Круг Земной
Пролог
В этой книге я велел записать1 древние рассказы о правителях, которые были в Северных Странах и говорили на датском языке2,
как я их слышал от мудрых людей, а также некоторые из родословных, как
они были мне рассказаны.
Кое-что взято из перечней, в которых конунги и
другие знатные люди перечисляют своих предков, а кое-что из древних
стихов и песней, которые исполнялись людям на забаву. И хотя сами мы не
знаем, правда ли эти рассказы, но мы знаем точно, что мудрые люди
древности считали их правдой.
Тьодольв Мудрый из Хвинира3 был скальдом конунга Харальда Прекрасноволосого. Он сочинил песнь о конунге Рёгнвальде Достославном4.
Эта песнь называется Перечень Инглингов. Рёгнвальд был сыном Олава
Альва Гейрстадира, брата Хальвдана Черного. В этой песни названы
тридцать предков Рёгнвальда и рассказано о смерти и месте погребения
каждого из них. Фьёльниром звался сын Ингви-Фрейра, которому шведы долго
потом совершали жертвоприношения. По его имени весь род называется
Инглингами.
Эйвинд Погубитель Скальдов5 перечислил предков ярла Хакона Могучего6
в песни, которая называется Перечень Халейгов. Она была сочинена в
честь Хакона. В ней говорится, что Сэмингом звали сына Ингви-Фрейра и
рассказывается о смерти и месте погребения каждого из предков ярла
Хакона. Жизнеописание Инглингов написано сперва со слов Тьодольва и
пополнено со слов мудрых людей.
Первый век называется «веком сожжения». Тогда всех умерших сжигали и воздвигали в их память намогильные камни7. Но после того как Фрейр был погребен в кургане в Уппсале8,
многие правители воздвигали в память своих родичей курганы не реже, чем
намогильные камни. А после того, как Дан Гордый, конунг датчан, велел
насыпать курган и похоронить себя в нем в облачении конунга и бранных
доспехах вместе ее своим конем и всей сбруей и разным другим добром,
многие его потомки стали делать то же самое, и тогда в Дании начался век
курганов, а у шведов и норвежцев продолжался век сожжения9.
Когда Харальд Прекрасноволосый был конунгом в Норвегии, была заселена Исландия10.
У конунга Харальда были скальды, и люди еще помнят их песни, а также
песни о всех конунгах, которые потом правили Норвегией. То, что
говорится в этих песнях, исполнявшихся перед самими правителями или их
сыновьями, мы признаем за вполне достоверные свидетельства. Мы признаем
за правду все, что говорится в этих песнях об их походах или битвах.
Ибо, хотя у скальдов в обычае всего больше хвалить того правителя, перед
лицом которого они находятся, ни один скальд не решился бы приписать
ему такие деяния, о которых все, кто слушает, да и сам правитель знают,
что это явная ложь и небылицы. Это было бы насмешкой, а не хвалой.
Священник Ари Мудрый11, сын Торгильса, сына Геллира, был первым здесь в стране, кто записал на северном языке12
мудрые рассказы, старые и новые. В начале своей книги он написал больше
всего о заселении Исландии и тамошнем законодательстве. Затем о
законоговорителях13, о том, как долго каждый из них возвещал закон. Он установил счет лет сперва до введения христианства в Исландии14,
а затем до своего собственного времени. Он рассказал еще о многом
другом, о конунгах в Норвегии и Дании, а также в Англии, о важных
событиях, которые произошли здесь в стране, и я считаю весь его рассказ
заслуживающим полного доверия. Он был очень мудр и так стар, что он
родился в следующую зиму после гибели конунга Харальда сына Сигурда15.
Он писал, как он сам говорит, жизнеописание норвежских конунгов со
слов Одда, сына Коля, сына Халля с Побережья, а Одду рассказывал Торгейр
Аврадсколль, человек мудрый и такой старый, что он еще жил на мысе
Нидарнес, когда был убит ярл Хакон Могучий16. Как раз на этом самом месте Олав сын Трюггви велел построить город, который и сейчас существует17.
Ари священнику было семь лет, когда он стал жить в Соколиной Долине у
Халля сына Торарина, и он прожил там четырнадцать лет. Халль был
человеком очень мудрым и памятливым. Он помнил, что Тангбранд священник
крестил его, когда ему было три года. Это было за одну зиму до того, как
в Исландии было введено христианство. Ари было двенадцать лет, когда
умер епископ Ислейв18.
