann þar
höfðingja yfir.
30. Brenna Rögnvalds Mœrajarls.
Þá er Haraldr konungr var fertugr at aldri, þá váru margir synir hans
vel á legg komnir; þeir váru allir bráðgervir. Kom þá svá, at þeir undu
illa við, er konungr gaf þeim ekki ríki, en setti jarl í hverju fylki,
ok þótti þeim jarlar vera smábornari en þeir váru. Þá fóru til á einu
vári, Hálfdan háleggr ok Guðröðr ljómi, með mikla sveit manna, ok kómu á
úvart Rögnvaldi Mœrajarli ok tóku hús á honum ok brendu hann inni með
60 manna. Þá tók Hálfdan langskip 3 ok skipaði ok sigldi síðan vestr um
haf, en Guðröðr settist þar at löndum, sem áðr hafði haft Rögnvaldr
Mœrajarl. En er Haraldr konungr spurði þetta, þá ferr hann þegar með
liði miklu á hendr Guðröði, ok sá Guðröðr engan annan sinn kost en
gefast upp í vald Haralds konungs, ok sendi konungr hann austr á Agðir,
en Haraldr konungr setti þá yfir Mœri Þóri, son Rögnvalds jarls, ok
gipti honum Álofu dóttur sína er kölluð var árbót. Þórir jarl þegjandi
hafði þá ríki þvílíkt sem haft hafði Rögnvaldr, jarl faðir hans.
31. Dauði Hálfdanar háleggs.
Hálfdan háleggr kom vestr til Orkneyja ok mjök á úvart, ok flýði
Einarr jarl þegar or eyjunum yfir á Nes, ok kom aptr þegar hit sama
haust, ok kom þá úvart Hálfdani. Þeir hittust ok var þar skömm orrosta,
ok flýði Hálfdan; var þat við nótt sjálfa, lágu þeir Einarr tjaldalausir
um nóttina. En um morguninn er lýsa tók, þá leituðu þeir flóttamanna um
eyjarnar, ok var hverr drepinn þar er staðinn varð. Þá mælti Einarr
jarl: eigi veit ek, sagði hann, hvárt ek sé út á Rinansey, mann eða
fugl; stundum hefst upp en stundum leggst niðr. Síðan fóru þeir þannug
ok fundu þar Hálfdan hálegg ok tóku hann höndum. Einarr jarl kvað vísu
þessa um aptaninn, áðr hann lagði til orrostu:
Sékat ek Hrólfs or hendi
né Hrollaugi fljúga
dörr á dólga mengi;
dugir oss, föður hefna.
En í kveld, þar er knýjum,
at kerstraumi, rómu,
þegjandi sitr þetta
Þórir jarl á Mœri.
Þá gékk Einarr jarl til Hálfdanar; hann reist örn á baki honum með
þeima hætti, at hann lagði sverði á hol við hrygginn ok reist rifin öll
ofan alt á lendar, dró þar út lungun; var þat bani Hálfdanar. Þá kvað
Einarr:
Rekið hefi ek Rögnvalds dauða
(rétt skiptu því nornir),
— nú er fólkstuðill fallinn —
að fjórðungi mínum.
Verpit, snarpir sveinar,
því at sigri vér ráðum,
— skatt vel ek honum harðan —
at háfœtu grjóti.
Síðan settist Einarr jarl at Orkneyjum, sem fyrr hafði hann haft. En
er tíðindi þessi spyrjast í Noreg, þá kunnu þessu stórilla brœðr
Hálfdanar ok töldu hefnda fyrir vert, ok margir sönnuðu þat aðrir. En er
Einarr jarl spyrr þetta, þá kvað hann:
Eru til míns fjörs margir
menn um sannar deildir,
or ýmisum áttum,
úsmábornir, gjarnir;
en þó vita þeygi
þeir, áðr mik hafi feldan,
hverr ilþorna arnar
undir hlýtr at lúta.
