Сага о Харальде Прекрасноволосом

• 
  
• Haraldz saga ins hárfagra (древнеисландский текст, ред. Finnur Jónsson)
• Haraldar saga hárfagra (исландский текст)
•  

• Haraldz saga ins hárfagra

  1. Haraldr tók konungdóm.

  Haraldr tók konungdóm eptir fǫður sinn; þá var hann x. vetra gamall; hann var allra manna mestr ok sterkastr ok fríðastr sýnum, vitr maðr ok skǫrungr mikill. Guthormr, móðurbróðir hans, gerðisk forstjóri fyrir hirðinni ok fyrir ǫllum landráðum; hann var hertogi fyrir liðinu. Eptir líflát Hálfdanar svarta gengu margir hǫfðingjar á ríkit, þat er hann hafði leift; var inn fyrsti maðr Gandálfr konungr ok þeir brœðr, Hǫgni ok Fróði, synir Eysteins konungs af Heiðmǫrk, ok Hǫgni Káruson gekk víða yfir Hringaríki.
  Þá byrjar ferð sína Haki Gandálfsson út á Vestfold með ccc. manna, ok fór it øfra um dali nǫkkura ok ætlaði at koma á óvart Haraldi konungi, en Gandálfr konungr sat í Lóndum með her sinn, ok þar ætlaði hann at flytjask yfir fjǫrðinn á Vestfold. En er þat spyrr Guthormr hertogi, samnar hann her ok ferr með Haraldi konungi, ok vendir fyrst móti Haka upp á land ok finnask þeir í dal nǫkkurum; varð þar orrosta ok fekk Haraldr konungr sigr; þar fell Haki konungr ok mikill hluti liðs hans; þar heitir síðan Hakadalr. Eptir þat venda þeir aptr, Haraldr konungr ok Guthormr hertogi, en þá var Gandálfr konungr kominn á Vestfold, ok fara nú hvárir móti ǫðrum, ok er þeir finnask, verðr orrosta hǫrð; þaðan flýði Gandálfr konungr ok lét mestan hluta liðs síns ok komsk við svá búít í ríki sitt. Ok er þessi tíðendi spyrja synir Eysteins konungs á Heiðmǫrk, væntu þeir sér skjótt hers. Þeir gera orð Hǫgna Kárusyni ok Guðbrandi hersi ok leggja stefnu sína á Heiðmǫrk á Hringisakri.
  

  2. Fall Eysteinssona.

  Eptir þessar orrostur ferr Haraldr konungr ok Guthormr hertogi ok alt lið þat, er þeir fá, ok venda til Uplanda ok fara mjǫk markleið. Þeir spyrja, hvar Uplendinga-konungar hafa lagt stefnu sina, ok koma þar um miðnætti, ok verða eigi varðmenn fyrr varir við, en lið var komit fyrir þá stofu, er inni var Hǫgni Káruson, ok svá þá, er Guðbrandr svaf í, ok lǫgðu eld í hváratveggju, en Eysteinssynir kómusk út með sína menn ok bǫrðusk um hríð ok fellu þar báðir, Hǫgni ok Fróði. Eptir fall þessa iiii. hǫfðingja eignaðisk Haraldr konungr með krapt ok framkvæmð Guthorms, frænda síns, Hringaríki ok Heiðmǫrk, Guðbrandzdali ok Haðaland, Þótn ok Raumaríki, Vingulmǫrk, allan inn nørðra hlut. Eptir þat hǫfðu þeir Haraldr konungr ok Guthormr hertogi ófrið ok orrostur við Gandálf konung, ok lauk með því, at Gandálfr konungr fell í inni síðurstu orrostu, en Haraldr konungr eignaðisk ríki alt suðr til Raumelfar.
  

  3. Frá Gyðu Eiríksdóttur.

  Haraldr konungr sendi menn sina eptir meyju einni, er Gyða er nefnd, dóttir Eiríks konungs af Hǫrðalandi — hon var at fóstri á Valdresi með ríkum bóanda — er hann vildi taka til frillu sér, þvíat hon var allfríð mær ok heldr stórlát; en er sendimenn kómu þar, þá báru þeir upp erendi sín fyrir meyna; hon svaraði á þessa lund, at eigi vill hon spilla meydómi sínum, til þess at taka til mannz þann konung, er eigi hefir meira ríki, en nǫkkur fylki, til forráða, »en þat þykki mér undarligt,« segir hon, »er engi er sá konungr, er svá vill eignask Nóreg ok vera einvaldi yfir, sem hefir Gormr konungr at Danmǫrku eða Eiríkr at Upsǫlum«. Sendimǫnnum þykkir hon svara furðustórliga ok spyrja hana máls um, hvar til svǫr þessi skulu koma, segja, at Haraldr er konungr svá rikr, at henni er fullræði í, en þó at hon svari á annan veg þeira erendum, en þeir mundu vilja, þá sjá þeir engan sinn kost til þess at sinni, at þeir mundu hana í brot hafa, nema hennar vili væri til þess, ok búask þeir þá ferðar sinnar. En er þeir eru búnir, leiða menn þá út. Þá mælti Gyða við sendimenn, bað þá bera þau orð sín Haraldi konungi, at hon mun því at einu játa at gerask eigin kona hans, ef hann vill þat gera fyrir hennar sakir áðr, at leggja undir sik allan Nóreg ok ráða því ríki jafnfrjálsliga, sem Eiríkr konungr Svía-veldi eða Gormr konungr Danmǫrku, »þvíat þá þykki mér,« segir hon, »hann mega heita þjóðkonungr«.
  

  4. Heitstrenging Haraldz konungs.

  Sendimenn fara nú aptr til Haraldz konungs ok segja honum þessi orð meyjarinnar ok telja, at hon er furðudjǫrf ok óvitr, segja þat makligt, at konungr sendi lið mikit eptir henni við ósœmð. Þá svarar Haraldr konungr, at eigi hefði þessi mær illa mælt, eða gǫrt svá, at hefnda væri fyrir vert, bað hana hafa mikla þǫkk fyrir orð sín — »hon hefir mint mik þeira hluta,« segir hann, »er mér þykkir nú undarligt, er ek hefi eigi fyrr hugleitt«, ok enn mælti hann: »þess strengi ek heit, ok því skýt ek til guðs, þess er mik skóp ok ǫllu ræðr, at aldri skal skera hár mitt né kemba, fyrr en ek hefi eignazk allan Nóreg með skǫttum ok skyldum ok forráði, en deyja at ǫðrum kosti«. Þessi orð þakkaði honum mjǫk Guthormr hertogi ok lét þat vera konungligt verk at efna orð sín.
  

  5. Orrosta í Orkadal.

  Eptir þetta samna þeir frændr liði miklu ok búa ferð sina á Uplǫnd ok svá norðr um Dali ok þaðan norðr um Dofrafjall, ok þá er hann kom ofan í byggðina, þá lét hann drepa menn alla ok brenna byggðina; en er fólkit varð þessa víst, þá flýði hverr, er mátti, sumir ofan til Orkadals, sumir til Gaulardals, sumir á markir, sumir leituðu griða, ok þat fengu allir, þeir er á konungs fund kómu, ok gerðusk hans menn. Þeir fengu enga mótstǫðu, fyrr en þeir kómu til Orkadals; þar var samnaðr fyrir þeim; þar áttu þeir ina fyrstu orrostu við konung þann, er Grýtingr hét. Haraldr konungr fekk sigr, en Grýtingr var handtekinn ok drepit mikit lið af honum, en hann gekk til handa Haraldi konungi ok svarði honum trúnaðareiða. Eptir þat gekk alt fólk undir Harald konung í Orkdœlafylki ok gerðusk hans menn.
  

  6. Landzskipti ok ríkisstjórn.

  Haraldr konungr setti þann rétt alt þar, er hann vann ríki undir sik, at hann eignaðisk óðul ǫll ok lét alla bóendr gjalda sér landskyldir bæði ríka ok óríka; hann setti jarl í hverju fylki, þann er dœma skyldi lǫg ok landzrétt ok heimta sakeyri ok landskyldir, ok skyldi jarl hafa þriðjung skatta ok skylda til borðz sér ok kostnaðar. Jarl hverr skyldi hafa undir sér iiii. hersa eða fleiri, ok skyldi hverr þeira hafa xx. marka veizlu; jarl hverr skyldi fá konungi í her lx. hermanna, en hersir hverr xx. menn. En svá mikit hafði Haraldr konungr aukit álǫg ok landzskyldir, at jarlar hans hǫfðu meira ríki, en konungar hǫfðu fyrrum. En er þetta spurðisk um Þrándheim, þá sóttu til Haraldz konungs margir ríkismenn ok gerðusk hans menn.
  

  7. Orrosta í Gaulardal.

  Þat er sagt, at Hákon jarl Grjótgarðzson kom til Haraldz konungs útan af Yrjum ok hafði lið mikit til fulltings við Harald konung. Eptir þat fór Haraldr konungr inn í Gaulardal ok átti þar orrustu ok feldi þar ii. konunga ok eignaðisk síðan ríki þeira, en þat var Gauldœlafylki ok Strindafylki. Þá gaf hann Hákoni jarli yfirsókn um Strindafylki. Eptir þat fór Haraldr konungr inn í Stjóradal ok átti þar ina iii. orrustu ok hafði sigr ok eignaðisk þat fylki. Eptir þat sǫmnuðusk saman Innþrœndir ok váru komnir saman iiii. konungar með her sinn; sá einn, er réð Veradal, annarr réð fyrir Skaun, iii. Sparbyggvafylki, iiii. af Eynni iðri, sá átti Eynafylki. Þessir iiii. konungar fóru með her í mót Haraldi konungi, en hann helt orrostu við þá ok fekk sigr, en þessir konungar fellu sumir, en sumir flýðu. Haraldr konungr átti allz í Þrándheimi viii. orrostur eða fleiri, ok at feldum viii. konungum eignaðisk hann allan Þrándheim.
  

  8. Haraldr vann Naumdœlafylki.

  Norðr í Naumudal váru brœðr ii. konungar, Herlaugr ok Hrollaugr. Þeir hǫfðu verit at iii. sumur at gera haug einn; sá haugr var hlaðinn með grjóti ok lími ok viðum gǫrr; en er haugrinn var algǫrr, þá spurðu þeir brœðr þau tíðendi, at Haraldr konungr fór á hendr þeim með her; þá lét Herlaugr konungr aka til vist mikla ok drykk. Eptir þat gekk Herlaugr konungr í hauginn með xii. mann; siðan lét hann kasta aptr hauginn. Hrollaugr konungr fór upp á haug þann, er konungar váru vanir at sitja á, ok lét þar búa konungs hásæti ok settisk þar í; þá lét hann leggja dýnur á fótpallinn, þar er jarlar váru vanir at sitja; þá veltisk konungr ór hásætinu ok í jarlssæti, ok gaf sér sjálfr jarlsnafn. Eptir þat fór Hrollaugr á móti Haraldi konungi ok gaf honum alt ríki sitt ok bauð at gerask hans maðr ok sagði honum alla sína meðferð. Þá tók Haraldr konungr sverð ok festi á linda honum, þá festi hann skjǫld á háls honum ok gerði hann jarl sinn ok leiddi hann í hásæti; þá gaf hann honum Naumdœlafylki ok setti hann þar jarl yfir.
  

  9. Frá skipan Haraldz konungs.

  Haraldr konungr fór þá aptr til Þrándheims ok dvalðisk þar um vetrinn, ok kallaði heimili sitt jafnan síðan; þar setti hann inn mesta hǫfuðbœ, er Hlaðir heita. Þann vetr fekk hann Ásu, dóttur Hákonar jarls Grjótgarðzsonar, ok hafði Hákon þá mestan metnað af konunginum. Um várit réð Haraldr konungr sér til skipa. Hann hafði gera látit um vetrinn dreka mikinn ok búinn it vegligsta; þar skipaði hann á hirð sinni ok berserkjum; stafnbúar váru mest vandaðir, þvíat þeir hǫfðu merki konungs. Aptr frá stafninum til austrúms var kallat á rausn; þat var skipat berserkjum. Þeir einir náðu hirðvist með Haraldi konungi, er afreksmenn váru bæði at afli ok hreysti ok allz konar atgørvi; þeim einum var skipat hans skip; en hann átti þá góð vǫl at kjósa ór hverju fylki sér hirðmenn. Hann hafði her mikinn ok mǫrg stórskip ok margir ríkismenn fylgðu honum. Þess getr Hornklofi í Glymdrápu, at Haraldr konungr hafði fyrr barzk á Updals-skógi við Orkndœlinga, en hann hefði leiðangr þenna úti:
  
  42.
  Hilmir réð á heiði,
  hjaldr-seiðs, þrimu, galdra
  óðr við œskimeiða
  ey vébrautar, heyja,
  áðr gnapsólar Gripnis
  gnýstœrandi fœri
  rausnarsamr til rimmu
  ríðviggs lagar skíðum.
  43.
  Gerði glamma ferðar
  gný drótt jǫru Þróttar
  helkannanda hlenna
  hlymræks of trǫð glymja,
  áðr út á mar mœtir
  mannskœðr lagar tanna
  rœsinaðr ok rausnar
  rak vébrautar nǫkkva.
  

  10. Orrosta við Sólskel.

  Haraldr konungr helt liði sínu út ór Þrándheimi ok snøri suðr á Mœri. Húnþjófr er nefndr konungr, sá er réð fyrir Mœrafylki; Sǫlvi klofi hét sonr hans; þeir váru hermenn miklir. En sá konungr, er réð fyrir Raumsdali, er nefndr Nǫkkvi; hann var móðurfaðir Sǫlva. Þessir hǫfðingjar drógu saman her mikinn, er þeir spyrja til Haraldz konungs, ok fara móti honum, ok hittask við Sólskel; varð þar orrosta mikil ok hafði Haraldr konungr sigr; svá segir Hornklofi:
  
  44.
  Þar svát barsk at borði,
  borðhǫlkvi rak norðan,
  hlífar valdr til hildar,
  hregg, dǫglinga tveggja,
  ok allsnœfrir jǫfrar
  orðalaust at morði
  (endisk rauðra randa
  rǫdd) dynskotum kvǫddusk.
  Báðir konungar fellu, en Sǫlvi komsk með flótta undan; lagði Haraldr konungr þá undir sik þessi tvau fylki ok dvalðisk þar lengi um sumarit ok skipaði þar réttum með mǫnnum, en um haustit bjósk hann at fara norðr til Þrándheims. Rǫgnvaldr Mœra-jarl, sonr Eysteins glumru, hafði þá of sumarit gǫrzk maðr Haraldz konungs. Haraldr konungr setti hann hǫfðingja yfir þessi ii. fylki, Norð-Mœri ok Raumsdal, ok fekk honum þar styrk til bæði af ríkismǫnnum ok bóndum, svá ok skipakost at verja landit fyrir ófriði. Hann var kallaðr Rǫgnvaldr inn ríki eða inn ráðsvinni, ok segja menn, at hvártveggja væri sannefni. Haraldr konungr var um vetrinn eptir í Þrándheimi.
  

  11. Fall Arnviðar ok Auðbjarnar konungs.

  Eptir um várit bjó Haraldr konungr her mikinn ór Þrándheimi ok sagði, at hann mundi þeim her stefna á Sunn-Mœri. Sǫlvi klofi hafði um vetrinn legit úti á herskipum ok herjat um Norð-Mœri ok drepit þar marga menn Haraldz konungs, en suma rænta, en stundum um vetrinn hafði hann verit á Sunn-Mœri með Arnviði konungi frænda sínum. En er þeir spyrja til Haraldz konungs, þá samna þeir liði ok verða fjǫlmennir, þviat margir þóttusk eiga Haraldi konungi heiptir at gjalda. Sǫlvi klofi fór suðr í Fjǫrðu á fund Auðbjarnar konungs, er þar réð fyrir, ok bað hann liðs, at hann skyldi fara með her sinn til styrks við þá Arnvið konung — segir hann svá: »Ǫllum er oss sjá kostr nú auðsær, at vér rísim allir upp móti Haraldi konungi; munu vér þá hafa gnógan styrk, ok mun þá auðna ráða sigri, en hitt er ella, ok er þat engi kostr þeim mǫnnum, er eigi eru ótignari at nafni, en Haraldr, at gerask þrælar hans. Þótti fǫður mínum betri sá kostr, at falla í bardaga í konungdómi sínum, en gerask undirmaðr Haraldz konungs«. Kom Sǫlví svá rœðum sínum, at Auðbjǫrn hét ferðinni, ok dró hann þá her saman ok fór norðr til fundar við Arnvið konung; hǫfðu þeir þá allmikinn her. Þeir spurðu þá til Haraldz konungs, at hann var þá norðan kominn. Þeir hittusk fyrir innan Sólskel. Þat var þá siðvanði, er menn bǫrðusk á skipum, at tengja skyldi skipin ok berjask um stafna. Var þá svá gǫrt; lagði Haraldr konungr skip sitt móti skipi Arnviðar konungs; varð sú orrosta in snarpasta, ok fell mikit fólk af hvárum tveggjum, ok at lykðum varð Haraldr konungr svá óðr ok reiðr, at hann gekk fram á rausn á skipi sínu, ok barðisk þá svá snarpliga, at allir frambyggvar á skipi Arnviðar hrukku aptr til siglu, en sumir fellu, gekk Haraldr konungr þá upp á skipit, leituðu þá menn Arnviðar konungs á flótta, en hann sjálfr fell á skipi sínu; þar fell Auðbjǫrn konungr, en Sǫlvi flýði; svá segir Hornklofi:
  
  45.
  Háði gramr, þars gnúðu,
  geira hregg við seggi,
  (rauð fnýsti ben blóði)
  bryngǫgl í dyn Skǫglar,
  þás á rausn fyr ræsi
  (réð egglituðr) seggir
  — æfr gall hjǫrr við hlífar —
  hnigu fjǫrvanir (sigri).
  Þar fell ór liði Haraldz konungs Ásgautr ok Ásbjǫrn, jarlar hans, Grjótgarðr ok Herlaugr, mágar hans, synir Hákonar Hlaðajarls. Sǫlvi var síðan víkingr mikill langa hríð ok gerði opt mikinn skaða á ríki Haraldz konungs.
  

  12. Brenna Vémundar konungs.

  Haraldr konungr lagði undir sik Sunn-Mœri. Vémundr, bróðir Auðbjarnar konungs, helt Firðafylki. Þetta var síðla um haust ok gera menn þat ráð með Haraldi konungi, at hann skyldi eigi fara suðr um Stað á haustdegi. Þá setti Haraldr konungr Rǫgnvald jarl yfir Mœri hváratveggju ok Raumsdal ok hafði hann þá um sik mikit fjǫlmenni. Haraldr konungr fór þá til Þrándheims. Þann sama vetr fór Rǫgnvaldr jarl it iðra um Eið ok svá suðr um Fjǫrðu; hann hafði njósn af Vémundi konungi ok kom um nótt, þar sem heitir Naustdalr; var Vémundr konungr þar á veizlu; Rǫgnvaldr jarl tók hús á þeim ok brendi konung inni með níu tigu manna. Eptir þat kom Berðlu-Kári til Rǫgnvaldz jarls með langskip alskipat, ok fóru þeir báðir norðr á Mœri; tók Rǫgnvaldr jarl skip þau, er átt hafði Vémundr konungr, ok alt lausafé, þat er hann fekk. Berðlu- Kári fór norðr á fund Haraldz konungs ok gerðisk hans maðr; hann var berserkr mikill. Um várit eptir fór Haraldr konungr suðr með landi ok lagði undir sik Firðafylki. Síðan siglði Haraldr konungr austr með landi ok kom fram í Vík austr, en hann setti eptir Hákon jarl Grjótgarðzson ok fekk honum yfirsókn í Firðafylki. Þá sendi Hákon jarl orð Atla jarli inum mjóva, at hann skyldi fara á braut ór Sogni ok vera jarl á Gaulum, sem hann hafði fyrr verit, en kvað Harald konung hafa veitt sér Sygnafylki. Atli jarl sendi þau orð í mót, at hann mun halda Sygnafylki ok svá Gaulum, þar til er hann finnr Harald konung. Jarlarnir þreyttu þetta með sér, þar til er báðir samna her; þeir hittusk á Fjǫlum í Stafanessvági ok áttu þar orrostu mikla. Þar fell Hákon jarl, en Atli jarl varð sárr til ólífis ok fóru þeir með hann til Atleyjar ok andaðisk hann þar; svá segir Eyvindr skáldaspillir:
  
  46.
  Varð Hǫ́kunn,
  Hǫgna meyjar
  viðr, vápnberr,
  es vega skyldi,
  ok sinn aldr
  í odda gný
  Freys ǫ́ttungr
  á Fjǫlum lagði.
  47.
  Ok þar varð,
  es vinir fellu
  magar Hallgarðs,
  manna blóði
  Stafaness
  við stóran gný
  vinar Lóðurs
  vágr of blandinn.
  