Халль ездил из страны в страну, и у него были торговые дела с конунгом
Олавом Святым, что его очень возвысило. Он поэтому был хорошо знаком с
правлением Олава конунга. Когда епископ Ислейв умер, с гибели конунга
Олава сына Трюггви19
прошло около восьмидесяти лет. Халль умер на девять лет позднее
епископа Ислейва, и ему было тогда девяносто четыре года. Он поселился в
Соколиной Долине, когда ему было тридцать лет, и жил там шестьдесят
четыре года, как пишет Ари. Тейт, сын епископа Ислейва, воспитывался у
Халля в Соколиной Долине и потом жил там. Он учил Ари священника и
рассказал ему многое, что Ари потом записал. Ари слышал также многое от
Турид, дочери Снорри Годи. Она была женщиной мудрой. Она помнила Снорри,
своего отца, а тому было около тридцати пяти лет, когда христианство
пришло в Исландию, и умер он через год после гибели конунга Олава
Святого20.
Поэтому не удивительно, что Ари знал многое о том, что случилось в
прошлом, как здесь в стране, так и вне ее. Ему рассказывали люди старые и
мудрые, а сам он был любознателен и памятлив.
А песни скальдов, как мне кажется, всего меньше искажены, если они правильно сложены и разумно истолкованы.
1 В этой книге я велел записать…
— Из этих слов можно заключить, что пролог был написан позднее, чем
саги, входящие в «Круг Земной», а также, что автор, возможно, не писал, а
диктовал (ср. также гл. LXXX «Саги об Олаве Трюгвасоне»).
2 …на датском языке.
— Датским языком неоднократно называется в древнеисландской литературе
скандинавская речь вообще. Это, очевидно, связано с тем, что различия
между языками скандинавских народностей тогда не осознавались. Датским
назван язык скандинавов в одном древнеанглийском памятнике IX в., и
предполагается, что скандинавы заимствовали это название их языка у
англичан.
3 Тьодольв Мудрый из Хвинира
— норвежский скальд IX в. Он упоминается как скальд Харальда
Прекрасноволосого в ряде источников. Сохранилось два его больших
произведения — «Перечень Инглиигов» (большая его часть приводится в
«Саге об Инглингах») и «Хаустлёнг» (Haustlöng, значение этого слова
неясно), хвалебная песнь, в которой описываются сцены из мифов,
изображенные на щите, подаренном Тьодольву прославляемым.
4 …конунге Рёгнвальде Достославном. — О нем говорится в гл. L «Саги об Инглингах». Ни в каких других источниках он не упоминается.
5 Эйвинд Погубитель Скальдов.
— Эйвинд Финнссон, норвежскнй скальд, умер около 990 г. Из его
произведений, кроме «Перечня Халейгов», упоминаемого здесь (см. также
гл. XL «Саги об Олаве Трюгвасоне»), сохранились «Речи Хакона»,
поминальная песнь о норвежском короле Хаконе Добром (гл. XXX–XXXII «Саги
о Хаконе Добром») и 14 отдельных строф (все они цитируются в «Круге
Земном»). Прозвище свое Эйвинд получил, как предполагается, потому, что
он подражал более древним скальдам.
6 …ярла Хакона Могучего… — Хакон Сигурдарсон, норвежский ярл, умер в 995 г.
7 намогильные камни
— высокие узкие плиты (исл. bautasteinar, этимология неясна), которые
начали ставить в Скандинавии на могилах за тысячу лет до нашей эры.
8 …Фрейр был погребен в кургане в Уппсале. — См. об этом гл. X «Саги об Инглингах».
9 …век сожжения.
— То, что здесь рассказывается о «веке сожжения» и «веке курганов»,
взято, вероятно, из «Саги о Скьёльдунгах». Обычай сожжения трупов возник
в Скандинавии, по-видимому, в XII–XIII вв. до н. э. и постепенно стал
общераспространенным. Он сохранялся до христианизации. А трупоположение
появилось в Скандинавии во второй половине I тысячелетия до н. э., но
стало распространенным только с начала нашей эры, и раньше всего в
Дании.
10 …была заселена Исландия. — Исландия была заселена, как принято считать, в конце IX — начале X в.
11 Священник Ари Мудрый
— Ари Торгильссон, родился в 1067 или 1068 г., умер в 1148 г.
Сохранилась его «Книга об исландцах», очень краткая история Исландии. Но
здесь, по-видимому, речь идет о более ранней и более полной редакции
этого произведения, которая не сохранилась.
12 …на северном языке. — Северным языком назывался язык норвежцев и исландцев.