32. Sœtt Haralds konungs ok Einars jarls.
Haraldr konungr bauð liði út ok dró saman her mikinn, ok fór síðan
vestr til Orkneyja. En er Einarr jarl spurði, at Haraldr konungr var
austan kominn, ferr hann yfir á Nes, ok kvað vísu:
Margr verðr sekr um sauði
seggr með fögru skeggi,
en ek at ungs í eyjum
allvalds sonar falli:
hætt segja mér höldar
við hugfullan stilli;
Haralds hefi ek skarð í skildi
— skalat ugga þat — höggvit.
Þá fóru menn ok orðsendingar milli konungs ok jarls; kom þá svá, at
þar varð á komit stefnulagi, ok finnast þeir sjálfir, ok festi þá jarl
alt í konungs dóm. Haraldr konungr dœmdi á hendr Einari jarli ok öllum
Orkneyingum at gjalda 60 marka gulls. Bóndum þótti gjald ofmikit; þá
bauð jarl þeim, at hann mundi einnsaman gjalda, ok skyldi hann eignast
þá óðul öll í eyjunum. Þessu játtuðu þeir, mest fyrir þá sök, at hinir
snauðu áttu litlar jarðir, en hinir auðgu hugðust mundu leysa sín óðul
þegar er þeir vildu. Leysti jarl alt gjaldit við konung; fór konungr þá
austr aptr um haustit. Var þat lengi síðan í Orkneyjum, at jarlar áttu
óðul öll, alt þar til er Sigurðr Hlöðvisson gaf aptr óðulin.
33. Fall Guthorms ok Hálfdanar hvíta.
Guthormr, son Haralds konungs, hafði landvörn fyrir Víkinni, ok fór
hann með herskipum hit ytra. En er hann lá í Elfarkvíslum, þá kom þar
Sölvi klofi ok lagði til bardaga við hann; þar féll Guthormr. Hálfdan
svarti ok Hálfdan hvíti lágu í víking ok herjuðu um Austrveg. Þeir áttu
orrostu mikla á Eistlandi; þar féll Hálfdan hvíti.
34. Kvánfang Eiríks konungs.
Eiríkr Haraldsson var at fóstri með Þóri hersi Hróaldssyni í Fjörðum;
honum unni Haraldr konungr mest sona sinna ok virði hann mest. Þá er
Eiríkr var 12 vetra gamall, gaf Haraldr konungr honum fim langskip, ok
fór hann í hernaði, fyrst í Austrveg ok þá suðr um Danmörk ok um
Frísland ok Saxland, ok dvaldist í þeirri ferð 4 vetr. Eptir þat fór
hann vestr um haf ok herjaði um Skotland ok Bretland, Írland ok Valland
ok dvaldist þar aðra 4 vetr. Eptir þat fór hann norðr á Finnmörk ok alt
til Bjarmalands, ok átti hann þar orrostu mikla ok hafði sigr. Þá er
hann kom aptr á Finnmörk, þá fundu menn hans í gamma einum konu, þá er
þeir höfðu enga sét jafnvæna. Hon nefndist fyrir þeim Gunnhildr, ok
sagði at faðir hennar bjó á Hálogalandi, er hét Özurr toti. Ek hefi hér
verit til þess, segir hon, að nema kunnostu at Finnum tveim, er hér eru
fróðastir á Mörkinni; nú eru þeir farnir á veiðar, en báðir þeir vilja
eiga mik, ok báðir eru þeir svá vísir, at þeir rekja spor sem hundar,
bæði á þá ok á hjarni; þeir kunna svá vel á skíðum, at ekki má forðast
þá, hvárki menn né dýr, en hvatki er þeir skjóta til, þá hœfa þeir. Svá
hafa þeir fyrirkomit hverjum manni er hér hefir komit í nánd, ok ef þeir
verða reiðir, þá snýst jörð um fyrir sjónum þeirra, en ef nökkut kvikt
verðr fyrir sjónum þeirra, þá fellr dautt niðr. Nú megut þér fyrir engan
mun verða á veg þeirra, nema ek fela yðr hér í gammanum; skulut þér þá
freista, ef vér fáim drepit þá. Þeir þektust þetta, ok hon fal þá. Hon
tók línsekk einn, ok hugðu þeir at aska væri í, hon tók þar í hendi
sinni ok seri því um gammann utan ok innan. Litlu síðar koma Finnar
heim. Þeir spyrja hvat þar er komit. Hon segir at þar er ekki komit.