  13. Frá Haraldi konungi ok Eiríki Svíakonungi.

  Haraldr konungr kom liði sinu austr í Vík ok lagði inn til Túnsbergs; þar var þá kaupstaðr; hann hafði þá dvalzk í Þrándheimi iiii. vetr ok komit ekki á þeiri stundu í Víkina. Hann spurði þar þau tíðendi, at Eiríkr Svía-konungr Eymundarson hafði lagt undir sik Vermaland ok hann tók þar skatta af ǫllum markbyggðum, ok hann kallaði Vestra-Gautland alt norðr til Svínasundz, ok it vestra alt með hafi, þá kallaði Svíakonungr þat alt sitt ríki ok tók skatta af. Hann hafði þar sett yfir jarl, er kallaðr var Hrani gauzki; hann hafði ríki í milli Svínasundz ok Gautelfar; hann var ríkr jarl. Haraldi konungi var sagt frá orðum Svía-konungs, at hann skyldi eigi fyrr af láta, en hann hefði jammikit ríki í Víkinni, sem fyrr hafði Sigurðr hringr eða Ragnarr loðbrók, sonr hans, en þat var Raumaríki ok Vestfold, alt út til Grenmars, svá Vingulmǫrk, ok alt suðr þaðan. Þá um ǫll þessi fylki hafði snúizk til hlýðni við Svía-konung. Þetta likaði Haraldi stórilla; hann stefndi þar þegar þing við bœndr þar á Foldinni ok bar sakar á hendr þeim um landráð við sik. Bœndr kómu þar sumir syn fyrir sik, sumir guldu fé, sumir sættu refsingum: fór hann svá um sumarit um þat fylki. Um haustit fór hann upp á Raumaríki ok fór þar alt at sama hætti. Þá spurði hann ǫndverðan vetr, at Eirikr Svía-konungr reið um Vermaland at veizlum með hirð sína.
  

  14. Dráp Áka.

  Haraldr konungr býsk austr um Eiðaskóg ok kom fram í Vermalandi; lét þar búa veizlur fyrir sér. Áki hét maðr; hann var ríkastr bóndi á Vermalandi, stórauðigr ok þá gamall at aldri; hann sendi menn til Haraldz konungs ok bauð honum til veizlu; konungr hét ferðinni at ákveðnum degi. Áki bauð ok Eiríki konungi til veizlu ok lagði honum inn sama stefnudag. Áki átti mikinn veizluskála ok var þá forn; hann lét þá gera annan nýjan skála eigi minna ok vanda sem mest; hann lét þann skála tjalda allan nýjum búnaði, en inn forna með fornum búnaði. En er konungar kómu til veizlunnar, þá var skipat Eiríki konungi með sinu liði í inn forna skála, en Haraldi í inn nýja skála með sínu liði; þannug var skipt ǫllum borðbúnaði, at Eiríks-menn hǫfðu forn ker ok horn ok þó gylt ok vel búin, en Haraldz konungs menn hǫfðu ǫll ný ker ok horn ok búin ǫll með gulli; þau váru ǫll skyggð ok likuð, en drykkr var hvártveggi inn bezti. Áki hafði fyrr verit maðr Hálfdanar svarta. En er sá dagr kom, er veizlan var ǫll, þá bjoggusk konungar til brautferðar; váru þá reiðskjótar búnir. Þá gekk Áki fyrir Harald konung ok leiddi eptir sér son sinn, xii. vetra gamlan, sá hét Obbi. Áki mælti: »ef yðr þykkir herra vináttu vert fyrir góðvilja minn, er ek hefi lýst fyrir þér í heimboði mínu, þá launa þat syni mínum; hann gef ek þér til þjónostumannz«. Konungr þakkaði honum með mǫrgum fǫgrum orðum sinn fagnað ok hét honum þar í mót fullkominni sinni vináttu; síðan greiddi hann fram stórar gjafar, er hann gaf konungi. Siðan gekk Áki til Svía-konungs; var þá Eiríkr konungr klæddr ok búinn til ferðar ok var hann heldr ókátr. Áki tók þá góða gripi ok gaf honum. Konungr svarar fá ok steig á bak hesti sinum. Áki gekk á leið með honum ok talaði við hann; skógr var nær þeim ok lá þar vegrinn yfir; en er Áki kom á skóginn, þá spurði konungr hann: »hví skiptir þú svá fagnaði með okr Haraldi konungi, at hann skyldi hafa af ǫllu inn betra hlut, ok veiztu, at þú ert minn maðr«. »Ek hugða,« segir Áki, »at yðr, konungr, ok yðra menn mundi engan fagnað skort hafa at þessarri veizlu, en er þar var forn búnaðr, er þér drukkuð, þá veldr þat því, at þér eruð nú gamlir, en Haraldr konungr er nú í blóma aldrs; fekk ek honum af því nýjan búnað; en þar er þú mintir mik, at ek væra þinn maðr, þá veit ek hitt eigi síðr, at þú ert minn maðr«. Þá brá konungr sverði ok hjó hann banahǫgg, reið braut síðan. En er Haraldr konungr var búinn at stíga á hest sinn, þá bað hann kalla til sin Áka bóanda, en er menn leituðu hans, þá runnu sumir þannug, sem Eiríkr konungr hafði riðit; fundu þeir þar Áka dauðan, fóru síðan aptr ok sǫgðu konungi. En er hann spyrr þetta, heitr hann á menn sina, at þeir skulu hefna Áka bóanda; ríðr þá Haraldr konungr þannug, er áðr hafði riðit Eiríkr konungr, til þess er hvárir verða varir við aðra; þá ríða hvárir, sem mest megu, til þess er Eiríkr konungr kamr á skóg þann, er skilr Gautland ok Vermaland. Þá snýr Haraldr konungr aptr á Vermaland; leggr þá land þat undir sik, en drap menn Eiríks konungs, hvar sem hann stóð þá. Fór Haraldr konungr um vetrinn aptr á Raumaríki.
  

  15. Ferð Haraldz konungs til Túnsbergs.

  Haraldr konungr fór um vetrinn út til Túnsbergs til skipa sinna; býr hann þá skipin ok heldr austr yfir fjǫrðinn, leggr þá undir sik alla Vingulmǫrk. Hann er úti á herskipum allan vetrinn ok herjar á Ránríki; svá segir Þorbjǫrn hornklofi:
  
  48.
  Úti vill jól drekka,
  ef skal einn ráða,
  fylkir enn framlyndi
  ok Freys leik heyja;
  ungr leiddisk eldvelli
  ok inni at sitja,
  varma dyngju
  eða vǫttu dúns fulla.
  Gauta hǫfðu samnað fyrir alt um landit.
  

  16. Orrosta á Gautlandi.

  Um várit, er ísa leysti, stikuðu Gautar Gautelfi, at Haraldi konungr skyldi eigi mega leggja skipum sínum upp í landit. Haraldr konungr helt skipum sínum upp í elfina ok lagðisk við stikin, herjaði þá á bæði lǫnd ok brendi byggðina; svá segir Hornklofi:
  
  49.
  Grennir þrǫng (at gunni)
  gunnmǫ́s fyr haf sunnan
  (sá vas gramr) ok gumnum
  (geðharðr) und sik jǫrðu,
  ok hjalmtamiðr hilmir
  holmreyðar lét olman
  lindihjǫrt fyr landi
  lundprúðr við stik bundinn.
  Síðan riðu Gautar með her mikinn ok heldu orrostu við Harald konung, ok varð þar allmikit mannfall ok hafði Haraldr konungr sigr; svá segir Hornklofi:
  
  50.
  Ríks (þreifsk reiddra øxa
  rymr; knǫ́ttu spjǫr glymja)
  svartskyggð bitu seggi
  sverð þjóðkonungs ferðar,
  þás (hugfyldra hǫlða)
  hlaut andskoti Gauta
  (hǫ́r vas sǫngr of svírum)
  sigr (flugbeiddra vigra).

  17. Haraldr konungr fór til Uplanda.

  Haraldr konungr fór víða um Gautland herskildi ok átti þar margar orrostur tveim megin elfarinnar ok fekk hann optast sigr, en í einni hverri orrostu fell Hrani gauzki. Síðan lagði Haraldr konungr land alt undir sik fyrir norðan elfina ok fyrir vestan Væni ok Vermaland alt. En er hann snorisk þaðan í brot, þá setti hann þar eptir til landz gæzlu Guthorm hertoga ok lið mikit með honum, en hann snørisk þá til Uplanda ok dvalðisk þar um hríð; fór síðan norðr um Dofrafjall til Þrándheims ok var þar enn langar hriðir. Hann tók þá at eiga bǫrn; þau Ása áttu sonu þessa: Guthormr var ellztr; Hálfdan svarti, Hálfdan hvíti — þeir váru tvíburar, Sigfrøðr inn iiii.; þeir váru allir upp fœddir í Þrándheimi með miklum sóma.
  

  18. Orrosta í Hafrsfirði.

  Tíðendi þau spurðusk sunnan ór landi, at Hǫrðar ok Rygir, Egðir ok Þilir sǫmnuðusk saman ok gerðu upreist bæði at skipum ok vápnum ok fjǫlmenni; váru þeir uphafsmenn Eiríkr, Hǫrðalandz-konungr, Súlki konungr af Rogalandi ok Sóti jarl, bróðir hans, Kjǫtvi inn auðgi, konungr af Ǫgðum, ok Þórir haklangr, sonr hans; af Þelamǫrk brœðr ii., Hróaldr hryggr ok Haddr inn harði. En er Haraldr konungr varð þessa tiðenda víss, þá dró hann her saman ok skaut skipum á vatn, bjósk síðan með liðit ok ferr með landi suðr ok hafði mart manna ór hverju fylki. En er hann kømr suðr um Stað, þá spyrr þat Eiríkr konungr; hafði hann þá ok saman komit því liði, er honum var ván; ferr hann þá suðr í móti því liði, er hann vissi at austan myndi koma til fultings við hann. Mœttisk þá herrinn allr fyrir norðan Jaðar, ok leggja þá inn til Hafrsfjarðar. Þar lá þá fyrir Haraldr konungr með her sinn; teksk þar þegar orrosta mikil, var bæði hǫrð ok lǫng, en at lykðum varð þat, at Haraldr konungr hafði sigr, en þar fellu þeir Eirikr konungr ok Súlki konungr ok Sóti jarl, bróðir hans. Þórir haklangr hafði lagt skip sitt í móti skipi Haraldz konungs ok var Þórir berserkr mikill; var þar allhǫrð atsókn, áðr Þórir haklangr fell; var þá hroðit alt skip hans. Þá flýði Kjǫtvi konungr ok í hólma nǫkkurn, þar er vígi var mikit; síðan flýði alt lið þeira, sumt á skipum, en sumt hljóp á land upp ok svá it øfra suðr um Jaðar; svá segir Hornklofi:
  
  51.
  Heyrðir í Hafrsfirði,
  hvé hizug barðisk
  konungr enn kynstóri
  við Kjǫtva enn auðlagða;
  knerrir kómu austan,
  kaps of lystir,
  með ginǫndum hǫfðum
  ok grǫfnum tinglum.
  52.
  Hlaðnir vǫ́ru hǫlða
  ok hvítra skjalda,
  vigra vestrœnna
  ok valskra sverða;
  grenjuðu berserkir,
  guðr vas á sinnum,
  emjuðu ulfheðnar
  ok ísǫrn dúðu.
  53.
  Freistuðu ens framráða,
  es þeim flýja kendi,
  allvalds austmanna,
  es býr at Utsteini;
  stóðum Nǫkkva brá,
  es vas styrjar væni;
  hlǫmmun vas á hlífum,
  áðr Haklangr felli.
  54.
  Leiddisk þá fyr Lúfu
  landi at halda
  hilmi inum halsdigra,
  holm lézk at skjaldi;
  slógusk und sessþiljur,
  es sárir vǫ́ru,
  létu upp stjǫlu stúpa,
  stungu í kjǫl hǫfðum.
  55.
  Á baki létu blíkja,
  barðir vǫ́ru grjóti,
  Sváfnis salnæfrar
  seggir hyggjandi;
  æstusk austkylfur
  ok of Jaðar hljópu
  heim ór Hafrsfirði,
  hugðu á mjǫðdrykkju.
  

  19. Haraldr konungr varð einvaldr at Nóregi.

  Eptir orrostu þessa fekk Haraldr konungr enga mótstǫðu í Nóregi; váru þá fallnir allir inir mestu fjándmenn hans, en sumir flýðir ór landi, ok var þat allmikill mannfjǫldi, þvíat þá byggðusk stór eyðilǫnd; þá byggðisk Jamtaland ok Helsingjaland ok var þó áðr hvártveggja nǫkkut byggt af Norðmǫnnum. Í þeim ófriði, er Haraldr konungr gekk til landz í Nóregi, þá funnusk ok byggðusk útlǫnd, Færeyjar ok Ísland; þá var ok mikil ferð til Hjaltlandz, ok margir ríkismenn af Nóregi flýðu útlaga fyrir Haraldi konungi ok fóru í vestrvíking, váru í Orkneyjum eða Suðreyjum á vetrum, en á sumrum herjuðu þeir í Nóreg ok gerðu þar mikinn landzskaða; margir váru þeir ok ríkismenn, er gengu til handa Haraldi konungi ok gerðusk hans menn ok byggðu lǫnd með honum.
  

  20. Frá bǫrnum Haraldz konungs.

  Haraldr konungr var nú einvaldi orðinn allz Nóregs. Þá mintisk hann þess, er mærin sú in mikilláta hafði mælt til hans; hann sendi þá menn til hennar ok lét hana hafa til sín ok lagði hana hjá sér; þessi váru bǫrn þeira: Álof var ellzt, þá var Hrœrekr, þá Sigtryggr, Fróði ok Þorgils.
  

  21. Kvánfang Haraldz konungs.

  Haraldr konungr átti margar konur ok mǫrg bǫrn; hann fekk þeirar konu, er Ragnhildr hét, dóttir Eiríks konungs af Jótlandi; hon var kǫlluð Ragnhildr in ríka, þeira sonr var Eiríkr blóðøx. Enn átti hann Svanhildi, dóttur Eysteins jarls; þeira bǫrn váru Ólafr Geirstaða-álfr, Bjǫrn ok Ragnarr rykkill. Enn átti Haraldr konungr Áshildi, dóttur Hrings Dagssonar ofan af Hringaríki; þeira bǫrn váru Dagr ok Hringr, Guðrøðr skirja, Ingigerðr. Svá segja menn, at þá er Haraldr konungr fekk Ragnhildar ríku, at hann léti þá af ix. konum sínum; þess getr Hornklofi:
  
  56.
  Hafnaði Holmrýgjum
  ok Hǫrða meyjum
  hverri enni heinversku
  ok Hǫlga ættar
  konungr enn kynstóri,
  es tók konu danska.
  Bǫrn Haraldz konungs váru þar hver upp fœdd, sem móðerni áttu. Guthormr hertogi hafði vatni ausit inn ellzta son Haraldz konungs ok gaf nafn sitt; hann knésetti þann svein ok fóstraði ok hafði með sér í Vík austr; fœddisk hann þar upp með Guthormi hertoga. Guthormr hertogi hafði alla stjórn landzins um Víkina ok um Uplǫndin, þá er konungr var eigi nær.
  

  22. Vestrferð Haraldz konungs.

  Haraldr konungr spurði, at víða um mitt landit herjuðu víkingar, þeir er á vetrum váru fyrir vestan haf. Hann hafði þá leiðangr úti hvert sumar ok kannaði eyjar ok útsker, en hvar sem víkingar urðu varir við her hans, þá flýðu allir ok flestir á haf út, en er konungi leiddisk þetta, þá varð þat á einu sumri, at Haraldr konungr siglði með her sinn vestr um haf, kom hann fyrst við Hjaltland ok drap þar alla víkinga, þá er eigi flýðu undan. Síðan siglir hann suðr til Orkneyja ok hreinsaði þar alt af víkingum. Eptir þat ferr hann alt í Suðreyjar ok herjar þar; hann drap þar marga víkinga, þá er fyrir liði réðu áðr; hann átti þar margar orrostur ok hafði optast sigr. Þá herjaði hann á Skotland ok átti þar orrostur; en er hann kom vestr í Mǫn, þá hǫfðu þeir áðr spurt, hvern hernað hann hafði gǫrt þar í landi, þá flýði alt fólk inn á Skotland ok var þar aleyða af mǫnnum; braut var ok flutt alt fé þat, er mátti; en er þeir Haraldr konungr gengu á land, þá fengu þeir ekki herfang; svá segir Hornklofi:
  
  57.
  Menfergir bar margar
  margspakr (Niðar varga
  lundr vann sókn á sandi)
  sandmens í bý randir;
  áðr fyr eljunpruðum
  allr herr Skota þverri
  lǫgðis eiðs af láði
  lœbrautar varð flœja.
  I þessu bili fell Ívarr, sonr Rǫgnvaldz Mœra-jarls, en í bœtr þess gaf Haraldr konungr Rǫgnvaldi jarli, er hann siglði vestan, Orkneyjar ok Hjaltland, en Rǫgnvaldr gaf þegar Sigurði, bróður sínum, bæði lǫndin, ok var hann vestr eptir, þá er konungr siglði austr; gaf hann áðr Sigurði jarldóm. Þá kom til lags við hann Þorsteinn rauðr, sonr Óláfs hvíta ok Auðar innar djúpúðgu. Þeir herjuðu á Skotland ok eignuðusk Katanes ok Suðrland alt til Ekkjalsbakka. Sigurðr jarl drap Melbrigða tǫnn, jarl skozkan, ok batt hǫfuð hans við slagálar sér ok laust á kykvavǫðva sínum á tǫnnina, er skagði ór hǫfðinu; kom þar í blástr ok fekk hann þar af bana, ok er hann heygðr á Ekkjalsbakka. Þá réð lǫndum Guthormr, sonr hans, einn vetr ok dó barnlauss. Síðan settusk í lǫndin vikingar, Danir ok Norðmenn.
  

  23. Skorit hár Haraldz konungs.

  Haraldr konungr var á veizlu á Mœri at Rǫgnvaldz jarls; hafði hann þá eignazk land alt; þá tók konungr þar laugar ok þá lét Haraldr konungr greiða hár sitt, ok þá skar Rǫgnvaldr jarl hár hans, en áðr hafði verit óskorit ok ókembt x. vetr. Þá kǫlluðu þeir hann Harald lúfu, en síðan gaf Rǫgnvaldr honum kenningarnafn ok kallaði hann Harald inn hárfagra, ok sǫgðu allir, er sá, at þat var it mesta sannnefni, þvíat hann hafði hár bæði mikit ok fagrt.
  