13 Законоговоритель
— всеисландский старейшина, избиравшийся сроком на три года, но многие
из них избирались по нескольку раз подряд. Обязанностью законоговорителя
было знать и помнить законы и возвещать их со Скалы Закона на Полях
Тинга.
14 …до введения христианства в Исландии. — Оно было введено в 999 или 1000 г.
15 …в следующую зиму после гибели конунга Харальда сына Сигурда. — Норвежский король Харальд Сигурдарсон, или Харальд Суровый, погиб в 1066 г.
16 …когда был убит ярл Хакон Могучий. — Он был убит в 995 г.
17 …город, который и сейчас существует. — Речь идет о Нидаросе, т. е. Тронхейме.
18 …когда умер епископ Ислейв. — Ислейв Гицурарсон, первый исландский епископ, умер в 1080 г.
19 …с гибели конунга Олава сына Трюггви… — Олав Трюггвасон погиб в 1000 г.
20 …после гибели конунга Олава Святого. — Олав Святой погиб в 1031 г.
Перевод М. И. Стеблин-Каменского
Перевод стихов О. А. Смирницкой
Источник: Снорри Стурлусон. Круг Земной. — М.: Наука, 1980. Издание
подготовили: А. Я. Гуревич, Ю. К. Кузьменко, О. А. Смирницкая, М. И.
Стеблин-Каменский.
Prologus
Á bók þessi lét ek ríta fornar frásagnir um höfðingja, þá er ríki
hafa haft á norðrlöndum ok á danska tungu hafa mælt, svá sem ek hefi
heyrt fróða menn segja, svá ok nökkurar kynkvíslir þeirra, eptir því sem
mér hefir kent verit; sumt þat er finnst í langfeðgatali, því er
konungar hafa rakit kyn sitt, eða aðrir stórættaðir menn, en sumt er
ritat eptir fornum kvæðum eða söguljóðum, er menn hafa haft til
skemtanar sér. En þó at vér vitim eigi sannyndi á því, þá vitum vér dœmi
til þess, at gamlir frœðimenn hafa slíkt fyrir satt haft. Þjóðólfr or
Hvini var skáld Haralds ins hárfagra; hann orti ok um Rögnvald konung
heiðum hæra kvæði þat, er kallat er Ynglingatal. Rögnvaldr var son Ólafs
Geirstaðaálfs, bróður Hálfdanar svarta. Í því kvæði eru nefndir 30
langfeðga hans ok sagt frá dauða hvers þeirra ok legstað. Fjölnir var sá
nefndr, er son var Yngvifreys, þess er Svíar hafa blótat lengi síðan;
af hans nafni eru Ynglingar kallaðir. Eyvindr skáldaspillir taldi ok
langfeðga Hákonar jarls hins ríka í kvæði því, er Háleygjatal heitir, er
ort var um Hákon; Sæmingr er þar nefndr, son Yngvifreys; sagt er ok þar
frá dauða hvers þeirra ok haugstað. Eptir Þjóðólfs sögn er fyrst rituð
æfi Ynglinga, ok þar við aukit eptir sögn fróðra manna. Hin fyrsta öld
er kölluð brunaöld; þá skyldi brenna alla dauða menn ok reisa eptir
bautasteina. En síðan er Freyr hafði heygðr verit at Upsölum, þá gerðu
margir höfðingjar eigi síðr hauga en bautasteina til minningar eptir
frændr sína. En síðan er Danr hinn mikilláti Danakonungr lét sér haug
gera, ok bauð sik þangat bera dauðan með konungs skrúði ok herbúnaði, ok
hest hans með söðulreiði ok mikit fé annat, en hans ættmenn gerðu
margir svá síðan, ok hófst þar haugsöld í Danmörk. En lengi síðan hélzt
brunaöld með Svíum ok Norðmönnum. En er Haraldr hinn hárfagri var
konungr í Nóregi, þá bygðist Ísland. Með Haraldi konungi váru skáld, ok
kunna menn enn kvæði þeirra ok allra konunga kvæði, þeirra er síðan hafa
verit at Nóregi. Ok tókum vér þar mest dœmi af því, er sagt er í þeim
kvæðum, er kveðin váru fyrir sjálfum höfðingjunum eða sonum þeirra,
tökum vér þat alt fyrir satt, er í þeim kvæðum finnst um ferðir þeirra
eða orrostur. En þat er háttr skálda at lofa þann mest, er þá eru þeir
fyrir, en engi myndi þat þora, at segja sjálfum honum þau verk hans, er
allir þeir er heyrði vissi, at hégómi væri ok skrök, ok svá sjálfr hann;
þat væri þá háð en eigi lof.