Finnum þykkir þat undarligt, er þeir höfðu rakit spor alt at gammanum,
en síðan finna þeir ekki. Þá gera þeir sér eld ok matbúa, en er þeir
váru mettir, þá býr Gunnhildr rekkju sína. En svá hafði áðr farit 3
nætr, at Gunnhildr hafði sofit, en hvárr þeirra hefir vakat yfir öðrum
fyrir ábrýðis sakir. Þá mælti hon til Finna: farit nú hingat ok liggi á
sína hlið mér hvárr ykkarr. Þeir urðu þessu fegnir ok gerðu svá. Hon
hélt sinni hendi um háls hvárum þeirra. Þeir sofna þegar, en hon vekr
þá, ok enn bráðliga sofna þeir, ok svá fast, at hon fær varliga vakit
þá. Ok enn sofna þeir, ok fær hon þá fyrir engan mun vakit þá. Ok þá
setr hon þá upp, ok enn sofa þeir. Hon tekr þá selbelgi 2 mikla ok
steypir yfir höfuð þeim ok bindr at sterkliga fyrir neðan hendrnar. Þá
gerir hon bending konungsmönnum, hlaupa þeir þá fram ok bera vápn á
Finna ok fá hlaðit þeim, draga þá út or gammanum. Um nóttina eptir váru
reiðarþrumur svá stórar, at þeir máttu hvergi fara. En at morni fóru
þeir til skips ok höfðu Gunnhildi með sér ok fœrðu hana Eiríki. Fóru
þeir Eiríkr þá suðr til Hálogalands. Hann stefndi þá til sín Özuri tota.
Eiríkr segir at hann vill fá dóttur hans. Özurr játar því; fær þá
Eiríkr Gunnhildar ok hefir hana með sér suðr í land.
35. Haraldr skiptir ríki með sonum sínum.
Haraldr konungr var þá fimtugr at aldri, er synir hans váru margir
rosknir en sumir dauðir. Þeir gerðust margir ofstopamenn miklir
innanlands ok váru sjálfir úsáttir; þeir ráku af eignum jarla konungs,
en suma drápu þeir. Haraldr konungr stefndi þá þing fjölment suðr í
landi ok bauð til Upplendingum. Þá gaf hann sonum sínum konunganöfn ok
setti þat í lögum, at hans ættmenn skyldi hverr konungdóm eptir sinn
föður taka, en jarldóm sá er kvennsvipt væri af hans ætt kominn. Hann
skipti landi með þeim: Vingulmörk, Raumaríki, Vestfold, Þelamörk, þat
gaf hann Ólafi, Birni, Sigtryggi, Fróða, Þorgisli. En Heiðmörk ok
Guðbrandsdali gaf hann Dag ok Hring ok Ragnari. Snæfríðar sonum gaf hann
Hringaríki, Haðaland, Þótn ok þat er þar liggr til. Guthormi hafði hann
gefit til yfirsóknar frá Elfi til Svínasunds ok Ránríki; hann hafði
hann sett til landvarnar austr við landsenda, sem fyrr er ritat. Haraldr
konungr sjálfr var optast um mitt land. Hrœrekr ok Guðröðr váru jafnan
innan hirðar með konungi ok höfðu veizlur stórar á Hörðalandi ok Sogni.