  24. Gǫngu-Hrólfr útlægr gǫrr.

  Rǫgnvaldr Mœra-jarl var inn mesti ástvin Haraldz konungs, ok konungr virði hann mikils. Rǫgnvaldr átti Hildi, dóttur Hrólfs nefju; synir þeira váru þeir Hrólfr ok Þórir. Rǫgnvaldr jarl átti ok frillusonu; hét einn Hallaðr, annarr Einarr, inn iii. Hrollaugr; þeir váru rosknir, þá er inir skírbornu brœðr þeira váru bǫrn. Hrólfr var vikingr mikill; hann var svá mikill maðr vexti, at engi hestr mátti bera hann, ok gekk hann, hvargi sem hann fór; hann var kallaðr Gǫngu-Hrólfr. Hann herjaði mjǫk í Austrvegu. Á einu sumri, er hann kom ór víking austan í Víkina, þá hjó hann þar strandhǫgg. Haraldr konungr var í Víkinni; hann varð mjǫk reiðr, þá er hann spurði þeita, þviat hann hafði mikit bann á lagt at ræna innan landz. Konungr lýsti því á þingi, at hann gerði Hrólf útlaga af Nóregi. En er þat spurði Hildr, móðir Hrólfs, þá fór hon á fund konungs ok bað friðar Hrólfi; konungr var svá reiðr, at henni týði ekki, at biðja; þá kvað Hildr þetta:
  
  58.
  Hafnið Nefju nafna,
  nú rekið gand ór landi,
  horskan hǫlða barma,
  hví bellið því stillir?
  Ilt ’s við ulf at ylfask,
  Yggr valbríkar, slíkan;
  muna við hilmis hjarðir
  hœgr, ef rennr til skógar.
  Gǫngu-Hrólfr fór síðan vestr um haf í Suðreyjar, ok þaðan fór hann vestr í Valland ok herjaði þar ok eignaðisk þar jarlsríki mikit ok byggði þar mjǫk Norðmǫnnum, ok er þar síðan kallat Norðmanndí. Af Hrólfs ætt eru komnir jarlar í Norðmanndí. Sonr Gǫngu-Hrólfs var Viljálmr, faðir Rikarðar, fǫður annars Ríkarðar, fǫður Roðberts lǫngumspáða, fǫður Viljálms bastarðar Englakonungs; frá honum eru siðan komnir Englakonungar allir. Ragnhildr drótning ríka lifði síðan iii. vetr, er hon kom í Nóreg, en eptir dauða hennar fór Eiríkr, sonr þeira Haraldz konungs, til fóstrs í Fjǫrðu til Þóris hersis Hróaldzsonar ok fœddisk hann þar upp.
  

  25. Frá Svása jǫtni.

  Haraldr konungr fór einn vetr at veizlum um Uplǫnd ok lét búa sér til jólaveizlu á Þoptyn. Jólaaptan kom Svási fyrir dyrr, þá er konungr sat yfir borði, ok sendi konungi boð, at hann skyldi út ganga til hans; en konungr brásk reiðr við þessum sendiboðum, ok bar inn sami maðr reiði konungs út, sem honum hafði borit boðin, en Svási bað bera eigi at síðr annat sinn erendit, ok kvað sik vera þann finninn, er konungr hafði játat at setja gamma sinn annan veg brekkunnar þar, en konungr gekk út ok varð honum þess jázi at fara heim með honum ok gekk yfir brekkuna með áeggjan sumra sinna manna, þótt sumir letti. Þar stóð upp Snæfríðr, dóttir Svása, kvinna fríðust, ok byrlaði konungi ker fult mjaðar, en hann tók alt saman ok hǫnd hennar, ok þegar var sem eldzhiti kvæmi í hǫrund hans, ok vildi þegar hafa samræði við hana á þeiri nótt, en Svási sagði, at þat myndi eigi vera, nema at honum nauðgum, nema konungr festi hana ok fengi at lǫgum, en konungr festi Snæfriði ok fekk, ok unni svá með œrslum, at ríki sitt ok alt þat, er honum byrjaði, þá fyrir lét hann. Þau áttu iiii. sonu, einn var Sigurðr hrísi, Hálfdan háleggr, Guðrøðr ljómi, Rǫgnvaldr réttilbeini. Síðan dó Snæfriðr, en litr hennar skipaðisk á engan veg, var hon þá jamrjóð, sem þá, er hon var kvik. Konungr sat æ yfir henni, ok hugði, at hon myndi lifna. Fór svá fram iii. vetr, at hann syrgði hana dauða, en allr landzlýðr syrgði hann viltan; en þessa villu at lægja kom til læknar Þorleifr spaki, er með viti lægði þá villu fyrst með eptirmæli með þessum hætti: »eigi er, konungr, kynligt, at þú munir svá friða konu ok kynstóra ok tígnir hana á dúni ok á guðvefi, sem hon bað þik, en tígn þín er þó minni, en hœfir, ok hennar í þvi, at hon liggr ofrlengi í sama fatnaði, ok er miklu sannara, at hon sé hrœrð, ok sé skipt undir henni klæðum«. En þegar er hon var hrœrð ór rekkjunni, þá slær ýldu ok óþefani ok hvers kyns illum fnyk af líkamanum; var þá hvatat at báli ok var hon brend; blánaði áðr allr líkaminn ok ullu ór ormar ok eðlur, froskar ok pǫddur ok allz kyns illyrmi. Seig hon svá í ǫsku, en konungrinn steig til vizku ok hugði af heimsku, stýrði síðan ríki sínu ok styrkðisk, gladdisk hann af þegnum sínum, en þegnar af honum, en ríkit af hváru tveggja.
  

  26. Frá Þjóðólfi ór Hvini.

  Eptir þat er Haraldr konungr hafði reynt svik finnunnar, varð hann svá reiðr, at hann rak frá sér sonu sína ok finnunnar ok vildi eigi sjá þá. En Guðrøðr ljómi fór á fund Þjóðólfs ins hvinverska, fóstrfǫður sins, ok bað hann fara með sér til konungs, þviat Þjóðólfr var ástvinr konungs, en konungr var þá á Uplǫndum. Þeir fara siðan, en er þeir kómu til konungs síð aptans, ok settusk niðr útarliga ok dulðusk; konungr gekk á gólfinu ok sá á bekkina, en hann hafði veizlu nǫkkura ok var mjǫðr blandinn; þá kvað hann þetta fyrir munni sér:
  
  59.
  Mjǫk eru mínir rekkar
  til mjǫðgjarnir fornir
  ok hér komnir hárir;
  hví eruð ævar margir?
  Þá svaraði Þjóðólfr:
  
  60.
  Hǫfðum vér í hǫfði
  hǫgg at eggja leiki
  með vellbrota vitrum;
  váruma þá til margir.
  Þjóðólfr tók ofan hǫttinn, ok kendi konungr hann þá ok fagnaði honum vel. Þá bað Þjóðólfr konung, at hann skyldi eigi fyrir líta sonu sína — »þvíat fúsir væri þeir at eiga betra móðerni, ef þú hefðir þeim þat fengit«. Konungr játaði honum því ok bað hann hafa Guðrøð heim með sér, svá sem hann hafði fyrr verit, en Sigurð ok Hálfdan bað hann fara á Hringaríki, en Rǫgnvald á Haðaland. Þeir gera svá sem konungr bauð, gerðusk þeir allir vaskligir menn ok vel búnir at íþróttum. Haraldr konungr sat þá um kyrt innan landz, ok var friðr góðr ok árferð.
  

  27. Upphaf Torf-Einars jarls í Orkneyjum.

  Rǫgnvaldr jarl á Mœri spurði fall Sigurðar bróður síns ok þat, at þá sátu í lǫndunum víkingar. Þá sendi hann vestr Hallað, son sinn, ok tók hann jarlsnafn ok hafði lið mikit vestr, en er hann kom til Orkneyja, þá settisk hann í lǫndin; en bæði á haust ok um vetr ok um vár fóru víkingar um Eyjar, námu nesnám ok hjoggu strandhǫgg. Þat leiddisk Hallaði jarli at sitja í eyjunum; veltisk hann þá ór jarldóminum ok tók hǫlðsrétt; fór hann síðan austr í Nóreg. En er Rǫgnvaldr jarl spurði þetta, lét hann illa yfir ferð Hallaðar, sagði, at synir hans myndi verða ólíkir forellri sínu. Þá svaraði Einarr: »ek hefi lítinn metnað af þér, á ek við lítla ást at skiljask. Mun ek fara vestr til Eyja, ef þú vill fá mér styrk nǫkkurn. Mun ek því heita þér, er þér mun allmikill fagnaðr á vera, at ek mun eigi aptr koma til Nóregs«. Rǫgnvaldr segir, at þat líkaði honum vel, at hann kvæmi eigi aptr — »þvíat mér er lítil ván, at frændum þínum sé sœmð at þér, þvíat móðurætt þíxi ǫll er þrælborin«. Rǫgnvaldr fekk Einari eitt langskip ok skipaði þat til handa honum. Siglði Einarr um haustit vestr um haf, en er hann kom til Orkneyja, þá lágu þar fyrir vikingar ii. skipum, Þórir tréskegg ok Kálfr skurfa; Einarr lagði þegar til orrostu við þá ok sigraðisk, en þeir fellu báðir; þá var þetta kveðit:
  
  61.
  Þá gaf hann Tréskegg trollum,
  Torf-Einarr drap Skurfu.
  Hann var fyrir því kallaðr Torf-Einarr, at hann lét skera torf ok hafði þat fyrir eldivið, þviat engi var skógr í Orkneyjum. Siðan gerðisk Einarr jarl yfir eyjunum ok var hann ríkr maðr; hann var ljótr maðr ok einsýnn ok þó manna skygnastr.
  

  28. Andlát Eiríks konungs Emundarsonar.

  Guthormr hertogi sat optast í Túnsbergi ok hafði yfirsókn alt um Víkina, þá er konungr var eigi nær, ok hafði þar landvǫrn; var þar mjǫk herskátt af víkingum, en ófriðr var upp á Gautland, meðan Eiríkr konungr lifði Emundarson; hann andaðisk, þá er Haraldr konungr inn hárfagri hafði verit x. vetr konungr í Nóregi.
  

  29. Dauði Guthorms hertoga.

  Eptir Eirík var konungr í Svíþjóð Bjǫrn, sonr hans, l. vetra; hann var faðir þeira Eiríks ins sigrsæla ok Óláfs, fǫður Styrbjarnar. Guthormr hertogi varð sóttdauðr í Túnsbergi. Þá gaf Haraldr konungr yfirsókn ríkis þess allz Guthormi syni sínum ok setti hann þar hǫfðingja yfir.
  

  30. Dauði Rǫgnvaldz Mœra-jarls.

  Þá er Haraldr konungr var xl. at aldri, þá váru margir synir hans vel á legg komnir; þeir váru allir bráðgǫrvir. Kom þá svá, at þeir unðu illa við, er konungr gaf þeim ekki ríki, en setti jarl í hverju fylki, ok þótti þeim jarlar vera smábornari, en þeir váru. Þá fóru til á einu vári Hálfdan háleggr ok Guðrøðr ljómi með mikla sveit manna ok kómu á óvart Rǫgnvaldi Mœra-jarli ok tóku hús á honum ok brendu hann inni við lx. manna. Þá tók Hálfdan langskip iii. ok skipaði ok siglir siðan vestr á haf, en Guðrøðr settisk þar at lǫndum, sem áðr hafði haft Rǫgnvaldr jarl. En er Haraldr konungr spurði þetta, þá fór hann þegar með liði miklu á hendr Guðrøði, sá Guðrøðr engan annan sinn kost, en gefask upp í vald Haraldz konungs, ok sendi konungr hann austr á Agðir. En Haraldr konungr setti þá yfir Mœri Þóri, son Rǫgnvaldz jarls, ok gipti honum Álofu, dóttur sína, er kǫlluð var árbót. Þórir jarl þegjandi hafði þá ríki þvílikt, sem haft hafði Rǫgnvaldr jarl, faðir hans.
  

  31. Dauði Hálfdanar háleggs.

  Hálfdan háleggr kom vestr til Orkneyja ok mjǫk á óvart, ok flýði Einarr jarl þegar ór eyjunum ok kom aptr þegar sama haust ok kom þá óvart Halfdáni. Þeir hittusk ok varð skǫmm orrosta ok flýði Hálfdan ok var þat við nótt sjálfa; lágu þeir Einarr tjaldalausir um nóttina, en um morgininn, er lýsa tók, þá leituðu þeir flóttamanna um eyjarnar, ok var hverr drepinn, þar er staðinn varð. Þá mælti Einarr jarl: »eigi veit ek,« segir hann, »hvárt ek sé út á Rínansey mann eða fugl, stundum hefsk upp, en stundum leggsk niðr«. Síðan fóru þeir þannug til ok fundu þar Hálfdan hálegg ok tóku hann hǫndum. Einarr jarl kvað vísu þessa um aptaninn, áðr hann lagði til orrostu:
  
  62.
  Sékat ek Hrólfs ór hendi
  né Hrollaugi fljúga
  dǫrr á dolga mengi,
  dugir oss fǫður hefna;
  en í kveld, meðan knýjum,
  of kerstraumi, rómu,
  þegjandi sitr þetta
  Þórir jarl á Mœri.
  Þá gekk Einarr jarl til Hálfdanar; hann reist ǫrn á baki honum við þeima hætti, at hann lagði sverði á hol við hrygginn ok reist rifin ǫll ofan á lendar, dró þar út lungun; var þat bani Hálfdanar; þá kvað Einarr:
  
  63.
  Rekit hefk Rǫgnvalds dauða,
  rétt skiptu þvi nornir,
  nú ’s folkstuðill fallinn,
  at fjórðungi mínum;
  verpið snarpir sveinar,
  þvít sigri vér rǫ́ðum
  (skatt velk hǫ́num harðan),
  at Háfœtu grjóti.
  Síðan settisk Einarr jarl at Orkneyjum, sem fyrr hafði hann haft. En er tíðendi þessi spyrjask í Nóreg, þá kunnu þessu stórilla brœðr hans ok tǫlðu hefnda fyrir vert, ok margir sǫnnuðu þat aðrir. En er Einarr jarl spyrr þetta, þá kvað hann:
  
  64.
  Eru til míns fjǫrs margir
  menn of sannar deilðir
  ór ýmissum áttum
  ósmábornir gjarnir;
  en þat vitu þeygi
  þeir, áðr mik hafi feldan,
  hverr ilþorna arnar
  undir hlýtr at lúta.

  32. Sætt Haraldz konungs ok Einars jarls.

  Haraldr konungr bauð liði út ok dró saman her mikinn ok fór siðan vestr til Orkneyja, en er Einarr jarl spurði, at konungr var austan kominn, þá ferr hann yfir á Nes; þá kvað hann vísu:
  
  65.
  Margr verðr sekr of sauði
  seggr með fǫgru skeggi,
  en ek at ungs í Eyjum
  allvalds sonar falli;
  hætt segja mér hǫlðar
  við hugfullan stilli,
  Haralds hefk skarð í skildi
  (skala ugga þat) hǫggvit.
  Þá fóru menn ok orðsendingar millum konungs ok jarls; kom þá svá, at þar var á komit stefnulagi, ok finnask þeir sjálfir ok festi þá jarl alt í konungs dóm; Haraldr konungr dœmði á hendr Einari jarli ok ǫllum Orkneyingum at gjalda lx. marka gullz; bóndum þótti gjald ofmikit; þá bauð jarl þeim, at hann myndi einn saman gjalda ok skyldi hann eignask þá óðul ǫll í eyjunum; þessu játuðu þeir mest fyrir þá sǫk, at inir snauðu áttu lítlar jarðir, en inir auðgu hugðusk mundu leysa sín óðul, þegar er þeir vildu; leysti jarl alt gjaldit við konung; fór konungr þá austr eptir um haustit. Var þat lengi síðan í Orkneyjum, at jarlar áttu óðul ǫll, alt þar til er Sigurðr Hlǫðvisson gaf aptr óðulin.
  

  33. Kvánfang Eiríks konungs.

  Guthormr, sonr Haraldz konungs, hafði landvǫrn fyrir Víkinni ok fór hann með herskipum it ýtra, en er hann lá í Elfarkvíslum, þá kom þar Sǫlvi klofi ok lagði til bardaga við hann; þar fell Guthormr. Hálfdan svarti ok Hálfdan hvíti lágu í víking ok herjuðu um Austrveg. Þeir áttu orrostu mikla á Eistlandi; þar fell Hálfdan hvíti. Eiríkr var at fóstri með Þóri hersi Hróaldszsyni í Fjǫrðum; honum unni Haraldr konungr mest sona sinna ok virði hann mest. Þá er Eiríkr var xii. vetra gamall, gaf Haraldr konungr honum v. langskip, ok fór hann í hernað, fyrst í Austrveg ok þá suðr um Danmǫrk ok um Frísland ok Saxland, ok dvalðisk í þeiri ferð iii. vetr. Eptir þat fór hann vestr um haf ok herjaði um Skotland ok Bretland, Írland ok Valland ok dvalðisk þar aðra iiii. vetr. Eptir þat fór hann norðr á Finnmǫrk ok alt til Bjarmalandz ok átti hann þar orrostu mikla ok hafði sigr. Þá er hann kom aptr á Finnmǫrk, þá fundu menn hans í gamma einum konu þá, er þeir hǫfðu enga sét jamvæna; hon nefndisk fyrir þeim Gunnhildr ok sagði, at faðir hennar bjó á Hálogalandi, er hét Ǫzurr tóti — »ek hefi hér verit til þess«, segir hon, »at nema kunnostu at finnum tveim, er hér eru fróðastir á mǫrkinni; nú eru þeir farnir á veiðar, en báðir þeir vilja eiga mik, ok báðir eru þeir svá vísir, at þeir rekja spor sem hundar bæði á þá ok á hjarni, en þeir kunnu svá vel á skíðum, at ekki má forðask þá, hvárki menn né dýr, en hvatki er þeir skjóta til, þá hœfa þeir; svá hafa þeir fyrir komit hverjum manni, er hér hefir komit í nánd, ok ef þeir verða reiðir, þá snýsk jǫrð um fyrir sjónum þeira, en ef nǫkkut kvikt verðr fyrir sjónum þeira, þá fellr dautt niðr. Nú meguð þér fyrir engan mun verða á veg þeira, nema ek fela yðr hér í gammanum; skuluð þér þá freista, ef vér fáim drepit þá«. Þeir þekðusk þetta, at hon fal þá. Hon tók línsekk einn, ok hugðu þeir, at aska væri í; hon tók þar í hendi sinni ok sori því um gammann útan ok innan. Lítlu síðarr koma finnar heim; þeir spyrja, hvat þar er komit; hon segir, at þar er ekki komit; finnum þykkir þat undarligt, er þeir hǫfðu rakit spor alt at gammanum, en siðan finna þeir ekki. Þá gera þeir sér eld ok matbúa, en er þeir váru mettir, þá býr Gunnhildr rekkju sina; en svá hafði áðr farit iii. nætr, at Gunnhildr hefir sofit, en hvárr þeira hefir vakat yfir ǫðrum fyrir afbrýðis sakir. Þá mælti hon: »farið nú hegat ok liggi á sína hlið mér hvárr ykkarr«; þeir urðu þessu fegnir ok gerðu svá; hon helt sinni hendi um háls hvárum þeira. Þeir sofna þegar, en hon vekr þá, ok enn brálliga sofna þeir, ok sva fast, at hon fær varliga vakit þá, ok enn sofna þeir, ok fær hon þá fyrir engan mun vakit þá, ok þá setr hon þá upp ok enn sofa þeir; hon tekr þá selbelgi tvá mikla ok steypir yfir hǫfuð þeim ok bindr at sterkliga fyrir neðan hendrnar; þá gerir hon bending konungsmǫnnum, hlaupa þeir þá fram ok bera vápn á finna ok fá hlaðit þeim, draga þá út ór gammanum. Um nóttina eptir váru reiðarþrumur svá stórar, at þeir máttu hvergi fara, en at morni fóru þeir til skips ok hǫfðu Gunnhildi með sér ok fœrðu Eiríki. Fóru þeir Eiríkr þá suðr til Hálogalandz. Hann stefndi þá til sín Ǫzuri tóta; Eiríkr segir, at hann vill fá dóttur hans; Ǫzurr játir því, fær þá Eiríkr Gunnhildar ok hefir hana með sér suðr í land.
  