Ari prestr hinn fróði Þorgilsson Gellissonar ritaði fyrstr manna hér á
landi at norrœnu máli frœði bæði forna ok nýja; ritaði hann mest í
upphafi sinnar bókar um Íslands bygð ok lagasetning, síðan frá
lögsögumönnum, hversu lengi hverr hafði sagt, ok hafði þat áratal fyrst
til þess er kristni kom á Ísland, en síðan alt til sinna daga. Hann tók
þar ok við mörg önnur dœmi, bæði konunga ævi í Noregi ok Danmörk ok svá í
Englandi, eða enn stórtíðindi, er gerzt höfðu hér á landi, ok þykki mér
hans sögn öll merkiligust; var hann forvitri ok svá gamall, at hann var
fœddr næsta vetr eptir fall Haralds Sigurðarsonar. Hann ritaði, sem
hann sjálfr segir, ævi Noregs konunga eptir sögu Odds Kolssonar,
Hallssonar af Síðu; en Oddr nam at Þorgeiri afráðskoll, þeim manni er
vitr var ok svá gamall, at hann bjó þá í Niðarnesi, er Hákon jarl hinn
ríki var drepinn. Í þeim sama stað lét Ólafr konungr Tryggvason efna til
kaupangs, þar sem nú er. Ari prestr kom 7 vetra gamall í Haukadal til
Halls Þórarinssonar ok var þar 14 vetr. Hallr var maðr stórvitr ok
minnigr: hann munði þat, er Þangbrandr prestr skírði hann þrevetran; þat
var vetri fyrr, en kristni væri í lög tekin á Íslandi. Ari prestr var
12 vetra gamall, þá er Ísleifr biskup andaðist. Hallr fór milli landa ok
hafði félag Ólafs konungs hins helga ok fékk af því uppreist mikla; var
honum því kunnigt um ríki hans. En þá er Ísleifr biskup andaðist, var
liðit frá falli Ólafs konungs Tryggvasonar nær 80 vetra. Hallr andaðist 9
vetrum síðar en Ísleifr biskup; þá var Hallr at vetratali nírœðr ok 4
vetra; hann hafði gert bú í Haukadal þritugr ok bjó þar 60 vetra ok 4
vetr. Svá ritaði Ari. Teitr, son Ísleifs biskups, var með Halli í
Haukadal at fóstri ok bjó þar síðan; hann lærði Ara prest, ok marga
frœði sagði hann honum, þá er Ari ritaði síðan. Ari nam ok marga frœði
at Þuríði, dóttur Snorra goða; hon var spök at viti; hon mundi Snorra
föður sinn; en hann var þá nær hálffertugr, er kristni kom á Ísland, en
andaðist einum vetri eptir fall Ólafs konungs hins helga. Þat var eigi
undarligt, at Ari væri sannfróðr at fornum tíðindum, bæði hér ok
utanlands, at hann hafði numit at gömlum mönnum ok vitrum, en var sjálfr
námgjarn ok minnigr. En kvæðin þykkja mér sízt or stað fœrð, ef þau eru
rétt kveðin ok skynsamliga upp tekin.
Источник: Heimskringla eða Sögur Noregs konunga Snorra Sturlusonar. N. Linder og H. A. Haggson. Uppsala, W. Schultz, 1869–1872.
Текст с сайта Heimskringla
Prologus
Í bók þessi lét ek ríta fornar frásagnir um hǫfðingja þá, er ríki
hafa haft á Norðrlǫndum ok á danska tungu hafa mælt, svá sem ek hefi
heyrt fróða menn segja, svá ok nǫkkurar kynkvíslir þeira, eptir því, sem
mér hefir kent verit, sumt þat er finnsk í langfeðgatali, þvi er
konungar hafa rakit kyn sitt eða aðrir stórættaðir menn, en sumt er
ritit eptir fornum kvæðum eða Sǫguljóðum, er menn hafa haft til
skemtanar sér, en þó at vér vitim eigi sannyndi á því, þá vitum vér dœmi
til þess, at gamlir frœðimenn hafa slikt fyrir satt haft. Þjóðólfr inn
fróði ór Hvini var skáld Haraldz ins hárfagra; hann orti ok um Rǫgnvald
konung heiðumhæra kvæði þat, er kallat er Ynglingatal. Rǫgnvaldr var
sonr Óláfs Geirstaðaálfs, bróður Hálfdanar svarta. I því kvæði eru
nefndir xxx. langfeðga hans ok sagt frá dauða hvers þeira ok legstað.