Eiríkr var með Haraldi konungi, feðr sínum; honum gaf hann Hálogaland ok
Norðmœri ok Raumsdal. Norðr í Þrándheimi gaf hann yfirsókn Hálfdani
svarta ok Hálfdani hvíta ok Sigröði. Hann gaf sonum sínum í hverju þessu
fylki hálfar tekjur við sik, ok þat með, at þeir skyldu sitja í hásæti,
skör hæra en jarlar, en skör lægra en sjálfr hann. En þat sæti eptir
hans dag ætlaði sér hverr sona hans, en hann sjálfr ætlaði þat Eiríki,
en Þrœndir ætluðu þat Hálfdani svarta, en Víkverjar ok Upplendingar unnu
þeim bezt ríkis er þar váru þeim undir hendi. Af þessu varð mikit
sundrþykki enn af nýju milli þeirra brœðra. En með því at þeir þóttust
hafa lítit ríki, þá fóru þeir í hernað; svá sem sagt er, at Guthormr
féll í Elfarkvíslum fyrir Sölva klofa. Eptir þat tók Ólafr við því ríki
er hann hafði haft. Hálfdan hvíti féll á Eistlandi; Hálfdan háleggr féll
í Orkneyjum. Þeim Þorgisli ok Fróða gaf Haraldr konungr herskip, ok
fóru þeir í Vestrvíking ok herjuðu um Skotland ok Bretland ok Írland.
Þeir eignuðust fyrst Norðmanna Dyflinni. Svá er sagt, at Fróða væri
gefinn banadrykkr, en Þorgisl var lengi konungr yfir Dyflinni, ok var
svikinn af Írum ok féll þar.
36. Dauði Rögnvalds réttilbeina.
Eiríkr blóðöx ætlaði at vera yfirkonungr allra brœðra sinna, ok svá
vildi ok Haraldr konungr vera láta; váru þeir feðgar löngum ásamt.
Rögnvaldr réttilbeini átti Haðaland; hann nam fjölkyngi ok gerðist
seiðmaðr. Haraldi konungi þóttu illir seiðmenn. Á Hörðalandi var sá
seiðmaðr er hét Vitgeirr; konungr sendi honum orð ok bað hann hætta
seið. Hann svaraði ok kvað:
Þat er vá lítil
að vér síðim,
karla börn
ok kerlinga,
er Rögnvaldr síðr
réttilbeini,
hróðmögr Haralds,
á Haðalandi.
En er Haraldr konungr heyrði þetta, þá fór með hans ráði Eiríkr til
Upplanda ok kom á Haðaland ok brendi inni Rögnvald, bróður sinn, með 80
seiðmanna, ok var þat verk lofat mjök.
37. Dauði Guðröðar ljóma.
Guðröðr ljómi var um vetrinn með Þjóðólfi í Hvini, fóstrföður sínum, á
kynnissókn, ok hafði skútu alskipaða, ok vildi hann fara norðr á
Rogaland. Þá lögðust á stormar miklir, en Guðröði var títt um ferð sína,
ok lét hann illa um dvölina. Þá kvað Þjóðólfr:
Fariða ér, áðr fleyja
Flatvöllr, héðan, batnar;
verpr Geitis vegr grjóti,
Guðröðr! um sjá stóran.
Vindbýsna skaltu, vísi
víðfrægr, héðan bíða;
verit með oss unz verði
veðr, nú er brim fyr Jaðri.
Guðröðr fór sem hann ætlaði, hvat sem Þjóðólfr mælti. En er þeir kómu
fyrir Jaðar þá kafði skipit undir þeim ok létust þar allir.
38. Fall Bjarnar kaupmanns.
Björn, son Haralds konungs, réð þá fyrir Vestfold, ok sat optast í
Túnsbergi, en var lítt í hernaði. Til Túnsbergs sóttu mjök kaupskip,
bæði þar um Víkina ok norðan or landi ok sunnan or Danmörk ok Saxlandi.
Björn konungr átti ok kaupskip í ferðum til annarra landa, ok aflaði sér
svá dýrgripa eða annarra fanga, þeirra er hann þóttist hafa þurfa.
Brœðr hans kölluðu hann Björn farmann eða kaupmann. Björn var vitr maðr
ok vel stiltr ok þótti vænn til höfðingja. Hann fékk sér gott kvánfang
ok makligt; hann gat son er Guðröðr hét.
Eiríkr blóðöx kom or Austrvegi með herskip ok lið mikit; hann
beiddist af Birni, brœðr sínum, at taka við sköttum ok skyldum, þeim er
Haraldr konungr átti á Vestfold, en hinn var áðr vandi, at Björn fœrði
konungi skatt eða sendi menn með; vildi hann enn svá ok vildi eigi af
höndum greiða. En Eiríkr þóttist vista þurfa ok tjalda ok drykkjar. Þeir
brœðr þreyttu þetta með kappmælum, ok fékk Eiríkr eigi at heldr ok fór
braut or bœnum. Björn fór ok brott or bœnum um kveldit upp á Sæheim.