  34. Frá sonum Haraldz.

  Haraldr konungr var þá l. at aldri, er synir hans váru margir rosknir, en sumir dauðir. Þeir gerðusk margir ofstopamenn miklir innan landz ok váru sjálfir ósáttir; þeir ráku af eignum jarla konungs, en suma drápu þeir. Haraldr konungr stefndi þá þing fjǫlment austr í landi ok bauð til Uplendingum. Þá gaf hann sonum sínum konunganǫfn ok setti þat í lǫgum, at hans ættmenn skyldi hverr konungdóm taka eptir sinn fǫður, en jarldóm sá, er kvensifr væri af hans ætt kominn. Hann skipti landi með þeim, lét hafa Vingulmǫrk, Raumaríki ok Vestfold, Þelamǫrk, þat gaf hann Óláfi, Birni, Sigtryggvi, Fróða, Þorgísli, en Heiðmǫrk ok Guðbrandzdali, þat gaf hann Dag ok Hring ok Ragnari; Snæfríðarsonum gaf hann Hringaríki, Haðaland, Þótn ok þat, er þar liggr til; Guthormi hafði hann gefit til yfirsóknar frá Elfi til Svinasundz of Ránríki; hann hafði hann sett til landvarnar austr við landz-enda, sem fyrr er ritat. Haraldr konungr sjálfr var optast um mitt land, Hrœrekr ok Guðrøðr váru jafnan innan hirðar með konungi ok hǫfðu veizlur stórar á Hǫrðalandi ok Sogni. Eiríkr var með Haraldi konungi feðr sínum; honum unni hann mest sona sinna ok virði hann mest; honum gaf hann Hálogaland ok Norðmœri ok Raumsdal. Norðr í Þrándheimi gaf hann yfirsókn Hálfdani svarta ok Hálfdani hvíta ok Sigrøði. Hann gaf sonum sínum í hverju þessu fylki hálfar tekjur við sik, ok þat með, at þeir skyldu sitja í hásæti, skǫr hæra en jarlar, en skǫr lægra, en hann sjálfr, en þat sæti eptir hans dag ætlaði sér hverr sona hans, en hann sjálfr ætlaði þat Eiríki, en Þrœndir ætluðu þat Hálfdani svarta, en Víkverir ok Uplendingar unnu þeim bezt ríkis, er þar váru þeim undir hendi. Af þessu varð þar mikit sundrþykki enn af nýju milli þeira brœðra. En með því at þeir þóttusk hafa lítit ríki, þá fóru þeir í hernað, svá sem sagt er at Guthormr fell í Elfarkvíslum fyrir Sǫlva klofa. Eptir þat tók Óláfr við því ríki, er hann hafði haft. Hálfdan hvíti fell á Eistlandi, Hálfdan háleggr fell í Orkneyjum. Þeim Þorgísli ok Fróða gaf Haraldr konungr herskip, ok fóru þeir í vestrvíking ok herjuðu um Skotland ok Bretland ok Írland. Þeir eignuðusk fyrst Norðmanna Dyflinni. Svá er sagt, at Fróða væri gefinn banadrykkr, en Þorgísl var lengi konungr yfir Dyflinni ok var svikinn af Írum ok fell þar.
  

  35. Dauði Rǫgnvaldz réttilbeina.

  Eiríkr blóðøx ætlaði at vera yfirkonungr allra brœðra sinna, ok svá vildi ok Haraldr konungr vera láta; váru þeir feðgar lǫngum ásamt. Rǫgnvaldr réttilbeini átti Haðaland; hann nam fjǫlkyngi ok gerðisk seiðmaðr. Haraldi konungi þóttu illir seiðmenn. Á Hǫrðalandi var sá seiðmaðr, er hét Vitgeirr; konungr sendi honum orð ok bað hann hætta seið; hann svaraði ok kvað:
  
  66.
  Þat ’s vǫ́ lítil,
  at vér síðim
  karla bǫrn
  ok kerlinga,
  es Rǫgnvaldr siðr
  réttilbeini,
  hróðmǫgr Haralds,
  á Haðalandi.
  En er Haraldr konungr heyrði þetta sagt, þá með hans ráði fór Eiríkr blóðøx til Uplanda ok kom á Haðaland. Hann brendi inni Rǫgnvald bróður sinn með lxxx. seiðmanna, ok var þat verk lofat mjǫk. Guðrøðr ljómi var um vetrinn með Þjóðólfi í Hvini, fóstrfǫður sínum, á kynnissókn ok hafði skútu alskipaða ok vildi hann fara norðr á Rogaland. Þá lǫgðusk á stormar miklir, en Guðrøði var títt um ferð sina ok lét hann illa um dvǫlina; þá kvað Þjóðolfr:
  
  67.
  Fariða er, áðr fleyja
  flatvǫllr, heðan, batnar,
  (verpr) Geitis veg (grjóti)
  Goðrøðr (of sæ stóran);
  vinabýsna skalt, vísi
  viðfrægr, heðan bíða;
  vesið með oss, unz verði
  veðr, nú ’s brim fyr Jaðri.
  Guðrøðr fór sem áðr, hvat sem Þjóðólfr mælti; en er þeir kómu fyrir Jaðar, þá kafði skipit undir þeim, ok létusk þar allir.
  

  36. Fall Bjarnar kaupmannz.

  Bjǫrn, sonr Haraldz konungs, réð þá fyrir Vestfold ok sat optast í Túnsbergi, en var lítt í hernaði. Til Túnsbergs sóttu mjǫk kaupskip bæði þar um Víkina ok norðan ór landi ok sunnan ór Danmǫrk ok af Saxlandi. Bjǫrn konungr átti ok kaupskip í ferðum til annarra landa ok aflaði sér svá dýrgripa eða annarra fanga, þeira er hann þóttisk hafa þurfa. Brœðr hans kǫlluðu hann farmann eða kaupmann. Bjǫrn var vitr maðr ok vel stilltr ok þótti vænn til hǫfðingja; hann fekk sér gott kvánfang ok makligt; hann gat son, er Guðrøðr hét. Eiríkr blóðøx kom ór Austrveg með herskip ok lið mikit; hann beiddisk af Birni bróður sínum, at taka við skǫttum ok skyldum þeim, er Haraldr konungr átti á Vestfold, en hinn var áðr vanði, at Bjǫrn fœrði konungi skatt eða sendi menn með; vildi hann enn svá ok vildi eigi af hǫndum greiða. En Eiríkr þóttisk vista þurfa ok tjalda ok drykkjar. Þeir brœðr þreyttu þetta með kappmælum, ok fekk Eiríkr eigi at heldr ok fór brot ór býnum. Bjǫrn fór ok ór bœnum um kveldit ok upp á Sæheim. Eiríkr hvarf aptr, fór upp um nóttina á Sæheim eptir Birni, kom þar, er þeir sátu yfir drykkju; Eiríkr tók hús á þeim, en þeir Bjǫrn gengu út ok bǫrðusk; þar fell Bjǫrn ok mart manna með honum; Eiríkr tók þar herfang mikit ok fór norðr í land. Þetta verk líkaði stórilla Víkverjum, ok var Eiríkr þar mjǫk óþokkaðr, fóru þau orð um, at Óláfr konungr myndi hefna Bjarnar, ef honum gæfi fœri á. Bjǫrn konungr liggr í Farmannzhaugi á Sæheimi.
  

  37. Sætt konunga.

  Eiríkr konungr fór um vetrinn eptir norðr á Mœri ok tók veizlu í Sǫlva fyrir innan Agðanes; en er þat spurði Hálfdan svarti, fór hann til með her ok tók hús á þeim. Eiríkr svaf í útiskemmu ok komsk út til skógar við v. mann, en þeir Hálfdan brendu upp bœinn ok lið alt, þat er inni var; kom Eiríkr á fund Haraldz konungs með þessum tíðendum. Konungr varð þessu ákafliga reiðr ok samnaði her saman ok fór á hendr Þrœndum; en er þat spyrr Hálfdan svarti, þá býðr hann út liði ok skipum ok verðr allfjǫlmennr ok lagði út til Staðs fyrir innan Þórsbjǫrg. Haraldr konungr lá þá sínu liði út við Reinsléttu. Fóru þá menn milli þeira. Guthormr sindri hét einn gǫfugr maðr; hann var þá í liði með Hálfdani svarta, en fyrr hafði hann verit með Haraldi konungi ok ástvinr beggja þeira. Guthormr var skáld mikit: hann hafði ort sitt kvæði um hvárn þeira feðga; þeir hǫfðu honum boðit laun fyrir, en hann neitti ok beiddisk, at þeir skyldu veita honum eina bœn, ok hǫfðu þeir því heitit. Hann fór þá á fund Haraldz konungs ok bar sættarorð millum þeira ok bað þá hvárn tveggja þeira bœnar ok þess, at þeir skyldu sættask, en konungar gerðu svá mikinn metnað hans, at af hans bœn sættusk þeir. Margir aðrir gǫfgir menn fluttu þetta mál með honum. Var þat at sætt, at Hálfdan skyldi halda ríki ǫllu, því er áðr hafði hann haft; skyldi hann ok láta óhætt við Eirík bróður sinn. Eptir þessi sǫgu orti Jórunn skáldmær nǫkkur erendi í Sendibít:
  
  68.
  Haralds frák Hálfdan spyrja
  herðibrǫgð, en lǫgðis
  sýnisk svartleitr reyni
  sjá bragr, ins hárfagra.

  38. Fœddr Hákon góði.

  Hákon Grjótgarðzson Hlaða-jarl hafði alla yfirsókn í Þrándheimi, þá er Haraldr konungr var annarstaðar í landi, ok hafði Hákon mestan metnað í Þrœndalǫgum af konungi. Eptir fall Hákonar tók Sigurðr, sonr hans, ríki ok gerðisk jarl í Þrándheimi; hann hafði atsetu á Hlǫðum. Með honum fœddusk upp synir Haraldz konungs, Hálfdan svarti ok Sigrøðr, en áðr váru þeir undir hendi Hákonar, fǫður hans. Þeir váru mjǫk jafnaldrar, synir Haraldz ok Sigurðr. Sigurðr jarl fekk Bergljótar, dóttur Þóris jarls þegjanda; móðir hennar var Álof árbót, dóttir Haraldz hárfagra. Sigurðr jarl var allra manna vitrastr. En er Haraldr konungr tók at eldask, þá settisk hann optliga at stórbúum, er hann átti á Hǫrðalandi á Alreksstǫðum eða á Sæheimi, á Fitjum, eða á Útsteini, ok í Kǫrmt á Ǫgvaldznesi. Þá er Haraldr konungr var nær lxx., gat hann son við konu þeiri, er Þóra er nefnd morstrstǫng; hon var æzkuð ór Morstr; hon átti góða frændr; hon var í frændsemistǫlu við Hǫrða-Kára; hon var kvinna vænst ok in fríðasta; hon var kǫlluð konungs ambátt. Váru þá margir þeir konungi lýðskyldir, er vel váru ættbornir, bæði karlar ok konur. Sá var siðr um gǫfugra manna bǫrn, at vanda menn mjǫk til at ausa vatni eða gefa nafn. En er at þeiri stefnu kom, er Þóru var ván, at hon myndi barn ala, þá vildi hon fara á fund Haraldz konungs; hann var þá norðr á Sæheimi, en hon var í Morstr. Hón fór þá norðr á skipi Sigurðar jarls; þau lágu um nóttina við land; þar ól Þóra barn uppi á hellunni við bryggjusporð, þat var sveinbarn. Sigurðr jarl jós sveininn vatni ok kallaði eptir feðr sínum, Hákoni Hlaða-jarli; sá sveinn var snimma fríðr ok mikill vexti ok mjǫk líkr feðr sínum. Haraldr konungr lét sveininn fylgja móður sinni, ok váru þau at konungsbúum, meðan sveinninn var ungr.
  

  39. Orðsending Aðalsteins konungs.

  Aðalsteinn hét þá konungr í Englandi, er þá hafði nýtekit við konungdómi; hann var kallaðr inn sigrsæli ok inn trúfasti. Hann sendi menn til Nóregs á fund Haraldz konungs með þess konar sending, at sendimaðr gekk fyrir konung; hann selr konungi sverð gullbúit með hjǫltum ok meðalkafla, ok ǫll umgerð var búin með gulli ok silfri ok sett dýrligum gimsteinum; helt sendimaðrinn sverðzhjǫltunum til konungsins ok mælti: »hér er sverð, er Aðalsteinn konungr mælti at þú skyldir við taka«. Tók konungr meðalkaflann, ok þegar mælti sendimaðrinn: »nú tóktu svá, sem várr konungr vildi, ok nú skaltu vera þegn hans, er þú tókt við sverði hans«. Haraldr konungr skilði nú, at þetta var með spotti gǫrt, en hann vildi enskis mannz þegn vera, en þó mintisk hann þess, sem hans háttr var, at hvert sinn er skjót œði eða reiði hljóp á hann, at hann stilti sik fyrst ok lét svá renna af sér reiðina ok leit á sakar óreiðr; nú gerir hann enn svá ok bar þetta fyrir vini sína, ok finna þeir allir saman hér ráð til, þat it fyrsta, at láta sendimenn heim fara óspilta.
  

  40. Ferð Hauks til Englandz.

  Annat sumar eptir sendi Haraldr konungr skip vestr til Englandz ok fekk til stýrimann Hauk hábrók; hann var kappi mikill ok inn kærsti konungi; hann fekk í hǫnd honum Hákon, son sinn. Haukr fór þá vestr til Englandz á fund Aðalsteins konungs ok fann hann í Lundúnum; þar var þá boð fyrir ok veizla virðilig. Haukr segir sínum mǫnnum, þá er þeir koma at hǫllinni, hvernug þeir skulu hátta inngǫngunni, segir, at sá skal síðarst út ganga, er fyrstr gengr inn, ok allir standa jafnfram fyrir borðinu ok hverr þeira hafa sverð á vinstri hlið ok festa svá yfirhǫfnina, at eigi sé sverðit. Siðan ganga þeir inn í hǫllina; þeir váru xxx. manna. Gekk Haukr fyrir konung ok kvaddi hann. Konungr biðr hann velkominn. Þá tók Haukr sveininn Hákon ok setr á kné Aðalsteini konungi. Konungr sér á sveininn ok spyrr Hauk, hvi hann ferr svá. Haukr svarar: »Haraldr konungr bað þik fóstra honum ambáttarbarn«. Konungr varð reiðr mjǫk ok greip til sverðz, er var hjá honum, ok brá svá, sem hann vildi drepa sveininn. »Knésett hefir þú hann nú,« segir Haukr, »nú máttu myrða hann, ef þú vill, en ekki mantu með þvi eyða ǫllum sonum Haraldz konungs«. Gekk Haukr siðan út ok allir hans menn, ok fara leið sina til skips ok halda í haf, er þeir eru at því búnir, ok kómu aptr til Nóregs á fund Haraldz konungs, ok líkaði honum nú vel, þviat þat er mál manna, at sá væri ótignari, er ǫðrum fóstraði barn. Í þvílíkum viðskiptum konunga fannsk þat, at hvárr þeira vildi vera meiri en annarr ok varð ekki misdeili tígnar þeira at heldr fyrir þessar sakar; hvárrtveggi var yfirkonungr síns ríkis til dauðadags.
  

  41. Skírðr Hákon.

  Aðalsteinn konungr lét skíra Hákon ok kenna rétta trú ok góða siðu ok allz konar kurteisi. Aðalsteinn konungr unni honum svá mikit, meira en ǫllum frændum sínum, ok út í frá unni honum hverr maðr, er hann kunni. Hann var síðan kallaðr Aðalsteinsfóstri. Hann var inn mesti íþróttamaðr, meiri ok sterkari ok friðari, en hverr maðr annarra, hann var vitr ok orðsnjallr ok vel kristinn. Aðalsteinn konungr gaf Hákoni sverð þat, er hjǫltin váru ór gulli ok meðalkaflinn, en brandrinn var þó betri; þar hjó Hákon með kvernstein til augans; þat var síðan kallat Kvernbítr; þat sverð hefir bezt komit til Nóregs; þat átti Hákon til dauðadags.
  

  42. Leiddr Eiríkr til ríkis.

  Haraldr konungr var þá áttrœðr at aldri, gerðisk hann þá þungfœrr, svá at hann þóttisk eigi mega fara yfir land eða stjórna konungs málum. Þá leiddi hann Eirík, son sinn, til hásætis síns ok gaf honum vald yfir landi ǫllu. En er þat spurðu aðrir synir Haraldz konungs, þá settisk Hálfdan svarti í konungshásæti; tók hann þá til forráða allan Þrándheim; hurfu at því ráði allir Þrœndir með honum. Eptir fall Bjarnar kaupmannz tók Óláfr bróðir hans ríki yfir Vestfold ok til fóstrs Guðrøð, son Bjarnar. Tryggvi hét sonr Óláfs, ok váru þeir Guðrøðr fóstbrœðr ok mjǫk jafnaldra ok báðir inir efniligstu ok atgorvimenn miklir; Tryggvi var hverjum manni meiri ok sterkari. En er Víkverjar spurðu, at Hǫrðar hǫfðu tekit til yfirkonungs Eirík, þá tóku þeir Óláf til yfirkonungs í Víkinni, ok helt hann því ríki. Þetta líkaði Eiríki stórilla. Tveim vetrum síðarr varð Halfdan svarti bráðdauðr inn í Þrándheimi at veizlu nǫkkurri, ok var þat mál manna, at Gunnhildr konungamóðir hefði keypt at fjǫlkunnigri konu, at gera honum banadrykk. Eptir þat tóku Þrœndir Sigrøð til konungs.
  

  43. Dauði Haraldz konungs.

  Haraldr konungr lifði iii. vetr, siðan er hann hafði Eiríki gefit einvald ríkisins; var þá á Rogalandi eða á Hǫrðalandi at stórbúum, er hann átti. Eiríkr ok Gunnhildr áttu son, er Haraldr konungr jós vatni ok gaf nafn sitt, segir svá, at sá skyldi konungr vera eptir Eirík fǫður sinn. Haraldr konungr gipti flestar dœtr sinar innan landz jǫrlum sínum, ok eru þaðan komnar miklar kynkvislir. Haraldr konungr varð sóttdauðr á Rogalandi, er hann heygðr á Haugum við Karmtsund. Í Haugasundi stendr kirkja, en við sjálfan kirkjugarðinn í útnorðr er haugr Haraldz konungs ins hárfagra; fyrir vestan kirkjuna liggr legsteinn Haraldz konungs, sá er lá yfir legi hans í hauginum, ok er steinninn hálfs fjogrtánda fets langr ok nær ii. álna breiðr. Í miðjum hauginum var leg Haraldz konungs; þar var settr steinn annarr at hǫfði, en annarr at fótum, ok lǫgð þar hellan á ofan, en hlaðit grjóti tveim megin útan undir. Þeir steinar standa nú þar í kirkjugarðinum, er þá váru í hauginum ok nú var frá sagt. Svá segja fróðir menn, at Haraldr inn hárfagri hafi verit allra manna fríðastr sýnum ok sterkastr ok mestr, inn ǫrvasti af fé ok allvinsæll við sína menn; hann var hermaðr mikill ǫndverða æfi, ok þýða menn þat nú, at vitat hafi um tré þat it mikla, er móður hans sýndisk í draumi fyrir burð hans, er inn neðsti hlutr trésins var rauðr sem blóð, en þá var leggrinn upp frá fagr ok grœnn, at þat jartegnði blóma ríkis hans, en at ofanverðu var hvítt tréit; þar sýndisk þat, at hann myndi fá elli ok hæru; kvistir ok limar trésins boðaði afkvæmi hans, er um alt land dreifðisk, ok af hans ætt hafa verit jafnan síðan konungar í Nóregi.
  