Fjǫlnir var sá nefndr, er sonr var Yngvifreys, þess er Svíar hafa blótat
lengi siðan; af hans nafni eru Ynglingar kallaðir. Eyvindr
skáldaspillir talði ok langfeðga Hákonar jarls ins ríkja í kvæði því, er
Háleygjatal heitir, er ort var um Hákon. Sæmingr er þar nefndr sonr
Yngvifreys; sagt er þar ok frá dauða hvers þeira ok haugstað. Eptir
Þjóðólfs sǫgn er fyrst ritin æfi Ynglinga ok þar við aukit eptir sǫgn
fróðra manna. In fyrsta ǫld er kǫlluð brunaǫld; þá skyldi brenna alla
dauða menn ok reisa eptir bautasteina, en síðan er Freyr hafði heygðr
verit at Upsǫlum, þá gerðu margir hǫfðingjar eigi síðr hauga en
bautasteina til minningar eptir frændr sína, en síðan er Danr inn
mikilláti, Danakonungr, lét sér haug gera ok bauð sik þangat bera dauðan
með konungs-skrúði ok herbúnaði ok hest hans með sǫðulreiði ok mikit fé
annat, en hans ættmenn gerðu margir svá síðan, ok hófsk þá haugsǫld þar
í Danmǫrku, en lengi síðan helzk brunaǫld með Svíum ok Norðmǫnnum. En
er Haraldr inn hárfagri var konungr í Nóregi, þá byggðisk Ísland. Með
Haraldi váru skáld ok kunna menn enn kvæði þeira ok allra konunga kvæði,
þeira er síðan hafa verit at Nóregi, ok tǫkum vér þar mest dœmi af því,
er sagt er í þeim kvæðum, er kveðin váru fyrir sjálfum hǫfðingjunum eða
sonum þeira; tǫkum vér þat alt fyrir satt, er í þeim kvæðum finnsk um
ferðir þeira eða orrostur; en þat er háttr skálda, at lofa þann mest, er
þá eru þeir fyrir, en engi myndi þat þora, at segja sjálfum honum þau
verk hans, er allir þeir, er heyrði, vissi, at hégómi væri ok skrǫk, ok
svá sjálfr hann; þat væri þá háð, en eigi lof.
Frá Ara presti inum fróða.
Ari prestr inn fróði Þorgilsson Gellissonar ritaði fyrstr manna hér á
landi at norrœnu máli frœði bæði forna ok nýja; ritaði hann mest í
upphafi sinnar bókar frá Íslandz byggð ok lagasetning, siðan frá
lǫgsǫgumǫnnum, hversu lengi hverr hafði sagt, ok hafði þat áratal fyrst
til þess, er kristni kom á Ísland, en síðan alt til sinna daga; hann tók
þar ok við mǫrg ǫnnur dœmi bæði konungaæfi í Nóregi ok Danmǫrk ok svá í
Englandi, eða enn stórtíðendi, er gǫrzk hǫfðu hér í landi, ok þykki mér
hans sǫgn ǫll merkiligust; var hann forvitri ok svá gamall, at hann var
fœddr næsta vetr eptir fall Haraldz Sigurðarsonar. Hann ritaði, sem
hann sjálfr segir, æfi Nóregs-konunga eptir sǫgu Oddz Kolssonar,
Hallzsonar af Síðu, en Oddr nam at Þorgeiri afráðskoll, þeim manni, er
vitr var ok svá gamall, at hann bjó þá í Niðarnesi, er Hákon jarl inn
ríki var drepinn. Í þeim sama stað lét Óláfr konungr Tryggvason efna til
kaupvangs, þar sem nú er. Ari prestr kom vii. vetra gamall í Haukadal
til Hallz Þórarinssonar ok var þar xiiii. vetr. Hallr var maðr stórvitr
ok minnigr. Hann munði þat, er Þangbrandr prestr skírði hann þrévetran;
þat var vetri fyrr, en kristni væri í lǫg tekin á Íslandi. Ari var xii.