Eiríkr hvarf aptr, fór upp um nóttina á Sæheim eptir Birni, kom þar er
þeir sátu yfir drykkju. Eiríkr tók hús á þeim, en þeir Björn géngu út ok
börðust; þar féll Björn ok mart manna með honum; Eiríkr tók þar herfang
mikit; ok fór norðr í land. Þetta verk líkaði stórilla Víkverjum, ok
var Eiríkr þar mjök úþokkaðr; fóru þau orð um, at Ólafr konungr mundi
hefna Bjarnar, bróður síns, ef honum gæfi fœri á. Björn konungr liggr í
Farmannshaugi á Sæheimi.
39. Sœtt konunga.
Eiríkr konungr fór um vetrinn norðr á Mœri ok tók veizlu í Sölva
fyrir innan Agðanes. En er þat spurði Hálfdan svarti, fór hann till með
her ok tók hús á þeim. Eiríkr svaf í útiskemmu ok komst út til skógar
við fimta mann en þeir Hálfdan brendu bœinn ok lið alt þat er inni var.
Kom Eiríkr á fund Haralds konungs með þessum tíðindum. Konungr varð
þessu ákafliga reiðr ok samnaði her saman ok fór á hendr Þrœndum. En er
þat spyrr Hálfdan svarti, þá býðr hann út liði ok skipum ok verðr
allfjölmennr ok lagði út til Stads fyrir innan Þórsbjörg. Haraldr
konungr lá þá liði sínu út við Reinsléttu; fóru þá menn milli þeirra.
Guthormr sindri hét einn göfugr maðr; hann var í liði með Hálfdani
svarta, en fyrr hafði hann verit með Haraldi konungi ok var hann ástvinr
beggja þeirra. Guthormr var skáld mikit; hann hafði ort sitt kvæði um
hvárn þeirra feðga. Þeir höfðu honum boðit laun fyrir, en hann neitti ok
beiddist at þeir skyldu veita honum eina bœn, ok höfðu þeir því heitit.
Hann fór þá á fund Haralds konungs, ok bar sættarorð millum þeirra, ok
bað þá hvárntveggja þeirra bœnar, ok þess at þeir skyldu sættast. En
konungar gerðu svá mikinn metnað hans, at af hans bœn sættust þeir.
Margir aðrir göfgir menn fluttu þetta mál með honum. Varð þat at sætt,
at Hálfdan skyldi halda ríki öllu því er áðr hafði hann haft, skyldi
hann ok láta úhætt við Eirík, bróður sinn. Eptir þessi sögu orti Jórunn
skáldmær nökkur erendi í Sendibít:
Harald frá ek Hálfdan(ar) spyrja
herðibrögð, en lögðis
sýnisk svartleitr reyni
sjá bragr, hinn hárfagra.
40. Fœddr Hákon góði.
Hákon Grjótgarðsson Hlaðajarl hafði alla yfirsókn í Þrándheimi, þá er
Haraldr konungr var annarsstaðar í landi, ok hafði Hákon mestan metnað í
Þrœndalögum af konungi. Eptir fall Hákonar tók Sigurðr, son hans, ríki
ok gerðist jarl í Þrándheimi; hann hafði atsetu at Hlöðum. Með honum
fœddust upp synir Haralds konungs, Hálfdan svarti ok Sigröðr, en áðr
váru þeir undir hendi Hákonar, föður hans. Þeir váru mjök jafnaldrar,
synir Haralds ok Sigurðr. Sigurðr jarl fékk Bergljótar, dóttur Þóris
jarls þegjanda. Móðir hennar var Álöf árbót, dóttir Haralds konungs
hárfagra. Sigurðr jarl var allra manna vitrastr.