  44. Fall Óláfs ok Sigrøðar.

  Eiríkr konungr tók allar tekjur þær, sem konungr átti um mitt land, inn næsta vetr eptir andlát Haraldz konungs, en Óláfr austr um Víkina, en Sigrøðr, bróðir þeira, hafði alt um Þrœndalǫg. Eiríki líkaði þetta stórilla, ok fóru þau orð um, at hann myndi með styrk eptir leita við brœðr sína, ef hann mætti fá einvaldzríki yfir landi ǫllu, svá sem faðir hans hafði gefit honum. En er Óláfr ok Sigrøðr spyrja þetta, þá fara sendimenn milli þeira; því næst gera þeir stefnulag sitt, ok ferr Sigrøðr um várit austr til Víkr, ok finnask þeir Óláfr brœðr í Túnsbergi ok dvǫlðusk þar um hrið. Þat sama vár býðr Eiríkr út liði miklu ok skipum ok snýr austr til Víkr. Eiríkr konungr fekk svá mikit hraðbyri, at hann siglði dag ok nótt, ok fór engi njósn fyrir honum, ok er hann kom til Túnsbergs, þá gengu þeir Óláfr ok Sigrøðr með lið sitt austr ór bœnum á brekkuna ok fylkðu þar. Eiríkr hafði lið miklu meira ok fekk hann sigr, en þeir Óláfr ok Sigrøðr fellu þar báðir, ok er þar haugr hvárs tveggja þeira á brekkunni, sem þeir lágu fallnir. Eiríkr fór um Víkina ok lagði undir sik ok dvalðisk þar lengi sumars. Tryggvi ok Guðrøðr flýðu þá til Uplanda. Eiríkr var mikill maðr ok fríðr, sterkr ok hreystimaðr mikill, hermaðr mikill ok sigrsæll, ákafamaðr í skapi, grimmr, óþýðr ok fálátr. Gunnhildr, kona hans, var kvinna fegrst, vitr ok margkunnig, glaðmælt ok undirhyggjumaðr mikill ok in grimmasta. Þau váru bǫrn þeira Eiríks ok Gunnhildar: Gamli var elztr, Guthormr, Haraldr, Ragnfrøðr, Ragnhildr, Erlingr, Guðrøðr, Sigurðr slefa. Ǫll váru bǫrn Eiríks fríð ok mannvæn.
  
  Источник: Nóregs konunga sǫgur, udgivet af Finnur Jónsson. G. E. C. Gads Forlag. København, 1911 (1925).
  Текст с сайта Heimskringla
  
  

  Haraldar saga hárfagra

  1. Hér hefur upp sögu Haralds konungs hárfagra

  Haraldur tók konungdóm eftir föður sinn. Þá var hann tíu vetra gamall. Hann var allra manna mestur og sterkastur og fríðastur sýnum, vitur maður og skörungur mikill. Guttormur móðurbróðir hans gerðist forstjóri fyrir hirðinni og fyrir öllum landráðum. Hann var hertogi fyrir liðinu.
  Eftir líflát Hálfdanar svarta gengu margir höfðingjar á ríkið, það er hann hafði leift. Var hinn fyrsti maður Gandálfur konungur og þeir bræður Högni og Fróði, synir Eysteins konungs af Heiðmörk, og Högni Káruson gekk víða yfir Hringaríki.
  Þá byrjar ferð sína Haki Gandálfsson út á Vestfold með þrjú hundruð manna og fór hið efra um dali nokkura og ætlaði að koma á óvart Haraldi konungi en Gandálfur konungur sat í Lóndum með her sinn og þar ætlaði hann að flytjast yfir fjörðinn á Vestfold.
  En er það spyr Guttormur hertogi safnar hann her og fer með Haraldi konungi og vendir fyrst móti Haka upp á land og finnast þeir í dal nokkurum. Varð þar orusta og fékk Haraldur konungur sigur. Þar féll Haki konungur og mikill hluti liðs hans. Þar heitir síðan Hakadalur.
  Eftir það venda þeir aftur, Haraldur konungur og Guttormur hertogi, en þá var Gandálfur konungur kominn á Vestfold. Og fara nú hvorir móti öðrum og er þeir finnast verður orusta hörð. Þaðan flýði Gandálfur konungur og lét mestan hluta liðs síns og komst við svo búið í ríki sitt.
  Og er þessi tíðindi spyrja synir Eysteins konungs á Heiðmörk væntu þeir sér skjótt hers. Þeir gera orð Högna Kárusyni og Guðbrandi hersi og leggja stefnu sína á Heiðmörk á Hringisakri.
  

  2. Fall Eysteinssona

  Eftir þessar orustur fer Haraldur konungur og Guttormur hertogi og allt lið það er þeir fá og venda til Upplanda og fara mjög markleið. Þeir spyrja hvar Upplendingakonungar hafa lagt stefnu sína og koma þar um miðnætti. Og verða eigi varðmenn fyrr varir við en lið var komið fyrir þá stofu er inni var Högni Káruson og svo þá er Guðbrandur svaf í, og lögðu eld í hvoratveggju. En Eysteinssynir komust út með sína menn og börðust um hríð og féllu þar báðir, Högni og Fróði.
  Eftir fall þessa fjögurra höfðingja eignaðist Haraldur konungur með kraft og framkvæmd Guttorms frænda síns Hringaríki og Heiðmörk, Guðbrandsdali og Haðaland, Þótn og Raumaríki, Vingulmörk, allan hinn nyrðra hlut.
  Eftir það höfðu þeir Haraldur konungur og Guttormur hertogi ófrið og orustur við Gandálf konung og lauk með því að Gandálfur konungur féll í hinni síðustu orustu en Haraldur konungur eignaðist ríki allt suður til Raumelfar.
  

  3. Frá Gyðu Eiríksdóttur

  Haraldur konungur sendi menn sína eftir meyju einni er Gyða er nefnd, dóttir Eiríks konungs af Hörðalandi, hún var að fóstri á Valdresi með ríkum búanda, er hann vildi taka til frillu sér því að hún var allfríð mær og heldur stórlát. En er sendimenn komu þar þá báru þeir upp erindi sín fyrir meyna.
  Hún svaraði á þessa lund að eigi vill hún spilla meydómi sínum til þess að taka til manns þann konung er eigi hefir meira ríki en nokkur fylki til forráða. «En það þykir mér undarlegt,» segir hún, «er engi er sá konungur er svo vill eignast Noreg að vera einvaldi yfir sem hefir Gormur konungur að Danmörku eða Eiríkur að Uppsölum.»
  Sendimönnum þykir hún svara furðu stórlega og spyrja hana máls um hvar til svör þessi skulu koma, segja að Haraldur er konungur svo ríkur að henni er fullræði í. En þó að hún svari á annan veg þeirra erindum en þeir mundu vilja þá sjá þeir engan sinn kost til þess að sinni að þeir mundu hana í brott hafa nema hennar vilji væri til þess og búast þeir þá ferðar sinnar. En er þeir eru búnir leiða menn þá út.
  Þá mælti Gyða við sendimenn, bað þá bera þau orð sín Haraldi konungi að hún mun því að einu játa að gerast eiginkona hans ef hann vill það gera fyrir hennar sakir áður að leggja undir sig allan Noreg og ráða því ríki jafnfrjálslega sem Eiríkur konungur Svíaveldi eða Gormur konungur Danmörku, «því að þá þykir mér,» segir hún, «hann mega heita þjóðkonungur.»
  

  4. Heitstrenging Haralds konungs

  Sendimenn fara nú aftur til Haralds konungs og segja honum þessi orð meyjarinnar og telja að hún er furðu djörf og óvitur og segja það maklegt að konungur sendi lið mikið eftir henni við ósæmd.
  Þá svarar Haraldur konungur að eigi hefði þessi mær illa mælt eða gert svo að hefnda væri fyrir vert, bað hana hafa mikla þökk fyrir orð sín, «hún hefir minnt mig þeirra hluta,» segir hann, «er mér þykir nú undarlegt er eg hefi eigi fyrr hugleitt.»
  Og enn mælti hann: «Þess strengi eg heit og því skýt eg til guðs þess er mig skóp og öllu ræður að aldrei skal skera hár mitt né kemba fyrr en eg hefi eignast allan Noreg með sköttum og skyldum og forráði en deyja að öðrum kosti.»
  Þessi orð þakkaði honum mjög Guttormur hertogi og lét það vera konunglegt verk að efna orð sín.
  

  5. Orusta í Orkadal

  Eftir þetta safna þeir frændur liði miklu og búa ferð sína á Upplönd og svo norður um Dali og þaðan norður um Dofrafjall. Og þá er hann kom ofan í byggðina þá lét hann drepa menn alla og brenna byggðina. En er fólkið varð þessa víst þá flýði hver er mátti, sumir ofan til Orkadals, sumir til Gaulardals, sumir á markir, sumir leituðu griða og það fengu allir þeir er á konungs fund komu og gerðust hans menn.
  Þeir fengu enga mótstöðu fyrr en þeir komu til Orkadals. Þar var safnaður fyrir þeim. Þar áttu þeir hina fyrstu orustu við konung þann er Grýtingur hét. Haraldur konungur fékk sigur en Grýtingur var handtekinn og drepið mikið lið af honum en hann gekk til handa Haraldi konungi og svarði honum trúnaðareiða. Eftir það gekk allt fólk undir Harald konung í Orkdælafylki og gerðust hans menn.
  

  6. Landsskipti og ríkisstjórn

  Haraldur konungur setti þann rétt, allt þar er hann vann ríki undir sig, að hann eignaðist óðul öll og lét alla búendur gjalda sér landskyldir, bæði ríka og óríka. Hann setti jarl í hverju fylki, þann er dæma skyldi lög og landsrétt og heimta sakeyri og landskyldir og skyldi jarl hafa þriðjung skatta og skylda til borðs sér og kostnaðar. Jarl hver skyldi hafa undir sér fjóra hersa eða fleiri og skyldi hver þeirra hafa tuttugu marka veislu. Jarl hver skyldi fá konungi í her sex tigu hermanna en hersir hver tuttugu menn. En svo mikið hafði Haraldur konungur aukið álög og landskyldir að jarlar hans höfðu meira ríki en konungar höfðu fyrrum.
  En er þetta spurðist um Þrándheim þá sóttu til Haralds konungs margir ríkismenn og gerðust hans menn.
  

  7. Orusta í Gaulardal

  Það er sagt að Hákon jarl Grjótgarðsson kom til Haralds konungs utan af Yrjum og hafði lið mikið til fulltings við Harald konung. Eftir það fór Haraldur konungur inn í Gaulardal og átti þar orustu og felldi þar tvo konunga og eignaðist síðan ríki þeirra en það var Gauldælafylki og Strindafylki. Þá gaf hann Hákoni jarli yfirsókn um Strindafylki.
  Eftir það fór Haraldur konungur inn í Stjóradal og átti þar hina þriðju orustu og hafði sigur og eignaðist það fylki. Eftir það söfnuðust saman Innþrændir og voru komnir saman fjórir konungar með her sinn, sá einn er réð Veradal, annar réð fyrir Skaun, þriðji Sparbyggjafylki, fjórði af Eynni innri. Sá átti Eynafylki. Þessir fjórir konungar fóru með her í mót Haraldi konungi en hann hélt orustu við þá og fékk sigur en þessir konungar féllu sumir en sumir flýðu.
  Haraldur konungur átti alls í Þrándheimi átta orustur eða fleiri og að felldum átta konungum eignaðist hann allan Þrándheim.
  

  8. Haraldur vann Naumdælafylki

  Norður í Naumudal voru bræður tveir konungar, Herlaugur og Hrollaugur. Þeir höfðu verið að þrjú sumur að gera haug einn. Sá haugur var hlaðinn með grjóti og lími og viðum ger. En er haugurinn var alger þá spurðu þeir bræður þau tíðindi að Haraldur konungur fór á hendur þeim með her. Þá lét Herlaugur konungur aka til haugsins vist mikla og drykk. Eftir það gekk Herlaugur konungur í hauginn með tólfta mann. Síðan lét hann kasta aftur hauginn.
  Hrollaugur konungur fór upp á haug þann er konungar voru vanir að sitja á og lét þar búa hásæti konungs og settist þar í. Hann lét leggja dýnur á fótpallinn er jarlar voru vanir að sitja. Þá veltist Hrollaugur konungur úr konungshásætinu og í jarlssæti og gaf sér sjálfur jarlsnafn. Eftir það fór hann móti Haraldi konungi og gaf honum allt ríki sitt og bauð að gerast hans maður og sagði konungi alla sína meðferð. Þá tók Haraldur konungur sverð og festi á linda honum og hann hengdi skjöld á háls honum og gerði hann jarl sinn og leiddi hann í hásæti. Með því gaf hann honum Naumdælafylki að yfirsókn og setti hann þar jarl yfir.
  Haraldur konungur fór þá aftur til Þrándheims og dvaldist þar um veturinn. Jafnan síðan kallaði hann heimili sitt í Þrándheimi. Þar setti hann hinn mesta höfuðbæ sinn sem Hlaðir heita.
  

  9. Haraldur konungur hafði úti leiðangur

  Þann vetur fékk Haraldur konungur Ásu dóttur Hákonar jarls Grjótgarðssonar og hafði Hákon jarl mestan metnað af konungi.
  Um vorið réð Haraldur konungur til skipa. Hann hafði látið gera um veturinn dreka mikinn og allvel búinn. Þar skipaði hann á hirð sinni og berserkjum. Stafnbúar voru mest vandaðir því að þeir höfðu merki konungs. Aftur frá stafnrúmi til austrúms, það var kallað á rausn. Var þar skipað berserkjum. Þeir einir náðu hirðvist með Haraldi konungi er afreksmenn voru að afli og hreysti og alls konar atgervi. Slíkum einum voru þá skipuð herskipin því að hann átti þá góð völ á að kjósa sér hirðmenn úr hverju fylki. Haraldur konungur hafði her mikinn og mörg stórskip og margir ríkismenn fylgdu honum.
  Þess getur Hornklofi skáld í Glymdrápu að Haraldur konungur hafði fyrr barist á Uppdalsskógi við Orkndæli en hann hefði leiðangur þenna úti:
  

  Hilmir réð á heiði,
  hjaldrskíðs þrimu, galdra
  óðr við æskimeiða
  ey vébrautar, heyja,
  áðr gnapsalar Gripnis
  gnýstærandi færi
  rausnarsamr til rimmu
  ríðviggs lagar skíðum.
  Gerðist glamma ferðar
  gný-Þróttr jöru, dróttar
  helkannandi hlenna
  hlymræks, um tröð glymja,
  áðr út á mar mætir
  mannskæðr lagar tanna
  ræsinaðr til rausnar
  rak vébrautar Nökkva.
  

  10. kafli

  Haraldur konungur fór út úr Þrándheimi og sneri suður á Mæri. Húnþjófur hét konungur er réð fyrir Mærafylki. Sölvi klofi er son hans. Þeir voru hermenn miklir. En sá konungur er réð fyrir Raumsdali er nefndur Nökkvi, móðurfaðir Sölva. Þessir höfðingjar drógu her saman er þeir spurðu til Haralds konungs og fara móti honum. Þeir hittust við Sólskel. Varð þar orusta mikil og hafði Haraldur konungur sigur.
  Þessar orustu getur Hornklofi:
  

  Þar svo að barst að borði
  borðhölkvis, rak norðan,
  hlífar valdr til hildar,
  hregg, döglinga tveggja,
  og allsnæfrir jöfrar
  orðalaust að morði,
  endist rauðra randa
  rödd, dynskotum kvöddust.

  Þar féllu báðir konungar en Sölvi komst við flótta undan. Lagði Haraldur konungur þá undir sig þessi tvö fylki og dvaldist þar lengi of sumarið og skipaði þar réttum með mönnum og setti þar forráðamenn og treysti sér fólkið. En of haustið bjóst hann að fara norður til Þrándheims.
  Rögnvaldur Mærajarl sonur Eysteins glumru hafði þá of sumarið gerst maður Haralds konungs. Konungur setti hann höfðingja yfir fylki þessi tvö, Norð-Mæri og Raumsdal, og fékk honum þar styrk til, bæði af ríkismönnum og bóndum, svo og skipakost að verja landið fyrir ófriði. Hann var kallaður Rögnvaldur hinn ríki og hinn ráðsvinni og kalla menn að hvorttveggja væri sannnefni.
  Haraldur konungur var um veturinn eftir í Þrándheimi.
  

  11. kafli

  En um vorið bjó Haraldur konungur her mikinn úr Þrándheimi og sagði að þeim her mundi hann stefna á Sunn-Mæri. Sölvi klofi hafði um veturinn legið úti á herskipum og hafði herjað um Norð-Mæri og drepið mart manna fyrir Haraldi konungi en rænda suma og brennt fyrir sumum og gert hið mesta hervirki, en stundum of veturinn var hann á Sunn-Mæri með Arnviði konungi frænda sínum. En er þeir spurðu að Haraldur konungur var á skip kominn og hafði her mikinn þá safna þeir liði og verða fjölmennir því að margir þóttust eiga að gjalda Haraldi konungi heiftir.
  Sölvi klofi fór suður í Fjörðu á fund Auðbjarnar konungs er þar réð fyrir og bað hann liðs að hann skyldi fara við her sinn til styrks við þá Arnvið konung, «er þá eigi ólíklegt að vor ferð takist vel ef vér rísum allir í mót Haraldi konungi því að vér höfum þá ærinn styrk og má auðna ráða sigri. Hinn er annar kostur, og er það þó engi kostur þeim mönnum er eigi eru ótignari en Haraldur konungur, að gerast þrælar hans. Betri þótti föður mínum sá kostur að falla í bardaga í konungdómi sínum en ganga sjálfkrafa í þjónustu við Harald konung eða þola eigi vopn sem Naumdælakonungar gerðu.»
  Kom Sölvi svo ræðu sinni að Auðbjörn konungur hét ferðinni. Dró hann þá her saman og fór norður til fundar við Arnvið konung. Höfðu þeir þá allmikinn her. Þeir spurðu þá að Haraldur konungur var norðan kominn. Þeir hittust fyrir innan Sólskel.
  Það var siðvenja er menn börðust á skipum að tengja skyldi skipin og berjast um stafna. Var þar svo gert.
  Haraldur konungur lagði sitt skip móti skipi Arnviðar konungs. Varð sú orusta hin snarpasta og féll mart fólk af hvorumtveggjum. Og að lyktum varð Haraldur konungur svo reiður og óður að hann gekk fram á rausn á skipi sínu og barðist þá svo djarflega að allir frambyggjar á skipi Arnviðar konungs hrukku aftur til siglu en sumir féllu. Gekk þá Haraldur konungur upp á skip Arnviðar konungs. Leituðu þá menn Arnviðar konungs til flótta en sjálfur hann féll á skipi sínu. Þar féll og Auðbjörn konungur en Sölvi kom á flótta.
  Svo segir Hornklofi:
  

  Háði gramr, þar er gnúðu,
  geira hregg við seggi,
  rauð fnýsti ben blóði,
  bengögl í dyn Sköglar
  þá er á rausn fyrir ræsi,
  réð egglituðr, seggir,
  æfr gall hjör við hlífar,
  hnigu fjörvanir, sigri.

  Þar féllu af Haraldi konungi Ásgautur og Arnbjörn jarlar hans, og Grjótgarður og Herlaugur mágar hans, synir Hákonar jarls. Sölvi var síðan víkingur mikill langa hríð og gerði oftlega mikinn skaða á ríki Haralds konungs.
  