vetra gamall, þá er Isleifr byskup andaðisk. Hallr fór milli landa ok
hafði félag Óláfs konungs ins helga ok fekk af því upreist mikla, var
honum því kunnigt um ríki hans. En þá er Ísleifr byskup andaðisk, var
liðit frá falli Óláfs konungs Tryggvasonar nær lxxx. vetra. Hallr
andaðisk ix. vetrum síðarr, en Ísleifr byskup; þá var Hallr at vetratali
nírœðr ok iiii. vetra; hann hafði gǫrt bú í Haukadal þrítøgr ok bjó þar
lx. ok iiii. vetr; svá ritaði Ari. Teitr, sonr Ísleifs byskups, var með
Halli í Haukadal at fóstri ok bjó þar síðan. Hann lærði Ara prest ok
marga frœði sagði hann honum, þá er Ari ritaði síðan. Ari nam ok marga
frœði at Þuríði, dóttur Snorra goða; hon var spǫk at viti; hon munði
Snorra, fǫður sinn, en hann var þá nær hálffertøgr, er kristni kom á
Ísland, en andaðisk einum vetri eptir fall Óláfs konungs ins helga. Þat
var eigi undarligt, at Ari væri sannfróðr at fornum tíðendum bæði hér ok
útan landz, at hann hafði numit at gǫmlum mǫnnum ok vitrum, en var
sjálfr námgjarn ok minnigr, en kvæðin þykkja mér sízt ór stað fœrð, ef
þau eru rétt kveðin ok skynsamliga upp tekin.
Источник: Nóregs konunga sǫgur, udgivet af Finnur Jónsson. G. E. C. Gads Forlag. København, 1911 (1925).
Prologus Heimskringlu
Konungasögur eru hér ritaðar
(Hér á eftir fer Prologus Heimskringlu eins og hann er varðveittur í Jöfraskinnu (J2))
Í bók þessi lét eg rita fornar frásagnir um höfðingja þá er ríki hafa
haft á Norðurlöndum og á danska tungu hafa mælt, svo sem eg hefi heyrt
fróða menn segja, svo og nokkurar kynkvíslir þeirra eftir því sem mér
hefir kennt verið. Sumt það er finnst í langfeðgatali því er konungar
hafa rakið kyn sitt eða aðrir stórættaðir menn, en sumt er ritað eftir
fornum kvæðum eða söguljóðum er menn hafa haft til skemmtanar sér. En þó
að vér vitum ei sannindi á því þá vitum vér dæmi til þess að gamlir
fræðimenn hafa slíkt fyrir satt haft.
Þjóðólfur hinn fróði úr Hvini var skáld Haralds hins hárfagra. Hann
orti og um Rögnvald konung heiðumhæra kvæði það er kallað er
Ynglingatal. Rögnvaldur var son Ólafs Geirstaðaálfs, bróður Hálfdanar
svarta. Í því kvæði eru nefndir þrír tigir langfeðga hans og sagt frá
dauða hvers þeirra og legstað. Fjölnir var sá nefndur er son var
Yngvifreys þess er Svíar hafa blótað lengi síðan. Af hans ætt eru
Ynglingar kallaðir.
Eyvindur skáldaspillir taldi og langfeðga Hákonar jarls hins ríka í
kvæði því er Háleygjatal heitir er ort var um Hákon. Sæmingur er þar
nefndur son Yngvifreys. Sagt er þar og frá dauða hvers þeirra og
haugstað. Eftir Þjóðólfs sögn er fyrst rituð ævi Ynglinga og þar við
aukið eftir sögn fróðra manna.
Hin fyrsta öld er kölluð brunaöld. Þá skyldi brenna alla dauða menn
og reisa eftir bautasteina en síðan er Freyr hafði heygður verið að
Uppsölum þá gerðu margir höfðingjar ei síður hauga en bautasteina til
minningar eftir frændur sína. En síðan er Danur hinn mikilláti
Danakonungur lét sér haug gera og bauð sig þangað bera dauðan með
konungsskrúði og herbúnaði og hest hans með söðulreiði og mikið fé
annað, en hans ættmenn gerðu margir svo síðan, og hófst þar haugsöld þar
í Danmörku en lengi síðan hélst brunaöld með Svíum og Norðmönnum.
En er Haraldur hinn hárfagri var konungur í Noregi þá byggðist
Ísland. Með Haraldi konungi voru skáld og kunna menn enn kvæði þeirra og
allra konunga kvæði, þeirra er síðan hafa verið að Noregi, og tökum vér
þar mest dæmi af því er sagt er í þeim kvæðum er kveðin voru fyrir
sjálfum höfðingjunum eða sonum þeirra. Tökum vér það allt fyrir satt er í
þeim kvæðum finnst um ferðir þeirra eða orustur. En það er háttur
skálda að lofa þann mest er þá eru þeir fyrir en eigi mundi það þora að
segja sjálfum honum þau verk hans er allir þeir er heyrðu vissu að
hégómi væri og skrök og svo sjálfur hann. Það væri þá háð en eigi lof.