En er Haraldr konungr tók at eldast, þá settist hann optliga at
stórbúum, er hann átti á Hörðalandi á Alreksstöðum eða á Sæheimi eða á
Fitjum eða á Útsteini eða á Ögvaldsnesi í Körmt. Þá er Haraldr konungr
var nær 70, gat hann son við konu þeirri er Þóra er nefnd mostrstöng;
hon var ættuð or Mostr. Hon átti góða frændr ok var í frændsemistölu við
Hörða-Kára. Hon var kvenna mest ok hín fríðasta. Hon var kölluð konungs
ambátt. Váru þeir margir þá konungi lýðskyldir, er vel váru ættbornir,
bæði karlar ok konur. Sá var þá siðr um göfugra manna börn at vanda mjök
menn til at ausa vatni eða gefa nafn. En er at þeirri stundu kom, er
Þóru var ván at hon mundi barn ala, þá vildi hon fara á fund Haralds
konungs. Hann var þá norðr á Sæheimi, en hon var í Mostr. Hon fór þá
norðr á skipi Sigurðar jarls. Þau lágu um nóttina við land; þar ól Þóra
barn uppi á hellunni við bryggjusporðinn, þat var sveinbarn. Sigurðr
jarl jós sveininn vatni ok kallaði Hákon eptir feðr sínum, Hákoni
Hlaðajarli. Sá sveinn var snimma fríðr ok mikill vexti ok mjök líkr feðr
sínum. Haraldr konungr lét sveininn fylgja móður sinni, ok váru þau at
konungsbúm meðan sveinninn var ungr.
41. Orðsending Aðalsteins konungs.
Aðalsteinn hét þá konungr í Englandi, er þá hafði nýtekit við
konungdómi; hann var kallaðr hinn sigrsæli ok hinn trúfasti. Hann sendi
menn til Noregs á fund Haralds konungs með þesskonar sending: at
sendimaðr gékk fyrir konung; hann selr konungi sverð gullbúit með
hjöltum ok meðalkafla, ok öll umgerð var búin með gulli ok silfri ok
sett dýrligum gimsteinum. Hélt sendimaðrinn sverðshjöltunum til
konungsins ok mælti: hér er sverð er Aðalsteinn konungr sendi þér, ok
mælti at þú skyldir við taka. Konungr tók meðalkaflann, ok þegar mælti
sendimaðrinn: Nú tóktu svá við sem várr konungr vildi, ok nú skaltu vera
þegn hans, er þú tókt við sverði hans. Haraldr konungr skildi nú, at
þetta var með spotti gert, en hann vildi enskis manns þegn vera. En þó
mintist hann þess, sem hans háttr var, at hvert sinn er skjót œði eða
reiði hljóp á hann, at hann stilti sik fyrst, ok lét svá renna af sér
reiðina ok leit á sakar úreiðr. Nú gerir hann enn svá, ok bar þetta
fyrir vini sína, ok finna þeir allir saman hér ráð til; þat hit fyrsta
at láta sendimenn heim fara úspilta.
42. Ferð Hauks til Englands.
Annat sumar eptir sendi Haraldr konungr skip vestr til Englands, ok
fékk til stýrimann Hauk hábrók. Hann var kappi mikill ok hinn kærsti
konungi. Hann fékk í hönd honum Hákon, son sinn. Haukr fór þá vestr til
Englands á fund Aðalsteins konungs ok fann hann í Lundúnum; þar var þá
boð fyrir ok veizla virðilig. Haukr segir sínum mönnum, þá er þeir koma
at höllinni, hvernug þeir skulu hátta inngöngunni; segir, at sá skal
síðast út ganga er fyrstr gengr inn, ok allir standa jafnfram fyrir
borðinu, ok hverr þeirra hafa sverð á vinstri hlið ok festa svá
yfirhöfnina at eigi sjái sverðit. Síðan ganga þeir í höllina; þeir váru
30 manna. Gékk Haukr fyrir konung ok kvaddi hann. Konungr biðr hann vel
kominn. Þá tók Haukr sveininn ok setr á kné Aðalsteini konungi. Konungr
sér á sveininn ok spyrr Hauk hví hann ferr svá. Haukr svarar: Haraldr
konungr bað þik fóstra honum ambáttar barn. Konungr varð reiðr mjök ok
greip til sverðs, er var hjá honum, ok brá, svá sem hann vildi drepa
sveininn. Haukr mælti: knésett hefir þú hann nú, ok máttu myrða hann ef
þú vill, en ekki mantu með því eyða öllum sonum Haralds konungs. Gékk
Haukr síðan út ok allir hans menn, ok fara leið sína til skips ok halda í
haf, er þeir eru at því búnir, ok kómu aptr til Noregs á fund Haralds
konungs, ok líkaði honum nú vel; því at þat er mál manna, at sá væri
útignari er öðrum fóstraði barn. Í þvílíkum viðskiptum konunga fannst
þat, at hvárr þeirra vildi vera meiri en annarr, ok varð ekki misdeili
tignar þeirra at heldr fyrir þessar sakir; Hvárrtveggi var yfirkonungr
síns ríkis til dauðadags.