  12. kafli

  Eftir það lagði Haraldur konungur undir sig Sunn-Mæri. Vémundur bróðir Auðbjarnar konungs hélt Firðafylki og gerðist konungur yfir. Þetta var síðla of haustið og gera menn það ráð með Haraldi konungi að hann skyldi eigi fara suður um Stað á haustdegi. Þá setti hann Rögnvald jarl yfir Mæri hvoratveggju og Raumsdal. Hafði hann um sig mikið fjölmenni. Haraldur konungur sneri þá norður aftur til Þrándheims.
  Þann sama vetur fór Rögnvaldur jarl hið innra og svo suður of Fjörðu. Hann hafði njósn af Vémundi konungi og kom um nótt þar sem heitir Naustdalur. Var Vémundur konungur þar á veislu. Rögnvaldur jarl tók hús á þeim og brenndi þar inni Vémund konung með átta tigu manna.
  Eftir það kom Berðlu-Kári til Rögnvalds jarls með langskip alskipað og fóru þeir báðir norður á Mæri. Tók Rögnvaldur jarl skip þau er átt hafði Vémundur konungur og allt lausafé það er hann fékk. Berðlu-Kári fór norður til Þrándheims á fund Haralds konungs og gerðist hans maður. Hann var berserkur mikill.
  

  13. kafli

  Um vorið eftir fór Haraldur konungur suður með landi með skipaher og lagði undir sig Firðafylki. Síðan sigldi hann austur með landi og kom fram í Vík austur. Haraldur konungur setti eftir í Fjörðum Hákon jarl Grjótgarðsson og fékk honum Firðafylki að yfirsókn.
  En er konungur var austur farinn þá sendi Hákon jarl orð Atla jarli hinum mjóva að hann skyldi fara braut úr Sogni og vera jarl á Gaulum sem hann hafði fyrr haft. En Atli sagði Harald konung hafa veitt sér Sygnafylki og kveðst því mundu halda til þess er hann fyndi Harald konung. Jarlarnir þreyta þetta með sér þar til er báðir safna her. Þeir hittast á Fjölum í Stafanesvogi og áttu mikla orustu. Þar féll Hákon jarl en Atli jarl varð sár til ólífis. Fóru menn hans til Atleyjar með hann og þar andaðist hann.
  Svo segir Eyvindur skáldaspillir:
  

  Varð Hákon,
  Högna meyjar
  viðr, vopnber,
  er vega skyldi,
  og sinn aldr
  í odda gný
  Freys áttungr
  á Fjölum lagði.
  Og þar, varð,
  er vinir féllu
  magar Hallgarðs
  manna blóði
  Stafaness
  við stóran gný
  vinar Lóðurs
  vogr of blandinn.
  

  14. kafli

  Haraldur konungur kom liði sínu austur í Vík og lagði inn til Túnsbergs. Þar var þá kaupstaður. Haraldur konungur hafði þá verið í Þrándheimi fjóra vetur og komið ekki á þeirri stundu í Víkina.
  Hann spurði þau tíðindi að Eiríkur Svíakonungur Emundarson hafði lagt undir sig Vermaland og hann tók skatta af öllum markbyggðum og hann kallaði Vestra-Gautland allt norður til Svínasunds og hið vestra allt með hafinu, það kallaði Svíakonungur allt sitt ríki og tók skatta af. Hann hafði þar sett jarl er kallaður var Hrani hinn gauski. Hann hafði ríki millum Svínasunds og Gautelfar. Hann var ríkur jarl.
  Haraldi konungi var svo sagt frá orðum Svíakonungs að hann skyldi eigi fyrr létta en hann hefði svo mikið ríki í Víkinni sem fyrr hafði þar haft Sigurður hringur eða Ragnar loðbrók sonur hans, en það var Raumaríki og Vestfold allt út til Grenmars, svo og Vingulmörk og allt suður þaðan. Hafði þá um öll þessi fylki snúist til hlýðni við Svíakonung margir höfðingjar og mikið fólk annað.
  Þetta líkaði stórilla Haraldi konungi og stefndi hann þing við bændur þar á Foldinni. Bar hann þá sakir á hendur þeim bóndum er hann kenndi landráð við sig. Bændur gerðu skyn fyrir, sumir guldu fé, sumir sættu refsingum. Fór hann svo um sumarið of það fylki.
  Um haustið fór hann upp á Raumaríki og fór þar allt með sama hætti, að hann lagði undir sig það fylki. Þá spurði hann öndverðan vetur að Eiríkur Svíakonungur reið um Vermaland að veislum með hirð sína.
  

  15. kafli

  Haraldur konungur býr ferð sína austur um Eiðaskóg og kom fram í Vermalandi. Lét hann þar búa veislur fyrir sér.
  Áki hét maður. Hann var ríkastur bóndi á Vermalandi og stórauðigur og þá gamall að aldri. Hann sendi menn til Haralds konungs og bauð honum til veislu. Konungur hét ferð sinni. Áki bauð Eiríki konungi og til veislu og lagði honum hinn sama stefnudag. Áki átti mikinn skála og fornan. Þá lét hann gera annan veisluskála nýjan og eigi minna og vanda að öllu. Hann lét þann skála tjalda allan nýjum búnaði en hinn forna skála fornum búnaði.
  En er konungar komu til veislunnar var skipað Eiríki konungi í hinn forna skála og hans liði en Haraldi konungi í hinn nýja skála með sitt lið. Með sama hætti var skipað borðbúnaði öllum, að Eiríkur konungur og hans menn höfðu öll forn ker og svo horn og þó allvel búin en Haraldur konungur og hans menn höfðu öll ný ker og horn og búin vel. Voru þau öll líkuð og skyggð sem gler. Drykkur var hvortveggi hinn besti. Áki bóndi hafði verið fyrr maður Hálfdanar konungs.
  En er sá dagur kom er veislan var öll bjuggust konungar til brautferðar. Voru þá reiðskjótar búnir. Þá gekk Áki fyrir Harald konung og leiddi með sér son sinn tólf vetra gamlan er Ubbi hét.
  Áki mælti: «Ef þér konungur þykir nokkurar vináttu vert fyrir heimboðið þá launa það syni mínum. Hann gef eg þér til þjónustumanns.»
  Konungur þakkaði honum með mörgum fögrum orðum sinn fagnað og hét honum þar í mót fullkominni sinni vináttu. Síðan greiddi hann fram stórar gjafar er hann gaf konungi.
  Síðan gekk Áki til Svíakonungs. Var þá Eiríkur konungur klæddur og búinn til ferðar og var hann heldur ókátur. Áki tók þá góða gripi og gaf honum. Konungur svarar fá og steig á bak hesti sínum. Áki gekk á leið með honum og talaði við hann. Skógur var nær þeim og lá þar vegurinn yfir.
  En er Áki kom á skóginn þá spurði konungur hann: «Hví skiptir þú svo fagnaði með okkur Haraldi konungi að hann skyldi hafa af öllu hinn betra hlut? Og veistu að þú ert minn maður.»
  «Eg hugði,» segir Áki, «að yður konungur og yðra menn mundi engan fagnað skort hafa að þessi veislu. En er þar var forn búnaður er þér drukkuð þá veldur það því að þér eruð nú gamlir. En Haraldur konungur er nú í blóma aldurs. Fékk eg honum af því nýjan búnað. En þar er þú minntir mig að eg væri þinn maður þá veit eg hitt eigi síður að þú ert minn maður.»
  Þá brá konungur sverði og hjó hann banahögg, reið braut síðan.
  En er Haraldur konungur var búinn að stíga á hest sinn þá bað hann kalla til sín Áka búanda. En er menn leituðu hans þá runnu sumir þannug sem Eiríkur konungur hafði riðið. Fundu þeir þar Áka dauðan, fóru síðan aftur og sögðu konungi.
  En er hann spyr þetta heitir hann á menn sína að þeir skulu hefna Áka búanda. Ríður þá Haraldur konungur þannug er áður hafði riðið Eiríkur konungur til þess er hvorir verða varir við aðra. Þá ríða hvorir sem mest mega til þess er Eiríkur konungur kemur á skóg þann er skilur Gautland og Vermaland. Þá snýr Haraldur konungur aftur á Vermaland, leggur þá land það undir sig en drap menn Eiríks konungs hvar sem hann stóð þá. Fór Haraldur konungur um veturinn aftur á Raumaríki.
  

  16. Ferð Haralds konungs til Túnsbergs

  Haraldur konungur fór um veturinn út til Túnsbergs til skipa sinna. Býr hann þá skipin og heldur austur yfir fjörðinn, leggur þá undir sig alla Vingulmörk. Hann er úti á herskipum allan veturinn og herjar á Ranríki.
  Svo segir Þorbjörn hornklofi:
  

  Úti vill jól drekka,
  ef skal einn ráða,
  fylkir hinn framlyndi
  og Freys leik heyja,
  ungr leiddist eldvelli
  og inni að sitja,
  varma dyngju
  eða vöttu dúns fulla.

  Gautar höfðu safnað fyrir allt um landið.
  

  17. Orusta á Gautlandi

  Um vorið er ísa leysti stikuðu Gautar Gautelfi, að Haraldur konungur skyldi eigi mega leggja skipum sínum upp í landið. Haraldur konungur hélt skipum sínum upp í elfina og lagðist við stikin, herjaði þá á bæði lönd og brenndi byggðina.
  Svo segir Hornklofi:
  

  Grennir þröng að gunni
  gunnmárs fyr haf sunnan,
  sá var gramr, og gumnum,
  goðvarðr, und sig jörðu,
  og hjálmtamiðr hilmir
  hólmreyðar lét ólman
  lindihjört fyr landi
  lundprúðr við stik bundinn.

  Síðan riðu Gautar með her mikinn og héldu orustu við Harald konung og varð þar allmikið mannfall og hafði Haraldur konungur sigur.
  Svo segir Hornklofi:
  

  Ríks, þreifst reiddra öxa
  rymr, knáttu spjör glymja,
  svartskyggð bitu seggi
  sverð þjóðkonungs ferðar,
  þá er, hugfylldra hölda,
  hlaut andskoti Gauta,
  hár var söngr of svírum,
  sigr, flugbeiddra vigra.

  18. Fall Hrana gauska

  Haraldur konungur fór víða um Gautland herskildi og átti þar margar orustur tveim megin elfarinnar og fékk hann oftast sigur en í einni hverri orustu féll Hrani gauski. Síðan lagði Haraldur konungur land allt undir sig fyrir norðan elfina og fyrir vestan Væni og Vermaland allt. En er hann snerist þaðan í brott þá setti hann þar eftir til landsgæslu Guttorm hertoga og lið mikið með honum. En hann snerist þá til Upplanda og dvaldist þar um hríð, fór síðan norður um Dofrafjall til Þrándheims og var þar enn langar hríðir.
  Hann tók þá að eiga börn. Þau Ása áttu sonu þessa: Guttormur var elstur, Hálfdan svarti, Hálfdan hvíti, þeir voru tvíburar, Sigröður hinn fjórði. Þeir voru allir upp fæddir í Þrándheimi með miklum sóma.
  

  19. Orusta í Hafursfirði

  Tíðindi þau spurðust sunnan úr landi að Hörðar og Rygir, Egðir og Þilir söfnuðust saman og gerðu uppreist, bæði að skipum og vopnum og fjölmenni. Voru þeir upphafsmenn Eiríkur Hörðalandskonungur, Súlki konungur af Rogalandi og Sóti jarl bróðir hans, Kjötvi hinn auðgi konungur af Ögðum og Þórir haklangur sonur hans, af Þelamörk bræður tveir, Hróaldur hryggur og Haddur hinn harði.
  En er Haraldur konungur varð þessa tíðinda vís þá dró hann her saman og skaut skipum á vatn, bjóst síðan með liðið og fer með landi suður og hafði mart manna úr hverju fylki. En er hann kemur suður um Stað þá spyr það Eiríkur konungur. Hafði hann þá og saman komið því liði er honum var von. Fer hann þá suður í móti því liði er hann vissi að austan mundi koma til fulltings við hann. Mættist þá herinn allur fyrir norðan Jaðar og leggja þá inn til Hafursfjarðar.
  Þar lá þá fyrir Haraldur konungur með her sinn. Tekst þar þegar orusta mikil, var bæði hörð og löng. En að lyktum var það að Haraldur konungur hafði sigur en þar féllu þeir Eiríkur konungur og Súlki konungur og Sóti jarl bróðir hans. Þórir haklangur hafði lagt skip sitt í móti skipi Haralds konungs. Og var Þórir berserkur mikill. Var þar allhörð atsókn áður Þórir haklangur féll. Var þá hroðið allt skip hans. Þá flýði Kjötvi konungur og í hólma nokkurn þar er vígi var mikið. Síðan flýði allt lið þeirra, sumt á skipum en sumt hljóp á land upp og svo hið efra suður um Jaðar.
  Svo segir Hornklofi:
  

  Heyrðir þú í Hafrsfirði,
  hve hisig barðist
  konungr hinn kynstóri
  við Kjötva hinn auðlagða.
  Knerrir komu austan,
  kapps um lystir,
  með gínöndum höfðum
  og gröfnum tinglum.
  Hlaðnir voru þeir hölda
  og hvítra skjalda,
  vigra vestrænna
  og valskra sverða.
  Grenjuðu berserkir,
  Gunnr var þeim á sinnum,
  emjuðu úlfhéðnar
  og ísörn glumdu.
  Freistuðu hins framráða,
  er þeim flýja kenndi,
  allvaldr Austmanna,
  er býr að Útsteini.
  Stöðum nökkva brá stillir
  er honum var styrjar væni.
  Hlömmun var á hlífum
  áðr Haklangr félli.
  Leiddist þá fyr Lúfu
  landi að halda
  hilmi hinum hálsdigra,
  hólm lét sér að skjaldi.
  Slógust undir sessþiljur,
  er sárir voru,
  létu upp stjölu stúpa,
  stungu í kjöl höfðum.
  Á baki létu blíkja,
  barðir voru grjóti,
  Sváfnis salnæfrar
  seggir hyggjandi.
  Æstust austkylfur
  og um Jaðar hljópu
  heim úr Hafursfirði
  og hugðu á mjöðdrykkju.
  

  20. Haraldur konungur varð einvaldur að Noregi

  Eftir orustu þessa fékk Haraldur konungur enga mótstöðu í Noregi. Voru þá fallnir allir hinir mestu fjandmenn hans en sumir flýðir úr landi og var það allmikill mannfjöldi því að þá byggðust stór eyðilönd. Þá byggðist Jamtaland og Helsingjaland og var þó áður hvorttveggja nokkuð byggt af Norðmönnum. Í þeim ófriði er Haraldur konungur gekk til lands í Noregi þá fundust og byggðust útlönd, Færeyjar og Ísland. Þá var og mikil ferð til Hjaltlands og margir ríkismenn af Noregi flýðu útlaga fyrir Haraldi konungi og fóru í vesturvíking, voru í Orkneyjum og Suðureyjum á vetrum en á sumrum herjuðu þeir í Noreg og gerðu þar mikinn landskaða. Margir voru þeir og ríkismenn er gengu til handa Haraldi konungi og gerðust hans menn og byggðu lönd með honum.
  

  21. Frá börnum Haralds konungs

  Haraldur konungur var nú einvaldi orðinn alls Noregs. Þá minntist hann þess er mærin sú hin mikilláta hafði mælt til hans. Hann sendi þá menn eftir henni og lét hana hafa til sín og lagði hana hjá sér. Þessi voru börn þeirra: Ólöf var elst, þá var Hrærekur, þá Sigtryggur, Fróði og Þorgils.
  

  22. Kvonfang Haralds konungs

  Haraldur konungur átti margar konur og mörg börn. Hann fékk þeirrar konu er Ragnhildur hét, dóttir Eiríks konungs af Jótlandi. Hún var kölluð Ragnhildur hin ríka. Þeirra sonur var Eiríkur blóðöx.
  Enn átti hann Svanhildi dóttur Eysteins jarls. Þeirra börn voru Ólafur Geirstaðaálfur, Björn og Ragnar rykkill.
  Enn átti Haraldur konungur Áshildi dóttur Hrings Dagssonar ofan af Hringaríki. Þeirra börn voru Dagur og Hringur, Guðröður skirja, Ingigerður.
  Svo segja menn að þá er Haraldur konungur fékk Ragnhildar ríku að hann léti þá af níu konum sínum.
  Þess getur Hornklofi:
  

  Hafnaði Hólmrýgjum
  og Hörða meyjum,
  hverri hinni heinversku
  og Hölga ættar
  konungr hinn kynstóri
  er tók konuna dönsku.

  Börn Haralds konungs voru þar hver upp fædd sem móðerni áttu. Guttormur hertogi hafði vatni ausið hinn elsta son Haralds konungs og gaf nafn sitt. Hann knésetti þann svein og fóstraði og hafði með sér í Vík austur. Fæddist hann þar upp með Guttormi hertoga. Guttormur hertogi hafði alla stjórn landsins um Víkina og um Upplöndin þá er konungur var eigi nær.
  

  23. Vesturferð Haralds konungs

  Haraldur konungur spurði að víða um mitt landið herjuðu víkingar þeir er á vetrum voru fyrir vestan haf. Hann hafði þá leiðangur úti hvert sumar og kannaði eyjar og útsker en hvar sem víkingar urðu varir við her hans þá flýðu allir og flestir á haf út.
  En er konungi leiddist þetta þá varð það á einu sumri að Haraldur konungur sigldi með her sinn vestur um haf. Kom hann fyrst við Hjaltland og drap þar alla víkinga þá er eigi flýðu undan. Síðan siglir hann suður til Orkneyja og hreinsaði þar allt af víkingum. Eftir það fer hann allt í Suðureyjar og herjar þar. Hann drap þar marga víkinga þá er fyrir liði réðu áður. Hann átti þar margar orustur og hafði oftast sigur. Þá herjaði hann á Skotland og átti þar orustur. En er hann kom vestur í Mön þá höfðu þeir áður spurt hvern hernað hann hafði gert þar í landi. Þá flýði allt fólk inn á Skotland og var þar aleyða af mönnum. Braut var og flutt allt fé það er mátti. En er þeir Haraldur konungur gengu á land þá fengu þeir ekki herfang.
  Svo segir Hornklofi:
  

  Menfergir bar margar
  margspakr, Niðar varga
  lundr vann sókn á sandi,
  sandmens í bý randir,
  áðr fyr eljanfróðum
  allr herr Skota, þverri
  lögðis seið, af láði
  læbrautar varð flæja.

  Í þessu bili féll Ívar sonur Rögnvalds Mærajarls. En í bætur þess gaf Haraldur konungur Rögnvaldi jarli er hann sigldi vestan, Orkneyjar og Hjaltland en Rögnvaldur gaf þegar Sigurði bróður sínum bæði löndin og var hann vestur eftir þá er konungur sigldi austur. Gaf hann áður Sigurði jarldóm.
  Þá kom til lags við hann Þorsteinn rauður, sonur Ólafs hvíta og Auðar hinnar djúpúðgu. Þeir herjuðu á Skotland og eignuðust Katanes og Suðurland allt til Ekkjalsbakka. Sigurður jarl drap Melbrigða tönn, jarl skoskan, og batt höfuð hans við slagólar sér og laust á kykvavöðva sínum á tönnina er skagði úr höfðinu. Kom þar í blástur og fékk hann þar af bana og er hann heygður á Ekkjalsbakka. Þá réð löndum Guttormur sonur hans einn vetur og dó barnlaus. Síðan settust í löndin víkingar, Danir og Norðmenn.
  

  24. Skorið hár Haralds konungs

  Haraldur konungur var á veislu á Mæri að Rögnvalds jarls. Hafði hann þá eignast land allt. Þá tók konungur þar laugar og þá lét Haraldur konungur greiða hár sitt og þá skar Rögnvaldur jarl hár hans en áður hafði verið óskorið og ókembt tíu vetur. Þá kölluðu þeir hann Harald lúfu en síðan gaf Rögnvaldur honum kenningarnafn og kallaði hann Harald hinn hárfagra og sögðu allir er sáu að það var hið mesta sannnefni því að hann hafði hár bæði mikið og fagurt.
  