Frá Ara presti hinum fróða
Ari prestur hinn fróði Þorgilsson Gellissonar ritaði fyrstur manna
hér á landi að norrænu máli fræði bæði forna og nýja. Ritaði hann mest í
upphafi sinnar bókar um Íslandsbyggð og lagasetning, síðan frá
lögsögumönnum, hversu lengi hver hafði sagt, og hafði það áratal fyrst
til þess er kristni kom á Ísland, en síðan allt til sinna daga. Hann tók
þar og við mörg önnur dæmi, bæði konungaævi í Noregi og Danmörk og svo í
Englandi eða enn stórtíðindi er gerst höfðu hér í landi og þykir mér
hans sögn öll merkilegust. Var hann forvitri og svo gamall að hann var
fæddur næsta vetur eftir fall Haralds Sigurðarsonar. Hann ritaði, sem
hann sjálfur segir, ævi Noregskonunga eftir sögu Odds Kolssonar
Hallssonar af Síðu en Oddur nam að Þorgeiri afráðskoll, þeim manni er
vitur var og svo gamall að hann bjó þá undir Nesi er Hákon jarl hinn
ríki var drepinn. Í þeim sama stað lét Ólafur konungur Tryggvason efna
til kaupvangs þar sem nú er.
Ari prestur kom sjö vetra gamall í Haukadal til Halls Þórarinssonar
og var þar fjórtán vetur. Hallur var maður stórvitur og minnigur. Hann
mundi það er Þangbrandur prestur skírði hann þrevetran. Það var vetri
fyrr en kristni væri í lög tekin á Íslandi. Ari var tólf vetra gamall þá
er Ísleifur biskup andaðist. Hallur fór milli landa og hafði félag
Ólafs konungs hins helga og fékk af því uppreist mikla. Var honum því
kunnigt um ríki hans. En þá er Ísleifur biskup andaðist var liðið frá
falli Ólafs konungs Tryggvasonar nær átta tigum vetra. Hallur andaðist
níu vetrum síðar en Ísleifur biskup. Þá var Hallur að vetratali níræður
og fjóra vetur. Svo ritaði Ari.
Teitur son Ísleifs biskups var með Halli í Haukadal að fóstri og bjó
þar síðan. Hann lærði Ara prest og marga fræði sagði hann honum, þá er
Ari ritaði síðan.
Ari nam og marga fræði að Þuríði dóttur Snorra goða. Hún var spök að
viti. Hún mundi Snorra föður sinn en hann var þá nær hálffertugur er
kristni kom á Ísland en andaðist einum vetri eftir fall Ólafs konungs
hins helga. Það var eigi undarlegt að Ari væri sannfróður að fornum
tíðindum, bæði hér og utanlands, að hann hafði numið að gömlum mönnum og
vitrum en var sjálfur námgjarn og minnigur.
En kvæðin þykja mér síst úr stað færð ef þau eru rétt kveðin og skynsamlega upp tekin.
Prologus
(Hér á eftir fer Prologus Heimskringlu eins og hann er varðveittur í Frísbók)
Á bók þessi lét eg rita fornar frásagnir um höfðingja þá er ríki hafa
haft á Norðurlöndum og á danska tungu, svo sem eg hefi heyrt fróða menn
segja, svo og nokkurar kynslóðir þeirra eftir því sem mér hefir kennt
verið, sumt það er finnst í langfeðgatali þar er konungar eða aðrir
stórættaðir menn hafa rakið kyn sitt, en sumt er ritað eftir fornum
frásögnum eða kvæðum eða söguljóðum er menn hafa haft til skemmtanar
sér. Þótt vér vitum eigi sannindi á því þá vitum vér dæmi til að gamlir
fræðimenn hafi slíkt fyrir satt haft.
Þjóðólfur úr Hvini var skáld Haralds konungs hins hárfagra. Hann orti
kvæði um Rögnvald konung heiðumhæra. Það er kallað Ynglingatal.
Rögnvaldur var son Ólafs Geirstaðaálfs, bróður Hálfdanar svarta. Í þessu
kvæði eru nefndir þrír tigir langfeðga hans og sagt frá dauða hvers
þeirra og legstað. Fjölnir er sá nefndur er var son Yngvifreys, þess er
Svíar hafa blótað síðan. Af hans nafni eru síðan kallaðir Ynglingar.
Eyvindur skáldaspillir taldi og langfeðga Hákonar jarls hins ríka í
kvæði því er Háleygjatal heitir er ort var um Hákon. Sæmingur er nefndur
son Yngvifreys. Sagt er og þar frá dauða hvers þeirra og haugstað.
Eftir Þjóðólfs sögn er fyrst ritin ævi Ynglinga og þar við aukið eftir
sögn fróðra manna.