43. Skírðr Hákon Aðalsteinsfóstri.
Aðalsteinn konungr lét skíra Hákon ok kenna rétta trú ok góða siðu ok
allskonar kurteisi. Aðalsteinn konungr unni honum meira en öllum
frændum sínum, ok út í frá unni honum hverr maðr er hann kunni. Hann var
síðan kallaðr Hákon Aðalsteinsfóstri; hann var hinn mesti íþróttamaðr,
meiri ok sterkari ok fríðari en hverr maðr annarra; hann var vitr ok
orðsnjallr ok vel kristinn. Aðalsteinn konungr gaf Hákoni sverð þat er
hjöltin váru or gulli ok meðalkaflinn, en brandrinn var þó betri; þar
hjó Hákon með kvernstein til augans; þat var síðan kallat kvernbítr. Þat
sverð hefir bezt komit til Noregs. Þat átti Hákon til dauðadags.
44. Leiddr Eiríkr til ríkis.
Haraldr konungr var þá áttrœðr at aldri, gerðist hann þá þungfœrr,
svá at hann þóttist eigi mega fara yfir land eða stjórna konungsmálum.
Þá leiddi hann Eirík, son sinn, til hásætis síns ok gaf honum vald yfir
landi öllu. En er þat spurðu aðrir synir Haralds konungs, þá settist
Hálfdan svarti í konungs hásæti; tók hann þá ok til forráða allan
Þrándheim; hurfu at því ráði allir Þrœndir með honum. Eptir fall Bjarnar
konungs kaupmanns tók Ólafr, bróðir hans, ríki yfir Vestfold, ok til
fóstrs Guðröð, son Bjarnar. Tryggvi hét son Ólafs, ok váru þeir Guðröðr
fóstrbrœðr ok mjök jafnaldrar, ok báðir hinir efniligstu ok atgervimenn
miklir. Tryggvi var hverjum manni meiri ok sterkari. En er Víkverjar
spurðu, at Hörðar höfðu tekit til yfirkonungs Eirík, þá tóku þeir Ólaf
til yfirkonungs í Víkinni, ok hélt hann því ríki; þetta líkaði Eiríki
stórilla. Tveim vetrum síðar varð Hálfdan svarti bráðdauðr inn í
Þrándheimi at veizlu nökkurri, ok var þat mál manna, at Gunnhildr
konungamóðir hefði keypt af fjölkunnigri konu at gera honum banadrykk.
Eptir þat tóku Þrœndir Sigröð til konungs.
45. Dauði Haralds konungs.
Haraldr konungr lifði 3 vetr síðan er hann hafði gefit Eiríki einvald
ríkis síns; var hann þá á Rogalandi eða á Hörðalandi at stórbúum er
hann átti. Eiríkr ok Gunnhildr áttu son, er Haraldr konungr jós vatni ok
gaf nafn sitt, sagði svá, at sá skyldi konungr vera eptir Eirík, föður
sinn. Haraldr konungr gipti flestar dœtr sínar innanlands jörlum sínum,
ok eru þaðan komnar miklar kynkvíslir. Haraldr konungr varð sóttdauðr á
Rogalandi, ok er hann heygðr á Haugum við Karmtsund. Í Haugasundi stendr
kirkja, en við sjálfan kirkjugarðinn í útnorðr er haugr Haralds konungs
hins hárfagra. En fyrir vestan kirkjuna liggr legsteinn Haralds
konungs, sá er lá yfir legi hans í hauginum; er steinninn hálfs
fjúgrtánda fets langr ok nær 2 alna breiðr. Í miðjum hauginum var leg
Haralds konungs; þar var settr steinn annar at höfði, en annar at fótum,
ok lögð þar hellan á ofan, en hlaðit grjóti tveim megin utan undir.