  25. Göngu-Hrólfur útlægur ger

  Rögnvaldur Mærajarl var hinn mesti ástvin Haralds konungs og konungur virti hann mikils. Rögnvaldur átti Hildi dóttur Hrólfs nefju. Synir þeirra voru þeir Hrólfur og Þórir. Rögnvaldur jarl átti og frillusonu. Hét einn Hallaður, annar Einar, hinn þriðji Hrollaugur. Þeir voru rosknir þá er hinir skírbornu bræður þeirra voru börn.
  Hrólfur var víkingur mikill. Hann var svo mikill maður vexti að engi hestur mátti bera hann og gekk hann hvargi sem hann fór. Hann var kallaður Göngu-Hrólfur. Hann herjaði mjög í Austurvegu. Á einu sumri er hann kom úr víking austan í Víkina þá hjó hann þar strandhögg. Haraldur konungur var í Víkinni. Hann varð mjög reiður þá er hann spurði þetta því að hann hafði mikið bann á lagt að ræna innanlands. Konungur lýsti því á þingi að hann gerði Hrólf útlaga af Noregi.
  En er það spurði Hildur móðir Hrólfs þá fór hún á fund konungs og bað friðar Hrólfi. Konungur var svo reiður að henni týði ekki að biðja.
  Þá kvað Hildur þetta:
  

  Hafnið Nefju nafna,
  nú rekið gand úr landi
  horskan hölda barma.
  Hví bellið því, stillir?
  Illt er við úlf að ylfast
  Yggs valbríkar slíkan,
  muna við hilmis hjarðir
  hægr, ef hann renn til skógar.

  Göngu-Hrólfur fór síðan vestur um haf í Suðureyjar og þaðan fór hann vestur í Valland og herjaði þar og eignaðist jarlsríki mikið og byggði þar mjög Norðmönnum og er þar síðan kallað Norðmandí. Af Hrólfs ætt eru komnir jarlar í Norðmandí. Sonur Göngu-Hrólfs var Vilhjálmur, faðir Ríkarðar, föður annars Ríkarðar, föður Roðberts löngumspaða, föður Vilhjálms bastarðar Englakonungs. Frá honum eru síðan komnir Englakonungar allir.
  Ragnhildur drottning ríka lifði síðan þrjá vetur er hún kom í Noreg. En eftir dauða hennar fór Eiríkur sonur þeirra Haralds konungs til fósturs í Fjörðu til Þóris hersis Hróaldssonar og fæddist hann þar upp.
  

  26. Frá Svása jötni

  Haraldur konungur fór einn vetur að veislum um Upplönd og lét búa sér til jólaveislu á Þoptum. Jólaaftan kom Svási fyrir dyr þá er konungur sat yfir borði og sendi konungi boð að hann skyldi út ganga til hans.
  En konungur brást reiður við þeim sendiboðum og bar hinn sami maður reiði konungs út sem honum hafði borið inn boðin. En Svási bað bera eigi að síður annað sinn erindið og kvað sig vera þann Finninn er konungur hafði játað að setja gamma sinn annan veg brekkunnar þar.
  En konungur gekk út og varð honum þess játsi, að fara heim með honum, og gekk yfir brekkuna með áeggjan sumra sinna manna þótt sumir lettu.
  Þar stóð upp Snæfríður dóttir Svása, kvinna fríðust, og byrlaði konungi ker fullt mjaðar en hann tók allt saman og hönd hennar og þegar var sem eldshiti kæmi í hörund hans og vildi þegar hafa samræði við hana á þeirri nótt. En Svási sagði að það mundi eigi vera nema að honum nauðgum nema konungur festi hana og fengi að lögum en konungur festi Snæfríði og fékk og unni svo með ærslum að ríki sitt og allt það er honum byrjaði, þá fyrirlét hann.
  Þau áttu fjóra sonu. Einn var Sigurður hrísi, Hálfdan háleggur, Guðröður ljómi, Rögnvaldur réttilbeini.
  Síðan dó Snæfríður en litur hennar skipaðist á engan veg. Var hún jafnrjóð sem þá er hún var kvik. Konungur sat æ yfir henni og hugði að hún mundi lifna. Fór svo fram þrjá vetur að hann syrgði hana dauða en allur landslýður syrgði hann villtan.
  En þessa villu að lægja kom til læknar Þorleifur spaki er með viti lægði þá villu fyrst með eftirmæli með þessum hætti: «Eigi er konungur kynlegt að þú munir svo fríða konu og kynstóra og tignir hana á dúni og á guðvefi sem hún bað þig. En tign þín er þó minni en hæfir og hennar í því að hún liggur of lengi í sama fatnaði og er miklu sannlegra að hún sé hrærð og sé skipt undir henni klæðum.»
  En þegar er hún var hrærð úr rekkjunni þá slær ýldu og óþefjani og hvers kyns illum fnyk af líkamanum. Var þá hvatað að báli og var hún brennd. Blánaði áður allur líkaminn og ullu úr ormar og eðlur, froskar og pöddur og alls kyns illyrmi. Seig hún svo í ösku en konungurinn steig til visku og hugði af heimsku, stýrði síðan ríki sínu og styrktist, gladdist hann af þegnum sínum en þegnar af honum en ríkið af hvorutveggja.
  

  27. Frá Þjóðólfi úr Hvini

  Eftir það er Haraldur konungur hafði reynt svik Finnunnar varð hann svo reiður að hann rak frá sér sonu sína og Finnunnar og vildi eigi sjá þá. En Guðröður ljómi fór á fund Þjóðólfs hins hvinverska fósturföður síns og bað hann fara með sér til konungs því að Þjóðólfur var ástvinur konungs. En konungur var þá á Upplöndum.
  Þeir fara síðan. En er þeir komu til konungs síð aftans og settust niður utarlega og duldust. Konungur gekk á gólfinu og sá á bekkina en hann hafði veislu nokkura og var mjöður blandinn.
  Þá kvað hann þetta fyrir munni sér:
  

  Mjög eru mínir rekkar
  til mjöðgjarnir bornir
  og hér komnir hárir.
  Hví eruð þér ævar margir?

  Þá svaraði Þjóðólfur:
  

  Höfðum vér í höfði
  högg að eggja leiki
  með vellbrota vitrum.
  Voruma þá til margir.

  Þjóðólfur tók ofan höttinn og kenndi konungur hann þá og fagnaði honum vel.
  Þá bað Þjóðólfur konung að hann skyldi eigi fyrirlíta sonu sína «því að fúsir væru þeir að eiga betra móðerni ef þú hefðir þeim það fengið.»
  Konungur játaði honum því og bað hann hafa Guðröð heim með sér, svo sem hann hafði fyrr verið, en Sigurð og Hálfdan bað hann fara á Hringaríki en Rögnvald á Haðaland. Þeir gera svo sem konungur bauð. Gerðust þeir allir vasklegir menn og vel búnir að íþróttum.
  Haraldur konungur sat þá um kyrrt innanlands og var friður góður og árferð.
  

  28. Upphaf Torf-Einars, jarls í Orkneyjum

  Rögnvaldur jarl á Mæri spurði fall Sigurðar bróður síns og það að þá sátu í löndunum víkingar. Þá sendi hann vestur Hallað son sinn og tók hann jarlsnafn og hafði lið mikið vestur. En er hann kom til Orkneyja þá settist hann í löndin. En bæði á haust og um vetur og um vor fóru víkingar um Eyjar, námu nesnám og hjuggu strandhögg. Það leiddist Hallaði jarli að sitja í eyjunum. Veltist hann þá úr jarldóminum og tók höldsrétt. Fór hann síðan austur í Noreg.
  En er Rögnvaldur jarl spurði þetta lét hann illa yfir ferð Hallaðar, sagði að synir hans mundu verða ólíkir foreldri sínu.
  Þá svaraði Einar: «Eg hefi lítinn metnað af þér. Á eg við litla ást að skiljast. Mun eg fara vestur til Eyja ef þú vilt fá mér styrk nokkurn. Mun eg því heita þér er þér mun allmikill fagnaður á vera að eg mun eigi aftur koma til Noregs.»
  Rögnvaldur segir að það líkaði honum vel að hann kæmi eigi aftur «því að mér er lítils von að frændum þínum sé sæmd að þér því að móðurætt þín öll er þrælborin.»
  Rögnvaldur fékk Einari eitt langskip og skipaði það til handa honum. Sigldi Einar um haustið vestur um haf. En er hann kom til Orkneyja þá lágu þar fyrir víkingar tveim skipum, Þórir tréskegg og Kálfur skurfa. Einar lagði þegar til orustu við þá og sigraðist en þeir féllu báðir.
  Þá var þetta kveðið:
  

  Þá gaf hann Tréskegg tröllum,
  Torf-Einar drap Skurfu.

  Hann var fyrir því kallaður Torf-Einar að hann lét skera torf og hafði það fyrir eldivið því að engi var skógur í Orkneyjum. Síðan gerðist Einar jarl yfir eyjunum og var hann ríkur maður. Hann var ljótur maður og einsýnn og þó manna skyggnastur.
  

  29. Andlát Eiríks konungs Emundarsonar

  Guttormur hertogi sat oftast í Túnsbergi og hafði yfirsókn allt um Víkina þá er konungur var eigi nær og hafði þar landvörn. Var þar mjög herskátt af víkingum en ófriður var upp á Gautland meðan Eiríkur konungur lifði Emundarson. Hann andaðist þá er Haraldur konungur hinn hárfagri hafði verið tíu vetur konungur í Noregi.
  

  30. Dauði Guttorms hertoga

  Eftir Eirík var konungur í Svíþjóð Björn sonur hans fimm tigu vetra. Hann var faðir þeirra Eiríks hins sigursæla og Ólafs föður Styrbjarnar.
  Guttormur hertogi varð sóttdauður í Túnsbergi. Þá gaf Haraldur konungur yfirsókn ríkis þess alls Guttormi syni sínum og setti hann þar höfðingja yfir.
  

  31. Dauði Rögnvalds Mærajarls

  Þá er Haraldur konungur var fertugur að aldri þá voru margir synir hans vel á legg komnir. Þeir voru allir bráðgervir. Kom þá svo að þeir undu illa við er konungur gaf þeim ekki ríki en setti jarl í hverju fylki og þótti þeim jarlar vera smábornari en þeir voru.
  Þá fóru til á einu vori Hálfdan háleggur og Guðröður ljómi með mikla sveit manna og komu á óvart Rögnvaldi Mærajarli og tóku hús á honum og brenndu hann inni við sex tigu manna. Þá tók Hálfdan langskip þrjú og skipaði og siglir síðan vestur um haf en Guðröður settist þar að löndum sem áður hafði haft Rögnvaldur jarl.
  En er Haraldur konungur spurði þetta þá fór hann þegar með liði miklu á hendur Guðröði. Sá Guðröður engan annan sinn kost en gefast upp í vald Haralds konungs og sendi konungur hann austur á Agðir. En Haraldur konungur setti þá yfir Mæri Þóri son Rögnvalds jarls og gifti honum Ólöfu dóttur sína er kölluð var árbót. Þórir jarl þegjandi hafði þá ríki þvílíkt sem haft hafði Rögnvaldur jarl faðir hans.
  

  32. Dauði Hálfdanar háleggs

  Hálfdan háleggur kom vestur til Orkneyja og mjög á óvart og flýði Einar jarl þegar úr eyjunum og kom aftur þegar sama haust og kom þá óvart Hálfdani. Þeir hittust og varð skömm orusta og flýði Hálfdan og var það við nótt sjálfa. Lágu þeir Einar tjaldalausir um nóttina en um morguninn er lýsa tók þá leituðu þeir flóttamanna um eyjarnar og var hver drepinn þar er staðinn varð.
  Þá mælti Einar jarl: «Eigi veit eg,» segir hann, «hvort eg sé út á Rínansey mann eða fugl. Stundum hefst upp en stundum leggst niður.»
  Síðan fóru þeir þannug til og fundu þar Hálfdan hálegg og tóku hann höndum.
  Einar jarl kvað vísu þessa um aftaninn áður hann lagði til orustu:
  

  Sékat eg Hrólfs úr hendi
  né Hrollaugi fljúga
  dör á dæla mengi.
  Dugir oss föður hefna.
  En í kveld, þar er knýjum,
  of kerstraumi, rómu,
  þegjandi sitr þetta
  Þórir jarl á Mæri.

  Þá gekk Einar jarl til Hálfdanar. Hann reist örn á baki honum við þeima hætti að hann lagði sverði á hol við hrygginn og reist rifin öll ofan á lendar, dró þar út lungun. Var það bani Hálfdanar.
  Þá kvað Einar:
  

  Rekið hefi eg Rögnvalds dauða,
  en réðu því nornir,
  nú er fólkstuðill fallinn,
  að fjórðungi mínum.
  Verpið, snarpir sveinar,
  því að sigri vér ráðum,
  skatt vel eg honum harðan,
  að Háfætu grjóti.

  Síðan settist Einar jarl að Orkneyjum sem fyrr hafði hann haft. En er tíðindi þessi spyrjast í Noreg þá kunnu þessu stórilla bræður Hálfdanar og töldu hefnda fyrir vert og margir sönnuðu það aðrir.
  En er Einar jarl spyr þetta þá kvað hann:
  

  Eru til míns fjörs margir
  menn, of sannar deildir,
  úr ýmissum áttum
  ósmábornir gjarnir.
  En þó vita þeygi
  þeir áðr mig hafi felldan,
  hver ilþorna arnar
  undir hlýtr að standa.

  33. Sætt Haralds konungs og Einars jarls

  Haraldur konungur bauð liði út og dró saman her mikinn og fór síðan vestur til Orkneyja. En er Einar jarl spurði að konungur var austan kominn þá fer hann yfir á Nes.
  Þá kvað hann vísu:
  

  Margr verðr sekr um sauði
  seggr með fögru skeggi,
  en eg að ungs í Eyjum
  allvalds sonar falli.
  Hætt segja mér höldar
  við hugfullan stilli.
  Haralds hefi eg skarð í skildi,
  skala ugga það, höggvið.

  Þá fóru menn og orðsendingar millum konungs og jarls. Kom þá svo að þar var á komið stefnulagi og finnast þeir sjálfir og festi þá jarl allt í konungs dóm. Haraldur konungur dæmdi á hendur Einari jarli og öllum Orkneyingum að gjalda sex tigu marka gulls. Bóndum þótti gjald of mikið. Þá bauð jarl þeim að hann mundi einn saman gjalda og skyldi hann eignast þá óðul öll í eyjunum. Þessu játuðu þeir mest fyrir þá sök að hinir snauðu áttu litlar jarðir en hinir auðgu hugðust mundu leysa sín óðul þegar er þeir vildu. Leysti jarl allt gjaldið við konung. Fór konungur þá austur eftir um haustið.
  Var það lengi síðan í Orkneyjum að jarlar áttu óðul öll, allt þar til er Sigurður Hlöðvisson gaf aftur óðulin.
  

  34. Kvonfang Eiríks konungs

  Guttormur sonur Haralds konungs hafði landvörn fyrir Víkinni og fór hann með herskipum hið ytra. En er hann lá í Elfarkvíslum þá kom þar Sölvi klofi og lagði til bardaga við hann. Þar féll Guttormur.
  Hálfdan svarti og Hálfdan hvíti lágu í víking og herjuðu um Austurveg. Þeir áttu orustu mikla á Eistlandi. Þar féll Hálfdan hvíti.
  Eiríkur var að fóstri með Þóri hersi Hróaldssyni í Fjörðum. Honum unni Haraldur konungur mest sona sinna og virti hann mest.
  Þá er Eiríkur var tólf vetra gamall gaf Haraldur konungur honum fimm langskip og fór hann í hernað, fyrst í Austurveg og þá suður um Danmörk og um Frísland og Saxland og dvaldist í þeirri ferð fjóra vetur. Eftir það fór hann vestur um haf og herjaði um Skotland og Bretland, Írland og Valland og dvaldist þar aðra fjóra vetur. Eftir það fór hann norður á Finnmörk og allt til Bjarmalands og átti hann þar orustu mikla og hafði sigur.
  Þá er hann kom aftur á Finnmörk þá fundu menn hans í gamma einum konu þá er þeir höfðu enga séð jafnvæna. Hún nefndist fyrir þeim Gunnhildur og sagði að faðir hennar bjó á Hálogalandi er hét Össur toti.
  «Eg hefi hér verið til þess,» segir hún, «að nema kunnustu að Finnum tveim er hér eru fróðastir á mörkinni. Nú eru þeir farnir á veiðar en báðir þeir vilja eiga mig og báðir eru þeir svo vísir að þeir rekja spor sem hundar, bæði á þá og á hjarni, en þeir kunna svo vel á skíðum að ekki má forðast þá, hvorki menn né dýr, en hvatki er þeir skjóta til þá hæfa þeir. Svo hafa þeir fyrirkomið hverjum manni er hér hefir komið í nánd. Og ef þeir verða reiðir þá snýst jörð um fyrir sjónum þeirra en ef nokkuð kvikt verður fyrir sjónum þeirra þá fellur dautt niður. Nú megið þér fyrir engan mun verða á veg þeirra nema eg feli yður hér í gammanum. Skulum vér þá freista ef vér fáum drepið þá.»
  Þeir þekktust þetta að hún fal þá. Hún tók línsekk einn og hugðu þeir að aska væri í. Hún tók þar í hendi sinni og söri því um gammann utan og innan.
  Litlu síðar koma Finnar heim. Þeir spyrja hvað þar er komið. Hún segir að þar er ekki komið. Finnum þykir það undarlegt er þeir höfðu rakið spor allt að gammanum en síðan finna þeir ekki. Þá gera þeir sér eld og matbúa. En er þeir voru mettir þá býr Gunnhildur rekkju sína. En svo hafði áður farið þrjár nætur að Gunnhildur hefir sofið en hvor þeirra hefir vakað yfir öðrum fyrir ábrýðis sakir.
  Þá mælti hún: «Farið nú hingað og liggi á sína hlið mér hvor ykkar.»
  Þeir urðu þessu fegnir og gerðu svo. Hún hélt sinni hendi um háls hvorum þeirra. Þeir sofna þegar en hún vekur þá. Og enn bráðlega sofna þeir og svo fast að hún fær varlega vakið þá. Og enn sofna þeir og fær hún þá fyrir engan mun vakið þá og þá setur hún þá upp og enn sofa þeir. Hún tekur þá selbelgi tvo mikla og steypir yfir höfuð þeim og bindur að sterklega fyrir neðan hendurnar. Þá gerir hún bending konungsmönnum. Hlaupa þeir þá fram og bera vopn á Finna og fá hlaðið þeim, draga þá út úr gammanum.
  Um nóttina eftir voru reiðarþrumur svo stórar að þeir máttu hvergi fara en að morgni fóru þeir til skips og höfðu Gunnhildi með sér og færðu Eiríki.
  Fóru þeir Eiríkur þá suður til Hálogalands. Hann stefndi þá til sín Össuri tota. Eiríkur segir að hann vill fá dóttur hans. Össur játar því. Fær þá Eiríkur Gunnhildar og hefir hana með sér suður í land.
  