Hin fyrsta öld er kölluð brunaöld. Þá skyldi brenna alla dauða menn
og reisa eftir bautasteina en síðan er Freyr hafði heygður verið að
Uppsölum þá gerðu margir höfðingjar eigi síður hauga en bautasteina til
minningar um frændur sína. En síðan er Danur hinn mikilláti Danakonungur
lét sér haug gera og bauð að bera sig þannig dauðan með konungsskrúði
og herbúnaði og hest hans við öllu söðulreiði og mikið fé annað og hans
ættmenn gerðu margir svo síðan, og hófst þar haugsöld í Danmörk en lengi
síðan hélst brunaöld með Svíum og Norðmönnum.
En er Haraldur hinn hárfagri var konungur í Noregi þá byggðist
Ísland. Með Haraldi konungi voru skáld og kunna menn enn kvæði þeirra og
allra konunga kvæði, þeirra er síðan hafa verið í Noregi, og tökum vér
þar mest dæmi af, það er sagt er í þeim kvæðum er kveðin voru fyrir
sjálfum höfðingjum eða sonum þeirra. Tökum vér það allt fyrir satt er í
þeim kvæðum finnst um ferðir þeirra eða orustur. En það er háttur skálda
að lofa þann mest er þá eru þeir fyrir en engi mundi það gera að segja
sjálfum honum þau verk hans er allir þeir er heyrðu vissu að hégómi væri
og skrök og svo sjálfur hann. Það væri þá háð en eigi lof.
Ari prestur hinn fróði Þorgilsson Gellissonar ritaði fyrst manna hér á
landi að norrænu máli fræði bæði forna og nýja og ritaði hann mest í
upphafi sinnar bókar frá Íslandsbyggð og lagasetning, síðan frá
lögsögumönnum, hversu lengi hver hafði sagt, og hafði fyrst áratal til
þess er kristni kom á Ísland en síðan allt til sinna daga. Hann tók þar
við mörg önnur dæmi, bæði konungaævi í Noregi og Danmörk og svo á
Englandi eða enn stórtíðindi er gerst höfðu hér á Íslandi og þykir
mörgum vitrum mönnum hans sögn öll merkileg. Var hann forvitri og þó
gamall svo að hann var fæddur næsta vetur eftir fall Haralds konungs
Sigurðarsonar. Hann ritaði, sem hann sjálfur segir, ævi Noregskonunga
eftir sögu Odds Kolssonar Hallssonar af Síðu en Oddur nam að Þorgeiri
afráðskoll, þeim manni er vitur var og svo gamall að hann bjó þá í
Niðarnesi er Hákon jarl hinn ríki var drepinn. Í þeim sama stað lét
Ólafur Tryggvason efna til kaupangs þar sem nú er.
Ari prestur Þorgilsson kom sjö vetra gamall í Haukadal til Halls
Þórarinssonar og var þar fimmtán vetur. Hallur var stórvitur og
minnigur. Hann mundi það er Þangbrandur skírði hann þrevetran. Það var
vetri fyrr en kristni var í lög tekin hér á Íslandi. Ari var tólf vetra
gamall þá er Ísleifur biskup andaðist. Hallur fór milli landa og hafði
félag Ólafs konungs hins helga og fékk af því mikla uppreist. Var honum
af því kunnigt konungsríki hans. En er Ísleifur biskup andaðist var
liðið frá falli Ólafs konungs Tryggvasonar nær átta tigum vetra. Hallur
andaðist níu vetrum síðar en Ísleifur biskup. Þá var Hallur að vetratali
níræður og fjögurra vetra. Hann hafði gert bú í Haukadal þrítugur og
bjó þar sex tigu og fjóra vetra. Svo ritaði Ari prestur.
Teitur son Ísleifs biskups var með Halli í Haukadal að fóstri og bjó
þar síðan. Hann lærði Ara prest og sagði honum marga fræði, þá er Ari
ritaði síðan.
Ari prestur nam og marga fræði að Þuríði dóttur Snorra goða. Hún var
spök að viti. Hún mundi Snorra föður sinn en hann var þá nær
hálffertugur er kristni kom á Ísland en andaðist einum vetri eftir fall
Ólafs konungs hins helga. Því var eigi undarlegt að Ari prestur væri
sannfróður að fornum tíðindum, bæði hér og utanlands, að hann var
sjálfur námgjarn og vitur og minnigur en hafði numið að gömlum mönnum
fróðum.
En kvæðin þykja mér síst úr stað færð ef þau eru rétt kveðin og röksamlega upp tekin.