Þeir steinar standa nú þar í kirkjugarðinum, er þá váru í hauginum ok nú
var frá sagt. Svá segja fróðir menn, at Haraldr hinn hárfagri hafi
verit allra manna fríðastr sýnum ok sterkastr ok mestr, hinn örvasti af
fé ok allvinsæll við sína menn. Hann var hermaðr mikill öndverða ævi
sína, ok þýða menn þat nú, at vitat hafi um tré þat hit mikla, er móður
hans sýndist í draumi fyrir burð hans, er hinn neðsti hlutr trésins var
rauðr sem blóð, en þá var leggrinn upp frá fagr ok grœnn, at þat
jartegndi blóma ríkis hans. En at ofanverðu var hvítt tréit, þar sýndist
þat, at hann mundi fá elli ok hæru. Kvistir ok limar trésins boðuðu
afkvæmi hans, er um alt land dreifðist, ok af hans ætt hafa verit jafnan
síðan konungar í Noregi.
46. Fall Ólafs ok Sigröðar.
Eiríkr konungr tók allar tekjur þær sem konungr átti um mitt landit
hinn næsta vetr eptir andlát Haralds konungs, en Ólafr austr um Víkina,
en Sigröðr, bróðir þeirra, hafði alt um Þrœndalög. Eiríki líkaði þetta
stórilla, ok fóru þau orð um, at hann mundi með styrk eptir leita við
brœðr sína, ef hann mætti fá einvaldsríki yfir landi öllu, svá sem faðir
hans hafði gefit honum. En er Ólafr ok Sigröðr spyrja þetta, þá fara
sendimenn milli þeirra. Því næst gera þeir stefnulag sitt, ok ferr
Sigröðr um várit austr til Víkr, ok finnast þeir Ólafr brœðr í Túnsbergi
ok dvöldust þar um hríð. Þat sama vár býðr Eiríkr út liði miklu ok
skipum, ok snýr austr til Víkr. Eiríkr konungr fékk hraðbyri svá mikit,
at hann sigldi dag ok nótt, ok fór engi njósn fyrir honum. Ok er hann
kom til Túnsbergs, þá géngu þeir Ólafr ok Sigröðr með lið sitt austr or
bœnum á brekkuna ok fylktu þar. Eiríkr hafði lið miklu meira, ok fékk
hann sigr, en þeir Ólafr ok Sigröðr féllu þar báðir, ok er þar haugr
hvárstveggja þeirra á brekkunni, sem þeir lágu fallnir. Eiríkr konungr
fór þá um Víkina ok lagði undir sik, ok dvaldist þar lengi sumars.
Tryggvi ok Guðröðr flýðu þá til Upplanda.
Eiríkr var mikill maðr ok fríðr, sterkr ok hreystimaðr mikill,
hermaðr mikill ok sigrsæll, ákafamaðr í skapi, grimmr, úþýðr ok fálátr.
Gunnhildr kona hans var kvenna fegrst, vitr ok margkunnig, glaðmælt ok
undirhyggjumaðr mikill ok hin grimmasta. Þau váru börn þeirra Eiríks ok
Gunnhildar: Gamli var elztr, Guthormr, Haraldr, Ragnfröðr, Ragnhildr,
Erlingr, Guðröðr, Sigurðr slefa. Öll váru börn Eiríks fríð ok mannvæn.
Источник: Heimskringla eða Sögur Noregs konunga Snorra Sturlusonar. N. Linder og H. A. Haggson. Uppsala, W. Schultz, 1869–1872.
Текст с сайта Heimskringla