  35. Frá sonum Haralds

  Haraldur konungur var þá fimmtugur að aldri er synir hans voru margir rosknir en sumir dauðir. Þeir gerðust margir ofstopamenn miklir innanlands og voru sjálfir ósáttir. Þeir ráku af eignum jarla konungs en suma drápu þeir.
  Haraldur konungur stefndi þá þing fjölmennt austur í landi og bauð til Upplendingum. Þá gaf hann sonum sínum konunganöfn og setti það í lögum að hans ættmanna skyldi hver konungdóm taka eftir sinn föður en jarldóm sá er kvensifur væri af hans ætt kominn. Hann skipti landi með þeim, lét hafa Vingulmörk, Raumaríki, Vestfold, Þelamörk. Það gaf hann Ólafi, Birni, Sigtryggi, Fróða, Þorgísli. En Heiðmörk og Guðbrandsdali gaf hann Dag og Hring og Ragnari. Snæfríðarsonum gaf hann Hringaríki, Haðaland, Þótn og það er þar liggur til. Guttormi hafði hann gefið til yfirsóknar frá Elfi til Svínasunds og Ranríki. Hann hafði hann sett til landvarnar austur við landsenda sem fyrr er ritað.
  Haraldur konungur sjálfur var oftast um mitt land. Hrærekur og Guðröður voru jafnan innan hirðar með konungi og höfðu veislur stórar á Hörðalandi og Sogni.
  Eiríkur var með Haraldi konungi föður sínum. Honum unni hann mest sona sinna og virti hann mest. Honum gaf hann Hálogaland og Norð-Mæri og Raumsdal. Norður í Þrándheimi gaf hann yfirsókn Hálfdani svarta og Hálfdani hvíta og Sigröði.
  Hann gaf sonum sínum í hverju þessu fylki hálfar tekjur við sig og það með að þeir skyldu sitja í hásæti skör hærra en jarlar en skör lægra en sjálfur hann. En það sæti eftir hans dag ætlaði sér hver sona hans en hann sjálfur ætlaði það Eiríki. En Þrændir ætluðu það Hálfdani svarta en Víkverjar og Upplendingar unnu þeim best ríkis er þar voru þeim undir hendi. Af þessu varð þar mikið sundurþykki enn af nýju milli þeirra bræðra.
  En með því að þeir þóttust hafa lítið ríki þá fóru þeir í hernað, svo sem sagt er að Guttormur féll í Elfarkvíslum fyrir Sölva klofa. Eftir það tók Ólafur við því ríki er hann hafði haft. Hálfdan hvíti féll á Eistlandi. Hálfdan háleggur féll í Orkneyjum. Þeim Þorgísli og Fróða gaf Haraldur konungur herskip og fóru þeir í vesturvíking og herjuðu um Skotland og Bretland og Írland. Þeir eignuðust fyrst Norðmanna Dyflinni. Svo er sagt að Fróða væri gefinn banadrykkur en Þorgils var lengi konungur yfir Dyflinni og var svikinn af Írum og féll þar.
  

  36. Dauði Rögnvalds réttilbeina

  Eiríkur blóðöx ætlaði að vera yfirkonungur allra bræðra sinna og svo vildi og Haraldur konungur vera láta. Voru þeir feðgar löngum ásamt.
  Rögnvaldur réttilbeini átti Haðaland. Hann nam fjölkynngi og gerðist seiðmaður. Haraldi konungi þóttu illir seiðmenn. Á Hörðalandi var sá seiðmaður er hét Vitgeir. Konungur sendi honum orð og bað hann hætta seið.
  Hann svaraði og kvað:
  

  Það er vá lítil,
  að vér síðum,
  karla börn
  og kerlinga,
  er Rögnvaldr síðr
  réttilbeini,
  hróðmögr Haralds
  á Haðalandi.

  En er Haraldur konungur heyrði þetta sagt þá með hans ráði fór Eiríkur blóðöx til Upplanda og kom á Haðaland. Hann brenndi inni Rögnvald bróður sinn með átta tigu seiðmanna og var það verk lofað mjög.
  Guðröður ljómi var um veturinn með Þjóðólfi í Hvini fósturföður sínum á kynnisókn og hafði skútu alskipaða og vildi hann fara norður á Rogaland. Þá lögðust á stormar miklir en Guðröði var títt um ferð sína og lét hann illa um dvölina.
  Þá kvað Þjóðólfur:
  

  Fariða þér áðr fleyja
  flatvöllr héðan batnar,
  verpr Geitis vegr grjóti,
  Guðröðr, um sjá stóran.
  Vindbýsna skaltu, vísi
  víðfrægr, héðan bíða.
  Verið með oss, uns verði
  veðr, nú er brim fyr Jaðri.

  Guðröður fór sem áður hvað sem Þjóðólfur mælti. En er þeir komu fyrir Jaðar þá kafði skipið undir þeim og létust þar allir.
  

  37. Fall Bjarnar kaupmanns

  Björn sonur Haralds konungs réð þá fyrir Vestfold og sat oftast í Túnsbergi en var lítt í hernaði. Til Túnsbergs sóttu mjög kaupskip, bæði þar um Víkina og norðan úr landi og sunnan úr Danmörk og af Saxlandi. Björn konungur átti og kaupskip í ferðum til annarra landa og aflaði sér svo dýrgripa eða annarra fanga þeirra er hann þóttist hafa þurfa. Bræður hans kölluðu hann farmann eða kaupmann. Björn var vitur maður og vel stilltur og þótti vænn til höfðingja. Hann fékk sér gott kvonfang og maklegt. Hann gat son er Guðröður hét.
  Eiríkur blóðöx kom úr Austurvegi með herskip og lið mikið. Hann beiddist af Birni bróður sínum að taka við sköttum og skyldum þeim er Haraldur konungur átti á Vestfold, en hinn var áður vandi að Björn færði konungi skatt eða sendi menn með. Vildi hann enn svo og vildi eigi af höndum greiða. En Eiríkur þóttist vista þurfa og tjalda og drykkjar. Þeir bræður þreyttu þetta með kappmælum og fékk Eiríkur eigi að heldur og fór brott úr bænum. Björn fór og úr bænum um kveldið og upp á Sæheim.
  Eiríkur hvarf aftur, fór upp um nóttina á Sæheim eftir Birni, kom þar er þeir sátu yfir drykkju. Eiríkur tók hús á þeim en þeir Björn gengu út og börðust. Þar féll Björn og mart manna með honum. Eiríkur tók þar herfang mikið og fór norður í land.
  Þetta verk líkaði stórilla Víkverjum og var Eiríkur þar mjög óþokkaður. Fóru þau orð um að Ólafur konungur mundi hefna Bjarnar ef honum gæfi færi á. Björn konungur liggur í Farmannshaugi á Sæheimi.
  

  38. Sætt konunga

  Eiríkur konungur fór um veturinn eftir norður á Mæri og tók veislu í Sölva fyrir innan Agðanes. En er það spurði Hálfdan svarti fór hann til með her og tók hús á þeim. Eiríkur svaf í útiskemmu og komst út til skógar við fimmta mann en þeir Hálfdan brenndu upp bæinn og lið allt það er inni var. Kom Eiríkur á fund Haralds konungs með þessum tíðindum.
  Konungur varð þessu ákaflega reiður og safnaði her saman og fór á hendur Þrændum. En er það spyr Hálfdan svarti þá býður hann út liði og skipum og verður allfjölmennur og lagði út til Staðs fyrir innan Þórsbjörg. Haraldur konungur lá þá sínu liði út við Reinsléttu. Fóru þá menn milli þeirra.
  Guttormur sindri hét einn göfugur maður. Hann var þá í liði með Hálfdani svarta en fyrr hafði hann verið með Haraldi konungi og var hann ástvinur beggja þeirra. Guttormur var skáld mikið. Hann hafði ort sitt kvæði um hvorn þeirra feðga. Þeir höfðu boðið honum laun en hann neitti og beiddist að þeir skyldu veita honum eina bæn og höfðu þeir því heitið.
  Hann fór þá á fund Haralds konungs og bar sættarorð millum þeirra og bað þá hvorntveggja þeirra bænar og þess að þeir skyldu sættast en konungar gerðu svo mikinn metnað hans að af hans bæn sættust þeir. Margir aðrir göfgir menn fluttu þetta mál með honum. Varð það að sætt að Hálfdan skyldi halda ríki öllu því er áður hafði hann haft, skyldi hann og láta óhætt við Eirík bróður sinn.
  Eftir þessi sögu orti Jórunn skáldmær nokkur erindi í Sendibít:
  

  Harald frá eg, Hálfdan, spyrja
  herðibrögð, en lögðis
  sýnist svartleitr reyni
  sjá bragr, hinn hárfagra.

  39. Fæddur Hákon góði

  Hákon Grjótgarðsson Hlaðajarl hafði alla yfirsókn í Þrándheimi þá er Haraldur konungur var annars staðar í landi og hafði Hákon mestan metnað í Þrændalögum af konungi.
  Eftir fall Hákonar tók Sigurður sonur hans ríki og gerðist jarl í Þrándheimi. Hann hafði aðsetu á Hlöðum. Með honum fæddust upp synir Haralds konungs, Hálfdan svarti og Sigröður, en áður voru þeir undir hendi Hákoni föður hans. Þeir voru mjög jafnaldrar synir Haralds og Sigurður. Sigurður jarl fékk Bergljótar dóttur Þóris jarls þegjanda. Móðir hennar var Ólöf árbót dóttir Haralds hárfagra. Sigurður jarl var allra manna vitrastur.
  En er Haraldur konungur tók að eldast þá settist hann oftlega að stórbúum er hann átti á Hörðalandi, á Alreksstöðum eða Sæheimi eða Fitjum, og á Rogalandi, að Útsteini og á Ögvaldsnesi í Körmt.
  Þá er Haraldur konungur var nær sjöræðum gat hann son við konu þeirri er Þóra er nefnd Morsturstöng. Hún var æskuð úr Morstur. Hún átti góða frændur. Hún var í frændsemistölu við Hörða-Kára. Hún var kvinna vænst og hin fríðasta. Hún var kölluð konungsambátt. Voru þá margir þeir konungi lýðskyldir er vel voru ættbornir, bæði karlar og konur. Sá var siður um göfugra manna börn að vanda menn mjög til að ausa vatni eða gefa nafn.
  En er að þeirri stefnu kom er Þóru var von að hún mundi barn ala þá vildi hún fara á fund Haralds konungs. Hann var þá norður á Sæheimi en hún var í Morstur. Hún fór þá norður á skipi Sigurðar jarls. Þau lágu um nóttina við land. Þar ól Þóra barn uppi á hellunni við bryggjusporð. Það var sveinbarn.
  Sigurður jarl jós sveininn vatni og kallaði Hákon eftir föður sínum Hákoni Hlaðajarli. Sá sveinn var snemma fríður og mikill vexti og mjög líkur föður sínum. Haraldur konungur lét sveininn fylgja móður sinni og voru þau að konungsbúum meðan sveinninn var ungur.
  

  40. Orðsending Aðalsteins konungs

  Aðalsteinn hét þá konungur í Englandi er þá hafði nýtekið við konungdómi. Hann var kallaður hinn sigursæli og hinn trúfasti.
  Hann sendi menn til Noregs á fund Haralds konungs með þess konar sending að sendimaður gekk fyrir konung. Hann selur konungi sverð gullbúið með hjöltum og meðalkafla og öll umgerð var búin með gulli og silfri og sett dýrlegum gimsteinum.
  Hélt sendimaðurinn sverðshjöltunum til konungsins og mælti: «Hér er sverð er Aðalsteinn konungur mælti að þú skyldir við taka.»
  Tók konungur meðalkaflann og þegar mælti sendimaðurinn: «Nú tókstu svo sem vor konungur vildi og nú skaltu vera þegn hans er þú tókst við sverði hans.»
  Haraldur konungur skildi nú að þetta var með spotti gert en hann vildi einskis manns þegn vera. En þó minntist hann þess sem hans háttur var að hvert sinn er skjót æði eða reiði hljóp á hann, að hann stillti sig fyrst og lét svo renna af sér reiðina og leit á sakar óreiður. Nú gerir hann enn svo og bar þetta fyrir vini sína og finna þeir allir saman hér ráð til, það hið fyrsta að láta sendimenn heim fara óspillta.
  

  41. Ferð Hauks til Englands

  Annað sumar eftir sendi Haraldur konungur skip vestur til Englands og fékk til stýrimann Hauk hábrók. Hann var kappi mikill og hinn kærsti konungi. Hann fékk í hönd honum Hákon son sinn.
  Haukur fór þá vestur til Englands á fund Aðalsteins konungs og fann hann í Lundúnum. Þar var þá boð fyrir og veisla virðileg. Haukur segir sínum mönnum þá er þeir koma að höllinni hvernug þeir skulu hátta inngöngunni, segir að sá skal síðast út ganga er fyrstur gengur inn og allir standa jafnfram fyrir borðinu og hver þeirra hafa sverð á vinstri hlið og festa svo yfirhöfnina að eigi sjái sverðið. Síðan ganga þeir inn í höllina. Þeir voru þrír tigir manna. Gekk Haukur fyrir konung og kvaddi hann. Konungur biður hann velkominn. Þá tók Haukur sveininn Hákon og setur á kné Aðalsteini konungi. Konungur sér á sveininn og spyr Hauk hví hann fer svo.
  Haukur svarar: «Haraldur konungur bað þig fóstra honum ambáttarbarn.»
  Konungur varð reiður mjög og greip til sverðs er var hjá honum og brá svo sem hann vildi drepa sveininn.
  «Knésett hefir þú hann nú,» segir Haukur. «Nú máttu myrða hann ef þú vilt en ekki muntu með því eyða öllum sonum Haralds konungs.»
  Gekk Haukur síðan út og allir hans menn og fara leið sína til skips og halda í haf er þeir eru að því búnir og komu aftur til Noregs á fund Haralds konungs og líkaði honum nú vel því að það er mál manna að sá væri ótignari er öðrum fóstraði barn.
  Í þvílíkum viðskiptum konunga fannst það að hvor þeirra vildi vera meiri en annar og varð ekki misdeili tignar þeirra að heldur fyrir þessar sakir. Hvortveggi var yfirkonungur síns ríkis til dauðadags.
  

  42. Skírður Hákon

  Aðalsteinn konungur lét skíra Hákon og kenna rétta trú og góða siðu og alls konar kurteisi. Aðalsteinn konungur unni honum svo mikið, meira en öllum frændum sínum, og út í frá unni honum hver maður er hann kunni. Hann var síðan kallaður Aðalsteinsfóstri. Hann var hinn mesti íþróttamaður, meiri og sterkari og fríðari en hver maður annarra. Hann var vitur og orðsnjallur og vel kristinn.
  Aðalsteinn konungur gaf Hákoni sverð það er hjöltin voru úr gulli og meðalkaflinn en brandurinn var þó betri. Þar hjó Hákon með kvernstein til augans. Það var síðan kallað Kvernbítur. Það sverð hefir best komið til Noregs. Það átti Hákon til dauðadags.
  

  43. Leiddur Eiríkur til ríkis

  Haraldur konungur var þá áttræður að aldri. Gerðist hann þá þungfær svo að hann þóttist eigi mega fara yfir land eða stjórna konungsmálum. Þá leiddi hann Eirík son sinn til hásætis síns og gaf honum vald yfir landi öllu.
  En er það spurðu aðrir synir Haralds konungs þá settist Hálfdan svarti í konungshásæti. Tók hann þá til forráða allan Þrándheim. Hurfu að því ráði allir Þrændir með honum.
  Eftir fall Bjarnar kaupmanns tók Ólafur bróðir hans ríki yfir Vestfold og til fósturs Guðröð son Bjarnar. Tryggvi hét sonur Ólafs. Voru þeir Guðröður fóstbræður og nær jafnaldrar og báðir hinir efnilegstu og atgervimenn miklir. Tryggvi var hverjum manni meiri og sterkari.
  En er Víkverjar spurðu að Hörðar höfðu tekið til yfirkonungs Eirík þá tóku þeir Ólaf til yfirkonungs í Víkinni og hélt hann því ríki. Þetta líkaði Eiríki stórilla.
  Tveim vetrum síðar varð Hálfdan svarti bráðdauður inn í Þrándheimi að veislu nokkurri og var það mál manna að Gunnhildur konungamóðir hefði keypt að fjölkunnigri konu að gera honum banadrykk. Eftir það tóku Þrændir Sigröð til konungs.
  

  44. Dauði Haralds konungs

  Haraldur konungur lifði þrjá vetur síðan er hann hafði Eiríki gefið einvald ríkisins, var þá á Rogalandi eða á Hörðalandi að stórbúum er hann átti. Eiríkur og Gunnhildur áttu son er Haraldur konungur jós vatni og gaf nafn sitt, sagði svo að sá skyldi konungur vera eftir Eirík föður sinn.
  Haraldur konungur gifti flestar dætur sínar innanlands jörlum sínum og eru þaðan komnar miklar kynkvíslir.
  Haraldur konungur varð sóttdauður á Rogalandi. Er hann heygður á Haugum við Karmtsund. Í Haugasundi stendur kirkja en við sjálfan kirkjugarðinn í útnorður er haugur Haralds konungs hins hárfagra. Fyrir vestan kirkjuna liggur legsteinn Haralds konungs, sá er lá yfir legi hans í hauginum og er steinninn hálfs fjórtánda fets langur og nær tveggja alna breiður. Í miðjum hauginum var leg Haralds konungs. Þar var settur steinn annar að höfði en annar að fótum og lögð þar hellan á ofan en hlaðið grjóti tveim megin utan undir. Þeir steinar standa nú þar í kirkjugarðinum er þá voru í hauginum og nú var frá sagt.
  Svo segja fróðir menn að Haraldur hinn hárfagri hafi verið allra manna fríðastur sýnum og sterkastur og mestur, hinn örvasti af fé og allvinsæll við sína menn. Hann var hermaður mikill öndverða ævi.
  Og þýða menn það nú að vitað hafi um tré það hið mikla er móður hans sýndist í draumi fyrir burð hans, er hinn neðsti hlutur trésins var rauður sem blóð en þá var leggurinn upp frá fagur og grænn, að það jartegndi blóma ríkis hans. En að ofanverðu var hvítt tréið. Þar sýndist það að hann mundi fá elli og hæru. Kvistir og limar trésins boðuðu afkvæmi hans er um allt land dreifðist og af hans ætt hafa verið jafnan síðan konungar í Noregi.
  

  45. Fall Ólafs og Sigröðar

  Eiríkur konungur tók allar tekjur þær sem konungur átti um mitt land hinn næsta vetur eftir andlát Haralds konungs en Ólafur austur um Víkina en Sigröður bróðir þeirra hafði allt um Þrændalög. Eiríki líkaði þetta stórilla og fóru þau orð um að hann mundi með styrk eftir leita við bræður sína ef hann mætti fá einvaldsríki yfir landi öllu svo sem faðir hans hafði gefið honum.
  En er Ólafur og Sigröður spyrja þetta þá fara sendimenn milli þeirra. Því næst gera þeir stefnulag sitt og fer Sigröður um vorið austur til Víkur og finnast þeir Ólafur bræður í Túnsbergi og dvöldust þar um hríð.
  Það sama vor býður Eiríkur út liði miklu og skipum og snýr austur til Víkur. Eiríkur konungur fékk svo mikið hraðbyri að hann sigldi dag og nótt og fór engi njósn fyrir honum.
  Og er hann kom til Túnsbergs þá gengu þeir Ólafur og Sigröður með lið sitt austur úr bænum á brekkuna og fylktu þar. Eiríkur hafði lið miklu meira og fékk hann sigur en þeir Ólafur og Sigröður féllu þar báðir og er þar haugur hvorstveggja þeirra á brekkunni sem þeir lágu fallnir. Eiríkur fór um Víkina og lagði undir sig og dvaldist þar lengi sumars. Tryggvi og Guðröður flýðu þá til Upplanda.
  Eiríkur var mikill maður og fríður, sterkur og hreystimaður mikill, hermaður mikill og sigursæll, ákafamaður í skapi, grimmur, óþýður og fálátur. Gunnhildur kona hans var kvinna fegurst, vitur og margkunnig, glaðmælt og undirhyggjumaður mikill og hin grimmasta. Þau voru börn þeirra Eiríks og Gunnhildar: Gamli var elstur, Guttormur, Haraldur, Ragnfröður, Ragnhildur, Erlingur, Guðröður, Sigurður slefa. Öll voru börn Eiríks fríð og mannvæn.
  

  Текст с сайта Netútgáfan
  

  •